Morgunblaðið - 23.05.2019, Síða 44

44 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. MAÍ 2019
Menningarslys geng-
ur nú yfir íslenska þjóð.
Óbætanlegur menning-
ararfur þjóðarinnar er
óðum að hverfa fyrir
fullt og allt. Hann hefur
lítið sem ekkert verið
rannsakaður og framtíð-
arkynslóðir munu um
alla eilífð verða sviptar
þeim fróðleik sem hann
geymir um lífsbaráttu
forfeðranna.
Verstöðvar fyrri kynslóða eru
flestar að eyðileggjast og skolast út á
haf án þess að minnsta tilraun sé gerð
til þess; hvorki að verja þær þar sem
það er unnt, né rannsaka þær og
skrásetja þar sem vörnum verður
ekki við komið. Um leið hverfur eitt
heildstæðasta „handritasafn“ þjóð-
arinnar; samfelld heimild um at-
vinnusögu, lífsbaráttu og verkkunn-
áttu fyrri kynslóða og undirstaða
þess samfélags sem nú byggir landið.
Frá landnámi, og jafnvel fyrr, var sjó-
sókn önnur meginundirstaða byggðar
í landinu, við hlið landbúnaðar. Sjáv-
arþorp fyrri tíma voru verin; heimver
nærri bæjum en útver fjær, þar sem
menn höfðu búsetu yfir vertímann.
Verin stækkuðu mjög þegar mark-
aðir opnuðust fyrir skreiðarsölu á 14.
öld. Sjávarþorp spruttu upp þar sem
fiskimið voru fyrir landi. Sum urðu
forverar núverandi þéttbýlis en önn-
ur voru yfirgefin á vélbátaöld eða
fyrr.
Eyðingin hefst
Fyrir fáeinum áratugum hófst
gríðarlegt rof í sjávarkömbum þar
sem fyrrum stóðu flestar hinar fornu
verstöðvar, með þeim afleiðingum að
stórar spildur af margra alda upp-
hleðslu jarðlaga sópuðust á haf út.
Þykk lög sem hlaðist höfðu upp yfir
árþúsund af steinhleðslum búða og
öðrum vergögnum; gólfskánir ver-
búða; eldstæði og aragrúi forminja
hvarf nánast í einu vetfangi; jafnvel á
einni stórstraumsflæði. Annað er að
fara sömu leið.
Ástæður þessara hamfara hafa
ekkert verið vís-
indalega rannsakaðar,
utan þeirra athugana
sem ég sjálfur hef
gert, en ein þessara
fornu verstöðva var
Láganúpsver í Kolls-
vík, á mínum uppeld-
isslóðum. Ég hef leitt
að því líkum, m.a. í rit-
gerð sem birtist á
vefnum kollsvik.is, að
beint samband er milli
offjölgunar ígulkersins
skollakopps og þessa
strandrofs. Þegar
skollakoppurinn hefur eytt þara-
skógum á grunnsævi draga þeir ekki
lengur úr afli brimbárunnar og rof-
krafti hennar á ströndinni.
„Handritin brenna“
Á síðustu áratugum hafa þessar
náttúruhamfarir sópað í hafið veru-
legum hluta hins dýrmæta og óbæt-
anlega þjóðararfs sem legið hefur
óhreyfður og órannsakaður í jarð-
lögum verstöðvanna. Sumar hinar
fornu verstöðvar eru að miklu leyti
horfnar í hafið, ásamt minjum sem
þær geymdu. Þar verða aldrei gerðar
rannsóknir. Aðrar eru stórskemmdar
og liggja undir eyðingu.
Hvað gera stjórnvöld?
Stjórnvöldum hefur margoft verið
gert viðvart um þessa eyðingu og vita
vel af henni. Minjastofnun og ein-
stakir fornleifafræðingar og eldhugar
hafa ítrekað vakið á þessu athygli.
Fyrir hvatningu mína lagði Lilja Raf-
ney Magnúsdóttir fram fyrirspurnir
til þriggja ráðherra árið 2017, varð-
andi sjóvarnir og verminjar. Í svari
mennta- og menningarmálaráðherra
kemur fram að stjórnvöld þóttust
meðvituð um eyðingu strandminja.
Ráðinn var öflugur fornleifafræð-
ingur í verkefnið; skráning hafin og
aðgerðir undirbúnar. Hins vegar
voru fjárveitingar fljótt skornar af og
starfsmaðurinn ráðinn til annarra
verkefna. Ekki er minnst orði á þetta
yfirstandandi menningarslys í öllum
orðaflaumnum á Alþingi og þrátt fyr-
ir blómlegan búskap ríkissjóðs hefur
sáralitlu fé verið varið til skipulegra
varna gegn eyðingu verminja.
Ámælisverð forgangsröðun
ríkisútgjalda
Meðan sofandaháttur ríkir um við-
varandi eyðingu þessara óbætanlegu
menningarminja birtist furðuleg for-
gangsröðun stjórnvalda. Jú; vissu-
lega ætla þau að gera myndarlega í
menningarmálum og verja til þeirra
stórfé. En í stað þess að leggja þetta
fé til skráningar og varna á verm-
injum sem nú eru að verða eyðingu að
bráð, á að leggja það í steinsteypu.
6.200.000.000 króna á að verja til að
byggja steypukassa utan um hand-
ritin dýrmætu og fræðastarf þeim
tengt. Ekki efast ég um að betur
mætti búa að handritunum, en þykist
þó vita að þau séu í viðunandi
geymslu. Minna og ódýrara hús hefði
vel dugað í þessu efni, en gólfflötur
hallarinnar samsvarar gólfi 450 ver-
búða. Handritin eru vissulega okkar
þjóðarstolt og vel skal að þeim hlúð.
Hinsvegar er meiri sú þjóðarskömm
að horfa upp á hin „handritin“; nánast
alla útgerðarsögu fyrri tíðar, hverfa
án þess svo mikið að ræða vandann
eða reyna að amla gegn honum.
Tafarlausra aðgerða er þörf
Ég hvet þingmenn og ráðherra til
að hefja tafarlaust aðgerðir til rann-
sókna og björgunar verminja í land-
inu; áður en allri þeirri menning-
arsögu verður skolað í sjóinn. „Alltaf
er borð fyrir báru ef neyð ber að
höndum“ sagði forsætisráðherra eitt
sinn, aðspurður um fjárveitingar í
neyðartilvikum. Ríkisstjórnin þarf
tafarlaust að leggja fé í þessar neyð-
araðgerðir, í samráði við Minja-
stofnun. Þær fjárveitingar má lög-
festa síðar.
Þessi grein er samhljóða erindi
sem ég lagði fram á fundi með alls-
herjar- og menntamálanefnd Alþing-
is 14.05.2019, og sendi samdægurs til
mennta- og menningarmálaráðherra.
Það er svo þjóðarinnar, og fjölmiðla
fyrir hennar hönd, að fylgja því eftir.
Eftir Valdimar
Össurarson
»Meðan sofandahátt-
ur ríkir um viðvar-
andi eyðingu þessara
óbætanlegu menning-
arminja birtist furðuleg
forgangsröðun stjórn-
valda
Valdimar
Össurarson
Höfundur vinnur að minjavernd.
guva@simnet.is
Höllin reist meðan
„handritin brenna“
Hvernig gengur að
reka fyrirtæki á Ís-
landi með tveimur
mismunandi gjald-
miðlum? Þeir sem
þekkja til rekstrar
fyrirtækja gera sér
grein fyrir því að oft
getur slíkt verið allt
að því martröð, eink-
um þegar tekjur eru
óbreyttar með gjald-
miðli sem stendur í stað árum sam-
an. Íslenska krónan hins vegar, sem
sjálfstæður gjaldmiðill, hefur lengi
verið mjög óstöðug eða síðan 1939.
Það ár var gengi krónunnar fellt
fyrsta sinni og hefur það allar götur
síðan verið hlutskipti íslensku krón-
unnar að verða gengisfelld og hefur
fyrir vikið orðið verri og verri gjald-
miðill. Hún hefur í áratugi verið
ómæld féþúfa ófyrirleitinna brask-
ara og fjárglæframanna sem vilja
halda okkur sem sem fastast við
þennan örgjaldmiðil sem á fáa sína
líka í veröldinni.
Eldri sparifjáreigendur sem og
stjórnendur lífeyrissjóða og banka
eiga engar góðar minningar um nei-
kvæða ávöxtun krónunnar. Fram til
ársins 1979 var gríðarleg eftirspurn
eftir hagstæðum lánum með nei-
kvæðri ávöxtun en það ár var verð-
trygging útlána og sumra innlána
innleidd á Íslandi. Fyrsta áratuginn
voru um tíma mjög háir raunvextir
eftir þessa róttæku breytingu. Ég
yfirtók vegna íbúðakaupa í árslok
1982 mjög há bankalán sem báru
9,5% vexti auk verðtryggingar. Um
leið og unnt var að fá hagstæðari
lán hjá lífeyrissjóði voru þessi óhag-
stæðu lán greidd upp og losnað við
þessa erfiðu fjötra.
Vextir hafa fylgt lánum frá fornri
tíð og þykir sjálfsagt að greiða þeim
sem fé lána hóflega vexti og ein-
hverja sanngjarna þóknun fyrir. En
í dag er eins og að lenda í höndum
ræningjalýðs að skulda mikið á Ís-
landi.
Á þessu þarf að verða veruleg
breyting. Mjög margir líta til Evr-
ópusambandsins sem mjög raun-
hæfrar lausnar til að stefna að
auknum stöðugleika í íslensku sam-
félagi. En það eru ekki allir sáttir
við að tengjast Evrópusambandinu
og vísa þeir m.a. til Brexit sem er
að áliti flestra mjög slæm blindgata.
Í Evrópusambandinu er hins vegar
unnið mjög merkt starf sem byggist
á því að bæta sem mest samfélagið
innan þess og styrkja. Og eigi má
gleyma því að við búum við samn-
ingsfrelsi sem er galopið þannig að
semja má um nánast hvað sem er.
Getur verið að andstaðan gegn Evr-
ópusambandinu sé vegna ein-
hverrar minnimáttarkenndar gagn-
vart því og í stað góðra raka er
andstaðan klædd tilfinningaríkum
þjóðernishroka sem nú veður því
miður mjög víða uppi?
Undanfarin ár hefi ég gengið nið-
ur Laugaveginn 1. maí
með íslensku launafólki
með fána Evrópusam-
bandsins mér í hönd.
Fyrir nokkrum árum
tók Egill Helgason,
blaðamaður og þátta-
gerðarmaður, mig tali
efst í Bankastrætinu.
Innti hann mig eftir því
hvers vegna ég hefði
þennan fána mér í
hönd en hvorki þann ís-
lenska né rauðfánann.
Ég svaraði að undir rauða fánanum
hefðu tugir ef ekki hundruð millj-
óna manns verið kúgaðir og nið-
urlægðir, jafnvel dregnir í svaðið og
komið fyrir kattarnef. Blái fáninn
með gulu stjórnunum væri mér ekki
kunnugt um að hefði nokkurn tíma
verið notaður til kúgunar né nið-
urlægingar. Fyrir mér er þessi fáni
því augljóst tákn um frelsi, aukin
mannréttindi og lýðræði.
Staðreyndin er sú að innan Evr-
ópusambandsins eru mannréttindi
metin töluvert umfram það sem við
þekkjum á Íslandi, hvað sem sum-
um stjórnmálamönnum á Íslandi
sýnist. Þar er samfélagið í góðu
ástandi, vextir eru mjög lágir og
sama má segja um vöruverð, vísitöl-
ur nánast óþekktar enda stöðugleiki
afar mikill og flest í mjög góðu
ástandi. En til þess þarf að full-
nægja skilyrðum Maastricht-
samþykktarinnar sem varða skyn-
samlega fjármálastjórnun, fjár-
lagahalli sé enginn eða innan
ákveðinna þröngra marka sem og
skuldir og verðbólga. Við á Íslandi
höfum alla burði til að uppfylla
þessi Maastricht-skilyrði enda hef-
ur fjármálastjórnun hjá okkur verið
nokkuð skynsamleg undanfarinn
áratug.
Fyrir áratug var langur greina-
flokkur í Morgunblaðinu um kosti
og galla aðildar að Evrópusamband-
inu. Þáverandi ritstjóri Morg-
unblaðsins, Ólafur Stephensen, fékk
marga af helstu sérfræðingum
landsins til að greina þessi mál í
þaula. Nú áratug síðar væri þörf að
taka upp þráðinn að nýju og gera
okkur grein fyrir hvaða forsendur
hafa breyst. Að mínu hyggjuviti
væri aðild mjög skynsamleg en auð-
vitað eftir okkar forsendum hér á
hjara veraldar.
Eftir Guðjón
Jensson
Guðjón Jensson
» Aðild að Evrópusam-
bandinu hefur oft
borið á góma. Hverjir
eru kostir og gallar að-
ildar? Við þurfum að
ræða betur þessi mál
með skynsemi og án for-
dóma
Höfundur er leiðsögumaður og eldri
borgari í Mosfellsbæ.
arnartangi43@gmail.com
Betra samfélag –
nauðsyn á traust-
um gjaldmiðli
Móttaka aðsendra greina
Morgunblaðið er vettvangur lifandi umræðu í landinu og birtir aðsendar grein-
ar alla útgáfudaga.
Þeir sem vilja senda Morgunblaðinu greinar eru vinsamlega beðnir að nota
innsendikerfi blaðsins. Kerfið er auðvelt í notkun og tryggir öryggi í sam-
skiptum milli starfsfólks Morgunblaðsins og höfunda. Morgunblaðið birtir
ekki greinar sem einnig eru sendar á aðra miðla.
Kerfið er aðgengilegt undir Morgunblaðslógóinu efst í hægra horni forsíðu
mbl.is. Þegar smellt er á lógóið birtist felligluggi þar sem liðurinn „Senda inn
grein“ er valinn.
Í fyrsta skipti sem innsendikerfið er notað þarf notandinn að nýskrá sig inn
í kerfið. Ítarlegar leiðbeiningar fylgja hverju þrepi í skráningarferlinu. Eftir að
viðkomandi hefur skráð sig sem notanda í kerfið er nóg að slá inn kennitölu
notanda og lykilorð til að opna svæðið. Hægt er að senda greinar allan sólar-
hringinn.
Nánari upplýsingar veitir starfsfólk Morgunblaðsins alla virka daga í síma
569-1100 frá kl. 8-18.