Morgunblaðið - 23.05.2019, Qupperneq 46

46 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. MAÍ 2019
Funahöfða 7, 110 Reykjavík | Sími 577 6666
., '*-�-��,�rKu�,
KIEL/ - OG FRYSTITJEKI
Iðnaðareiningar
í miklu úrvali
HURÐIR
Tunguháls 10, 110 Reykjavík, sími 567 3440, vagnar@vagnar.is, vagnar.is
• Stuttur afhendingartími
• Hágæða íslensk
framleiðsla
• Val um fjölda lita í
RAL-litakerfinu
• Vindstyrktar hurðir
Bílskúrs- og iðnaðarhurðir
Iðnaðarhurðir
Iðnaðarhurðir með gönguhurð
Bílskúrshurðir
Hurðir í trékarma
Tvískiptar hurðir
Smíðað eftir máli
Fyrsta flokks þjónusta og ráðgjöf
Árið 1877 komu til
Reykjavíkur ungur lyf-
sali, Níels S. Krüger,
og eiginkona hans,
María Angelika að
nafni. Nefna má að lyf-
sali þessi prýddi
apótekið, sem stóð við
Austurvöll á horni
Kirkjustrætis og Thor-
valdsensstrætis, með
því að setja á þak húss-
ins afsteypur af högg-
myndum Thorvaldsens af æskugyðj-
unni Hebu og lækningaguðinum
Asklepíusi, sem enn eru til. Eftir
nokkurra ára dvöl hér á landi lést
María Angelika voveiflega haustið
1882 og veturinn eftir dóttir þeirra
hjóna fárra mánaða gömul.
Krüger lyfsali fékk leyfi yfirvalda
til að jarða konu sína og dóttur í sér-
stökum grafreit í gamla kirkjugarð-
inum, Víkurkirkjugarði, og lét síðan
útbúa legstein og snoturt gerði úr
pottjárni. Árið 1890 fór þessi lyfsali
síðan alfarinn til Danmerkur á heima-
slóðir sínar en lengi var hirt vel um
þennan sorgarreit og reynt að hlífa
honum við hnjaski.
Á stríðsárunum síðari reisti banda-
ríska hernámsliðið þrjá
bragga sunnan við
Landsímahúsið til að
tengjast íslenska fjar-
skiptanetinu. Enginn
grunnur var undir
bröggunum, þannig að
bygging þeirra mátti
teljast „afturkræf.“
Bandaríski herinn hef-
ur, eins og flestir aðrir
herir, ekki fengið orð
fyrir að ganga vel um, er
einkum þekktur fyrir
sprengjuregn, niðurrif
og eyðileggingu. En þegar kom að
grafreitnum sýndi herinn legstað
þessara dönsku mæðgna skylduga
virðingu og sést af ljósmyndum að
bygging bragganna hefur ekkert
raskað við honum.
Eftir að borgaryfirvöld tóku við
svæðinu aftur komst þessi grafreitur
í vanhirðu og nú virðist svo að bæði
legsteini og grindum hafi verið farg-
að. Núverandi bæjarstjórnarmeiri-
hluti hefur svo bætt um betur og góð-
fúslega samþykkt að umræddum
legstað þessara skammlífu mæðgna,
og hluta hins gamla kirkjugarðs
Reykvíkinga að auki, væri skóflað
upp og ekið á haugana nú í vetur.
Flest samfélög sýna gengnum kyn-
slóðum og grafreitum skylduga virð-
ingu og hjá mörgum þjóðum er slíkt
lögfest. Í 33. grein laga um kirkju-
garða (36/1993) segir t.d.: „Nið-
urlagðan kirkjugarð má ekki nota til
neins þess sem óviðeigandi er að
dómi prófasts. Ekki má þar jarðrask
gera né reisa nein mannvirki.“ For-
svarsmenn Lindarvatns, fyrir-
tækisins sem stendur að hótelbygg-
ingunni í gamla kirkjugarðinum og
þar með uppgreftrinum úr kirkju-
garðinum, virðast ekkert sjá á þess-
um stað annað en dýrmæta lóð enda
fer yfirleitt svo þegar peningasjón-
armið eru ein til viðmiðunar, að sveigt
er hjá lögum og reglum og fornar
minjar einskis metnar. Það er hins
vegar vægast sagt dapurlegt hve
sinnulaus meirihluti bæjarstjórnar
Reykjavíkur er um Víkurgarð, hvíld-
arstað genginna kynslóða og hluta af
elstu byggð í Reykjavík.
Grafreitur Krügermæðgna
Eftir Jón Torfason
Jón Torfason
»Nú virðist svo að
bæði legsteini og
grindum hafi verið
fargað.
Höfundur er fv. skjalavörður.
grenimelur31@simnet.is
Áfengismálin eru
mér alltaf jafn-
hugleikin, því miður
má víst segja, því
betur væri svo að þau
og önnur eiturefni
þeim tengd væru ekki
alltaf að minna á sig í
fregnum. Rétt áðan í
þessum orðum sögð-
um var verið að
greina frá mikilli eit-
urefnaneyzlu öku-
manna, svo skelfileg sem hún er
nú með öllum sínum hræðilegu af-
leiðingum, alltof oft.
Og enn er beðið um meiri
áfengisneyzlu, frelsið mikla er enn
komið til umræðu alsjáandi
alþingismanna eða hafa þeir ekki
vottorð upp á það, þó ég sjái oft-
sinnis hversu menn loka sínum
alsjáandi augum þegar kemur að
því að ræða afleiðingarnar. Við-
skiptafrelsið er það sem öllu skal
ráða, víkja á til hliðar heilsufars-
legum hættum eins og hverjum
öðrum hégóma þegar allsvaldandi
„bisnissinn“ á í hlut.
Takmarkanir eru ekki til um-
ræðu, aðvaranir Al-
þjóðaheilbrigðisstofn-
unar hunsaðar æ ofan
í æ, kæfðar í kjaft-
hætti um svokallað
frelsi.
Og þegar minnst er
á bannárin þá ætlar
allt af göflum að
ganga, því þá er sagt
í dag að allt illt hafi
fylgt þeim. Og kemur
þá ekki bók ein upp í
hendurnar á mér og
sem ég hlaut að
glugga í. Þetta er hin bráðgóða
bók Hendriks Ottóssonar frétta-
manns: Frá Hlíðarhúsum til
Bjarmalands, útgefin 1948 og þar
rekst ég á eftirminnilegar setn-
ingar, sem mér þykir vænt um að
koma á framfæri svo sannar sem
þær voru og eru. Það hefur nefni-
lega alltof oft verið kastað rýrð á
bannárin og hverju þau skiluðu,
ekki það að mér detti í hug að al-
góð hafi verið, en litið til dagsins í
dag þá er hollt að lesa þessar
setningar Hendriks þar sem hann
er að segja frá ungdómsárum sín-
um á bannárunum. Og hér kemur
svo tilvitnunin í Hendrik: „Nú var
þannig ástatt að þá var aðflutn-
ings- og sölubann á áfengi og allur
þorri manna taldi sér skylt að
virða það. Drukknir menn voru
svo sjaldséðir, að hægt var að
labba vikum saman án þess að
rekast á drukkinn mann, nema þá
helzt erlenda sjómenn sem höfðu
áfengi í skipum sínum, eða al-
þekkta aumingja sem drukku
brennsluspíritus. Af þessum
ástæðum varð kvenfólk ekki fyrir
áreitni eða ókurteisi eins og oft
vill verða nú, þegar brennivín er
ein helzta tekjulind fjárhirzlu
menningarþjóðarinnar.“ Þessi
hreinskilna minning Hendriks ætti
að vera okkur til ærinnar umhugs-
unar og ég staldra alveg sér í lagi
við það sem hann greinir frá 1948,
en er svo til samanburðar að
minna á bannárin. Megi þetta vera
þeim til nokkurs fróðleiks er lesa
kynnu og raunverulegu frelsi
unna. Í þessum orðum skrifuðum
er ég að glugga í DV, frásögn af
hræðilegum morðum og viti menn,
áfengið er virkur eða meðvirkur
valdur þeirra flestra.
Gluggað í gamla
bók og gott betur
Eftir Helga Seljan
» Og enn er beðið um
meiri áfengisneyzlu,
frelsið mikla er enn
komið til umræðu alsjá-
andi alþingismanna.
Helgi Seljan
Höfundur er formaður
fjölmiðlanefndar IOGT.
Sveppir teljast
hvorki til jurta- né
dýraríkisins heldur til
eigin lífríkis. Þeir eru
taldir hafa lifað allt að
1.000 milljón ár á jörð-
inni og munu standa
yfir moldun mann-
kynsins, því þeir eru
með einstakt og líf-
seigt form fæðuöfl-
unar og fjölgunar sem
gerir þeim kleift að lifa á hverju
sem er og fjölga sér í svo miklu
magni með dreifingu gróa með vind-
um og vatni að gróin er alls staðar
að finna. Þeir eru stórtækir í hring-
rás náttúrunnar og myndi allur
gróður vaxa úr sér ef sveppanna
nyti ekki við.
Græni gróðurinn og sveppir eru
algjörlega háðir hver öðrum. Svepp-
ir hafa ekki blaðgrænu og brjóta
niður dauðan gróðurinn til sér vaxt-
ar og fjölgunar um leið og þeir
mynda frjósaman jarðveg fyrir nýj-
an gróður. Melting manna og
sveppa er áþekk, hvorir tveggja
brjóta niður fæðuna með lífhvötum
og sýrum. Sveppirnir gera þetta ut-
an við sig með því að seyta melting-
arefnunum í t.d. brauðið og taka til
sín með sveimi það sem þeir þarfn-
ast. Við, aftur á móti, étum brauðið,
meltum úr því það sem við getum
nýtt og reynum svo að losna við af-
ganginn og eiturefnin.
Af um tveimur milljónum lífteg-
unda á jörðinni eru sveppir taldir
vera vel yfir 100 þúsund. Þeir lifa
einkum í vatni og jarðvegi (gróð-
urmoldinni). Flestir sveppir eru
fjölfrumungar með mörgum kjörn-
um í fryminu líkt og vöðvafrumur
okkar og fjölga sér flestir með gró-
um. Frumuveggirnir eru sterkir og
gerðir af glúkani (ein fjölsykra glúk-
ósa) og kítíni (efni sem líkist sellu-
lósa). Aðalorsök sjúkdóma í jurta-
ríkinu er af sveppavöldum.
Næstum einu efnin sem sveppir
geta ekki brotið niður eru málmar.
Þeir brjóta niður dautt efni og
mynda frjósaman jarðveg og eru
stundum í sambýli við lifandi dýr og
eru oft orsök sjúkdóma í dýrum sem
þeir fá næringuna frá. Þeir eru
nýttir til framleiðslu á lyfjum
(fúkkalyfin), lífrænum sýrum, líf-
hvötum og fæðubótarefnum. Með
gerjun eru gerðir ostar auk soja-
sósu, víns og bjórs. Ekki má gleyma
matarsveppunum og pressugeri í
súrdeigið. Segja má að sveppir lifi á,
brjóti niður og neyti næstum alls úr
jurta- og dýraríkinu og allra vara
gerðra úr þeim. Allt til að vaxa og
fjölga sér og þeir eru fljótir að vaxa
við hagstæðar aðstæður og taka yfir
t.d. brauðhleif á nokkrum dögum.
Þá geta þeir gert út af við ræktun á
akri sem oft var ruglað saman við
skort á steinefnum. Sveppir eru
háðir hita, súrefni (ekki
þó allir), sýrustigi (pH
2-8 er algengast), vatni
og næringu. Þeir þola
frost árum saman og
hægja á vexti við lágt
hitastig og yfir 65°C
hitastig. Um leið og
hitastig hækkar eftir
frost taka þeir að vaxa
aftur. Þeir og gróin
þola ekki suðu og
deyja, nokkuð sem við
nýtum okkur við að
sjóða, baka og sjóða niður matvæli
og með hitun (korn)sæðis til
geymslu. Varðandi vatn þarfast þeir
minnst 10-15% en loftraki þarf að
vera 70-75% hlutfallslegur raki svo
myglu- og slímsveppir dafni. Þá
þurfa þeir flestir súrefni en CO2-gas
er þeim köfnun líkt og okkur auk
fleiri efna. Ljós hefur lítil áhrif á þá
nema útfjólublátt.
Það finnst ekkert einstakt eitur
gegn öllum sveppum en kreósót
virkar vel gegn fúasvepp og kopar-
sölt gegn öðrum og brennisteinn
gegn ryðsvepp t.d. Gróin eru tvenns
konar og dreifast annaðhvort með
regni, fuglum, nagdýrum og skor-
dýrum og svo hin sem dreifast að-
allega með vindum. Þá þola gróin að
frjósa og þorna án þess að skaðast.
Gró sem sest á efni sem inniheldur
næringu byrjar strax að spíra ef
nægur raki til staðar. Fjöldi gróa er
slíkur að heimurinn er á góðri leið
með að vera ofurseldur sveppum.
Gróin eru alls staðar, við fáum þau í
okkur með matnum, öndum þeim að
okkur eða drekkum þau í drykkjum.
Þau lifa á dauðri húð eins og nögl-
um, hárum og dauðum húðfrumum.
Þá geta þau sest að í lungum og
valdið astma. Í meltingarveginum
er oft urmull einfrumunga af gerð-
inni candida og þá geta þeir sveimað
frá þörmunum út um allan líkamann
með vessum og blóði. Gróin eru alls
staðar úti og inni og eru okkur
ósýnileg.
Er ég fór að skoða hina gömlu
740 bls. kennslubók mína í örveru-
fræðum frá 1963 varð ég hissa á því
að innan við 30 bls. var bara varið til
umfjöllunar um sveppi sem höfðu þó
þá verið rannsakaðir í 200 ár! Hér
bíða því mörg verðug verkefni fyrir
mannsandann og þá mætti hugsan-
lega mæta framtíðarfæðuskorti líka
með meiri hagnýtingu sveppa eða
efna úr þeim.
Sveppir
Eftir Pálma
Stefánsson
Pálmi Stefánsson
» Sveppir eru miklu
meiri örlagavaldar í
lífi okkar en við gerum
okkur grein fyrir. Líf
okkar og heilsa er alger-
lega undir þeim komin.
Höfundur er efnaverkfræðingur.
Atvinna
Bílar