Skessuhorn - 20.12.2005, Blaðsíða 42

42
ÞRIÐJUDAGUR 20. DESEMBER 2005
^miMunuK.
Með engil á öxlinm
Rætt við Elínu Sigurðardóttur ljósmóður í Stykkishólmi
Elín Sigurðardóttir og eigin-
maður hennar, Sigurður Agústs-
son, fluttu í mars í nýtt hús í
Stykkishólmi. Nýja húsið er ansi
frábrugðið uppeldisheimili Elínar,
en hún bjó fýrstu 13 ár ævi sinnar
í torfbæ. Elín var ljósmóðir í
Stykkishólmi í áratugi og hefur
frá mörgu fróðlegu að segja um
æskujólin og starfið í öll þessi ár.
Þeir eru ekki margir núlifandi ís-
lendingar sem geta sagt frá því að
hafa alist upp í torfbæ. Elín fæddist
og ólst upp á bænum Hrísdal sem er
skammt ffá Vegamótum í Mikla-
holtshreppi. “Við vorum ellefu
systkinin, sjö stelpur og fjórir strák-
ar, en við vorum níu sem ólumst upp
á bænum, tvö hjá ffændfólki. Þetta
dreifðist nú yfir langt tímabil, eða 22
ár, og elstu bræðumir voru fluttir að
heiman þegar ég var að alast upp.”
Þó margs sé að minnast úr æskunni
segir Elín það hafa einkennt þá tíma
ffekar en í dag hvað lítil áhersla var
lögð á menntun barnanna. “Já,
skólagangan var nú ekkert tekin
mjög alvarlega. Það var ekld það að
fólk vildi ekki mennta bömin heldur
vora tækifærin fágæt. Fyrstu árin var
heimakennsla þar sem foreldrar sáu
um menntunina og svo komu prest-
urinn og prófdómari í heimsókn og
við áttum þá að lesa fyrir þá, skrifa
og leysa einföld reikningsdæmi. Svo
fengu foreldramir áminningu ef ár-
angurinn var ekki nógu góður. En
þetta gekk nú alltaf eins og í sögu á
mínu heimili. Svo þegar ég var 10
ára sótti ég farskóla, en þá var kennt
á öðrum sveitabæ í tvær vikur, svo
fór maður í mánaðarffí heima en
okkur var sett íyrir. Þessari skóla-
göngu lauk þegar ég var 14 ára.”
Skóli lífsins
“Það var nú þannig að vinnan var
yfirleitt tekin fram yfir bóknámið.
Eg man til dæmis að þegar ég var 11
ára var ég send til Reykjavíkur til að
hjálpa konu einni með börn en hún
hafði þá nýlega misst mann sinn. Þá
var stríðið byrjað og ég man efrir því
þegar ég var að leika mér við krakk-
ana og hermennina. Eg lærði fyrstu
orðin í ensku á þessum tíma sem
vom auðvitað “please” og “chocola-
te” því það var vinsælt að sníkja af
þeim sælgæti og alltaf áttu þeir til
súkkulaði.”
Æska Elínar einkenndist af leik og
auðvitað störfum, enda vom þá tím-
arnir öðravísi. “Eg vann alltaf það
sem til féll á bænum heima, til dæm-
is við mótekju, og skólagangan varð
ekki lengri efrir farskólann við 14 ára
aldur. Það má segja að þá hafi ég
farið í skóla lífsins og ég hef nú lært
mikið í honum. Eg fór oft í vist og
það jafnaðist á við nám í Kvenna-
skólanum. Eg var í ár hjá prestfmnni
í Söðulsholti, það var fínt heimili og
þar lærði maður mikið í húslegheit-
um. Svo var ég hjá prestshjónunum
á Staðarstað eitt sumar og vann líka
sem ráðskona í vegavinnu en þá var
ég orðin þetta 17 eða 18 ára gömul.”
Að sögn Elínar var ekki mikið um
skipulagt skemmtanahald en krakk-
amir fundu sér þó alltaf eitthvað að
gera. “Iþróttafélag Miklaholtshrepps
stóð nú fyrir einhverjum skemmtun-
um, aðallega um jólin. Svo var alltaf
gaman hjá okkur heima og mikið
sem þurfri að gera, sérstaklega á
sumrin. Við vomm látin sækja kýrn-
ar, flökkukýrnar á kvöldin. Þá vom
engar girðingar svo þær gátu farið
langan veg. Það er svo fallegt þarna í
kring og mikið birkikjarr í holtum
og hæðum. Við krakkamir fómm oft
í leiðangra upp í fjöll en það sem var
það albesta var að veiða síli og smá-
silung í lækjunum.”
Ljósmóðir umbeðin
Elín valdi starfsferil sinn ekki
heldur var hún beðin um að mennta
sig sem ljósmóðir. “Oddviti sveitar-
innar kom að máli við mig og bað
mig um að fara í Ljósmæðraskólann.
Mig granar nú að héraðslæknirinn
hafi átt þar hlut að máli. Það þótti
sjálfsagt að það væri í hverjum
hreppi ljósmóðir og einhver sem
kunni fyrir sér í ýmsum hjúkrunar-
störfum. Til dæmis þurfri að sprauta
lungnabólgusjúklinga með pensillíni
og þá þurfri að gera það á fjögurra
klukkustunda fresti.” A þessum tíma
var sú ljósmóðir sem sinnt hafði
hreppnum að hætta sökum aldurs og
því þurfri að fá aðra í starfið. “Eg fór
því í Ljósmæðraskólann 19 ára göm-
ul árið 1949. Þetta var eins árs nám
en svo var mælst til þess að þær sem
fóra svo út á land eins og ég, þar sem
ekki var læknir á hverju strái, að þær
væm að vinna árið eftír skólann á
fæðingardeildinni.”
Elín var því rétt orðin tvítug þeg-
ar hún hóf að taka á móti bömum í
heimabyggð sinni. “Þegar ég kom úr
námi tók ég við nokkrum bömum,
þó ekki hafi verið milrið um fæðing-
ar. Eg man sérstaklega efrir einni
fæðingu sem myndi örugglega hafa
verið staðið öðravísi að í dag. Eg fór
á bæ tíl konu sem var að eiga sitt ní-
unda bam og hún var orðin 43 ára
gömul. Eg var þá jafrigömul elsta
syni hennar og hafði verið að vinna
hjá henni sem barnshjálp. Hún
þekkti mig því sem bam og ég hugs-
aði bara “gemr hún treyst þessari
stelpu?” En svo var þetta ljómandi
stund, þetta var um nótt og þau böm
sem vora heima á bænum vora færð
til og látin sofa í stofunni. Þetta var
ljúf fæðing þar sem voram við móð-
irin og faðirinn. Núna myndi vera
staðið öðravísi að málum, það
myndi vera fylgst mjög vel með
móðurinni á öllum stígum með-
göngu til dæmis. Það var þó ekkert
sem kom upp á hjá litlu stelpunni
sem fæddist og hún er núna leik-
skólastjóri í Reykjavík.”
Sex böm og bakvaktir
Elín flutti í Stykkishólm árið 1952
en hóf ekki ljósmóðurstörf þar í bæ
fyrr en í byrjun árs 1955. Þá áttu þau
Siguður tvö börn en þau eiga nú alls
sex. “Eg tók þá við ljósmóðuram-
dæminu hér. Eg tók á móti í heima-
húsum fyrir þær sem það vildu, en
var ekki á spítalanum sjálfrim, á ár~
unum 1955-1964. Sankti
Franciskussysturnar sáu um fæð-
ingadeildina á sjúkrahúsinu og þar
var ljósmóðir frá Belgíu. Hjá mér
vora fæðingar frekar fáar, en þó
þetta að meðaltali svona 8-10 á ári.
Fyrsta bamið sem ég tók á mótí
hérna fagnaði fimmtugsafmæli sínu í
vor og ég hef tekið á mótí bömtm-
um hans líka.”
Arið 1964 urðu svo þáttaskil hjá
Elínu því til sjúkrahússins vora
ráðnir tveir nýir læknar, héraðslækn-
ir og sjúkrahússlæknir, og eins og
svo oft verða breytingar með nýju
fólki. Þeir vildu báðir hafa íslensku
ljósmóðurina með á sjúkrahúsinu.
Það fór þannig smátt og smátt að
tveimur áram seinna þá hættu syst-
urnar að skaffa ljósmóður á sjúkra-
húsið og efrir það var Elín eina ljós-
móðirin. “Ég vann við fæðingar og
hugsaði um mæðurnar á eftir og gat
sem betur fer ráðið tímanum svolít-
ið sjálf.” Þegar þama kemur við sögu
reka þau Sigurður heimili með sex
börnum. “Það gekk nú bara vel að
samræma þetta. Og svo bjargaði
tengdamóðir mín oft heimilinu. Um
þetta leytí vora elstu bömin orðin
það stór að þau gátu haft auga með
þeim yngri og þetta blessaðist allt
saman.”
Elín segir marga hafa hjálpað sér í
gegnxun tíðina en að enginn hafi
verið jafri hjálpsamur og Sigurður,
en þau hafa verið gift í 53 ár. “Hann
var oft í burtu því hann vann hjá
Vegagerðinni, en þegar hann var
heima sá hann um allt í fjarveru
minni. Hann hefur verið þolinmæð-
in uppmáluð þegar viðkemur starf-
inu mínu.” I langan tíma var Elín
eina ljósmóðirin á þessum slóðum
og var á bakvakt allan sólarhringinn,
allt árið. “Eg fann ekki mikið fyrir
því þegar ég var ung en ég held að
það myndi enginn sætta sig við þessi
vinnusldlyrði í dag. Eg man eftir því
einu sinni þegar ég var í fimmtugsaf-
mæli hjá mági mínum í Borgarfirð-
inum og þegar ég var búin að heilsa
gestunum þá var mér sagt að fara
aftur heim því þar beið mín kona
með léttasótt. Eg var líka öll þessi ár
án bakvaktarkaups heldur fékk bara
borgaða vinnutímana. Eg einfald-
lega vissi ekki af þessum rétti mínum
og það var enginn að leiðrétta þetta
hjá mér. Upp úr 1970 vora svo tvær
ungar ljósmæður í Grandarfirði sem
leystu mig af þannig að ég gæti farið
hálfan mánuð í sumarffí.” Þegar hlé
var á fæðingum á sjúkrahúsinu að-
stoðaði Elín við hjúkran í hluta-
starfi.
Allt hefiir bjargast
Hún var þó ekki alla tíð ein við
störf. “Eg vann með góðum konum
öll þessi ár sem komu og fóra. I þrjú
ár var með mér Margrét Guð-
mundsdóttir sem flutti hingað með
manni sínum sem var kaupfélags-
stjóri. Svo var hér í smá tíma belgísk
ljósmóðir og síðustu árin sem ég var
starfandi var með mér Margrét
Thorlacius. Eg er einnig búin að
vinna með ógrynni af læknum allan
þennan tíma, fastráðnum og afleys-
ingalæknum. Það er eiginlega bara
mesta furða en mér lyntí vel við þá
alla. Eg er viss um að reynslan hefur
off komið sér vel.” I dag era gerðar
miklar kröfrir tíl verðandi ljósmæðra
en reynslan hlýtur að vera betri en
nokkur skóli. “Eg veit það bara að
þær ljósmæður sem era starfandi í
greininni í dag era mjög vel mennt-
aðar því þær þurfa að fara í gegnum
hjúkrunarnámið áður en þær byrja
að sérhæfa sig sem ljósmæður. Eg
held að þetta sé ekki svona í mörg-
um löndum.” Islendingar eru því í
góðum höndum.
“A starfsferlinum hefur margt
skeð og ætli ég hafi ekki tekið á móti
svona 7-800 börnum. Eg veit hrein-
lega ekki hvað hefur ekki gerst.”
Þetta hefur alltaf allt bjargast og seg-
ist Elín tíl allrar blessunar aldrei hafa
orðið vitni að harmleik. “Eg held
stundum að ég hafi bara haft engil á
öxlinni því það er off eins og það sé
einhver að hvísla að mér; gefa mér
ráð tíl að finna leiðir. Eg er sennilega
með sjötta skilningarvitið. Eina
nóttina voram við læknirinn á vakt
bæði að spá í hjartalínuriti fósturs
sem var í fæðingu á deildinni. Eg var
hreinlega ekki viss um að allt væri
með felldu. Þá vora faxtækin komin
og ég þurfri að faxa línuritið inn í
vaktherbergið á Landspítalanum og
biðja vaktmennina að koma því til
fæðingarlæknis sem gat lesið úr því
og hringdi svo í okkur. Það skeði
tvisvar að ég notaði vaktmennina á
þennan hátt.” Elín segir ótrúlega
mikið hafa breyst undanfarin ár og
sé mikil bót á. Þegar sjúkrahúsið
fékk mónitor og sónar hafa orðið ó-
trúleg breyting á greiningu barna.
Gaman að losna við sím-
ann
“Þegar píptækið kom tíl sögunnar
var ég miklu ffjálsari en ég hafði ver-
ið. Ég hef alltaf unnið mikið í skóg-
rækt á sumrin og gat þá verið með
píptækið og var ekki bundin síman-
um heima. Ég man að ég horfði
stundum á símann á náttborðinu og
bað hann um að vinsamlega vera
hljóðan. Tilhlökkunin þegar ég
hætti að vinna var ekki sú að losna úr
starfinu heldur að losna við símann
úr svefriherberginu. Þetta var líka
orðið öðravísi því ég hafði þá fengið
greitt fyrir bakvaktimar í einhvem
tíma alveg frá því að ég byrjaði að
vinna með Margréti Guðmunds-
dóttur. Svo fékk ég einu sinni heilt
sumar í ffí árið 1985 vegna bakvakta
og gat þá varið því á fæðingardeild-
inni í Keflavík. Ég vann líka á sæng-
urkvennaganginum á Landspítalan-
um. Það er náttúralega milrill lúxus
að vera að vinna 8 tíma vakt og geta
svo farið heim og þurfa ekki að hafa
meiri áhyggjur af vinnunni.”
Það er ótrúlegt að hugsa til þess
að Elín hafi verið starfandi allan
þennan tíma því hún er svo hress og
ungleg. “Já, mér finnst ótrúlegt hvað
tíminn líður og mér finnst ég ekkert
eldast. Við höfum hist á 5 ára ffesti,
við sem úlskriftiðumst úr Ljós-
mæðraskólanum fyrir 55 árum. Það
er alveg ótrúlegt hvað við eram
hressar.”
Elínu og Sigurði líður vel í Hólm-
inxun. “Já, það er held ég miklu betra
að verða gamalmenni hérna í Stykk-
ishólmi heldur en í bænum. Við eig-
um okkar vini og kunningja hérna
en auðvitað sakna ég þess mikið að
hafa ekki börnin héma hjá mér.”
Eins og áður sagði eiga Elín og Sig-
urður sex böm, fimm stelpur og
einn strák. Þau búa öll nema eitt í
Reykjavík, ein dóttir hennar býr í
Borgarfirði. Svo era komin nítján
barnabörn og fjögur langömmu-
böm.
Æskujólin
Það er oft sagt að jólin á Islandi
hafi breyst mikið frá því sem áður
var. Þegar Elín lýsir sínum æskujól-
um er ljóst að þetta era ekki bara
orðin tóm, jólin hafa vissulega
breyst. “Jólin vora svo ólík og það er
ekki hægt að bera mín æskujól við
hvernig þetta er í dag. Það var í
fyrsta lagi ekki talað mikið um jólin
fyrr en þau gengu í garð. Þau vora
svo heilög, það var eins og fólk hafi
ekki viljað spilla þessari miklu helgi.
Þó vora þau undirbúin á bæjxmum,
það var mikið prjónað og búin til ný
föt á okkur þó við höfum ekki feng-
ið alklæðnað, og þau vora yfirleift
gerð upp úr gömlxim fömm. Það var
jú sagt að annars færi maðxir í jóla-
köttirm. Það var sígandi í jólaxmdir-
búningnum, mér fannst jólin alltaf
vera á næsta leiti þegar ég fann lykt
af reyktu kjöti. Pabbi var með skúr
þar sem hann reykti kjöt fyrir okkur
og nágrannana. Hann reykti úr mó
og birki. Svo var fólk að reykja þama
rúllupylsur og lax og alls konar kjöt
og þetta var sko byrjunin á
jólastemningunni. Bærirm var timb-
Hér er Elín og mynd sem St. Franáskussystur í Stykkishólmi afhendu henni sem þakkhetisvott fyrir stötf hennar á sjúkrahúsinu.
Myndin er ekki hekluð heldur hnýtt og er þetta handverk allsérstakt og œttað frá heimaslóöum systranna.