Dagblaðið Vísir - DV - 17.05.2019, Blaðsíða 54

54 17. maí 2019TÍMAVÉLIN
SKAGFIRSKUR GALDRAMAÐUR
n Jónas Jónsson í Hróarsdal n Tók á móti hundruðum barna n Ritfær og iðinn
„Sagt var að aldrei hefði kona
dáið af barnsförum hjá honum
Á
rið 1927 lá Jónas Jónsson,
bóndi í Hróarsdal í Skaga-
firði, háaldraður á bana-
legunni. Hann átti áhuga-
verðari og sérkennilegri ævi en
margur annar bóndi í sveitinni og
Íslandi ef út í það er farið. Hann
var sagður vera göldróttur, átti
galdrabók og stundaði lækningar.
Hann var ómenntaður ljósfaðir
og tók á móti hundruðum barna
og átti fjölmörg sjálfur. Auk þess
var hann skáld, leikritahöfundur,
smiður og stjórnmálamaður. Verð-
ur hér stuttlega gerð grein fyrir ævi
hins skagfirska galdramanns.
Eignaðist 33 börn
Jónas Jónsson var fæddur þann
20. septembermánaðar árið 1840
í Hróarsdal í Hegranesi. Foreldr-
ar hans voru bændur þar. Jónas
tók við búskapnum og kvænt-
ist fyrstu eiginkonu sinni, Sigur-
björgu Sveinsdóttur, árið 1863. Var
það ástríkt hjónaband en barn-
laust. Önnur kona Jónasar var
Elísabet Gísladóttir og var það
hjónaband mun frjórra. Eignuðust
þau tólf börn en Elísabet lést árið
1894. Þriðja eiginkona Jónasar var
Lilja Jónsdóttir, sem var 32 árum
yngri en hann. Þau gerðu bet-
ur og eignuðust 13 börn. Er þar
ekki lokið upptalningu á börn-
um Jónasar því átta átti hann utan
hjónabands og voru börnin því
33 talsins. Komust þau langflest
á legg og urðu mörg langlíf. Árið
1985, þegar 145 ár voru liðin frá
fæðingu Jónasar, greindi Þjóðvilj-
inn frá því að sex börn hans væru
enn á lífi.
Tók á móti 500 börnum
Jónas gekk aldrei menntaveginn
en sankaði að sér fróðleik engu
að síður, héðan og þaðan. Hann
las bæði íslensk og erlend rit og
var einn mesti tungumálamaður
í bændastétt síns tíma. Sérstakan
áhuga hafði Jónas á læknisfræði
og stundaði lækningar þótt engin
prófgráða væri til staðar. Jónas
gerði þetta af hugsjón fremur en
til gróða, og hann leyfði sjúkling-
um sínum að ákveða hversu mik-
ið þeir borguðu honum fyrir við-
vikið og meðölin. Oft voru launin
ekki mikil.
Lengi lá hann yfir bókum um
sjúkdóma og reyndi að búa sjálf-
ur til meðöl við þeim. Sagt er að
hann hafi búið til formúlu til að
slá á kíghósta. Einnig fór það orð
af Jónasi að hans remedíur virk-
uðu betur en margra lærðra lækna
og að fólk hefði læknast af illkynja
sjúkdómum eftir að hann tók við
meðhöndluninni af lærðum. En
vitaskuld voru fræðin öðruvísi í
þá tíð og sögusagnir áttu það til að
verða ýktari þegar þær fóru manna
á milli. Jónas beitti óhefðbundn-
um lækningum, hómópatíu og
aðferð sem kölluð er alopaþa-
lækningar. Gjarnan notaði hann
íslenskar lækningajurtir. Vin-
sælt var að kalla í Jónas þegar um
fæðingar var að ræða. Sagt er að
hann hafi tekið á móti fimm hund-
ruð börnum og líklegast öllum sín-
um eigin. Sagt var að aldrei hefði
kona dáið af barnsförum hjá hon-
um.
Dverghagur og ritfær
Jónas var ekki aðeins vel lesinn
maður heldur var verkkunnátta
hans mikil og þótti hann afburða-
fær í höndunum og iðinn. Smíðaði
hann með tré, járni, silfri og jafnvel
gulli og var sagður dverghagur. Fá
ef nokkur voru þau störf sem hann
gat ekki gengið inn í. Ekki varð
hann þó ríkur af þessu frekar en
lækningunum og auk þess þurftu
hann og eiginkonur hans að sjá
fyrir risastórum barnahóp. Einnig
stundaði Jónas störf fyrir sveitina.
Hann sat í sýslunefnd Skagafjarð-
ar í 26 ár og í hreppsnefnd lengi
einnig.
Er þá ekki upptalið allt sem
Jónas vann sér til frægðar því að
ritfær var hann einnig og skáld.
Jónas orti fjölmörg ljóð og vísur,
skrifaði leikrit og greinar í blöð og
tímarit. Hér er dæmi um kveðskap
Jónasar, vísan „Eg held bjargist
Ísaland.“
Eg held bjargist Ísaland
að þó nokkuð þrengdi,
Ef að bróðurástarband
Alla saman tengdi.
Dularfullt galdrakver
Það undarlegasta sem Jónas festi
á blað var af allt öðrum og tor-
skildari meiði. Galdrakver með
þulum, rúnum og táknum, 25
blaðsíður í heildina. Ekki er vitað
hvenær Jónas skrifaði upp gald-
rana og ekki er vitað hvort hann
skrifaði þá upp eftir öðru riti.
Hverju sem því líður vissu Skag-
firðingar að Jónas ætti kverið og
gekk sú saga í sveitinni að hann
væri göldróttur. Sennilega hefur
áhugi hans á lækningum og grasa-
meðölum haft sitt að segja varð-
andi það. Galdrakverið fannst í
fórum afkomenda Jónasar og er
það nú geymt hjá Stofnun Árna
Magnússonar.
Þegar Jónas var kominn á ní-
ræðisaldurinn var hann orðinn
slitinn og hrumur. Sinakreppa
hrjáði hann og lá hann því rúm-
fastur árum saman. Þó að líkam-
inn hafi verið farinn að gefa sig
var hann ern og ungur í anda. Lést
hann loks árið 1927. n
Kristinn Haukur Guðnason
kristinn@dv.is
Hjónin í Hróarsdal Jónas
og Lilja, þriðja kona hans.
Galdrakver Jónasar
Tíminn 17. júní 1994.