Morgunblaðið - 17.08.2019, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. ÁGÚST 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Lilja DöggAlfreðs-dóttir,
mennta- og
menningar-
málaráðherra,
lýsti áhyggjum af
veikri stöðu
einkarekinna
fjölmiðla í viðtali við
Morgunblaðið í gær. Þar
sagði hún fyrirhugað fjöl-
miðlafrumvarp geta leitt til
verulegra breytinga að
þessu leyti. Verið væri að
skoða leiðir til að jafna
stöðu íslenskra og erlendra
fjölmiðla á auglýsingamark-
aði en virðisaukaskattur
væri greiddur af auglýs-
ingum innlendra miðla en
ekki af auglýsingu erlendra
miðla, sem væru einkum
Facebook, Google og slíkir.
Þetta segir hún réttilega
að sé stórmál og bendir á að
Norðurlöndin og ESB séu
að skoða skattlagningu
þessara erlendu netmiðla-
risa. Bandarísk stjórnvöld
hafa ekki tekið þeim hug-
myndum fagnandi, en benda
má á að í fyrra heimilaði
hæstiréttur Bandaríkjanna
einstökum ríkjum að leggja
söluskatt á netsölu þó að
seljandinn væri staðsettur
utan ríkismarkanna. Eng-
inn eðlismunur er á skatt-
lagningu af því tagi og af
hálfu annarra ríkja gagn-
vart bandarískum netrisum.
Með hliðsjón af þessari
skökku skattalegu stöðu
innlendra og erlendra miðla,
auk þess hvernig þessir er-
lendu miðlar hagnýta efni
innlendra miðla endur-
gjaldslaust, er svo líka um-
hugsunarvert að hið opin-
bera, bæði ríki og sveitar-
félög, auglýsa óhikað á
þessum erlendu miðlum.
Jafnvel alþjóðleg fyrirbæri
sem Ísland á aðild að, eins
og Norræna ráðherra-
nefndin, setja auglýsingafé í
þessa alþjóðlegu risamiðla.
Lilja Dögg sagðist í við-
talinu einnig hafa talað fyrir
því að horft yrði til Norður-
landanna hvað varðaði ríkis-
fjölmiðla og auglýsinga-
markað, en þar væru
ríkisfjölmiðlar ekki á aug-
lýsingamarkaði. „Ég teldi
farsælast að svo væri líka á
Íslandi, ásamt því að vera
með styrki til fjölmiðla, eins
og boðað er í fjölmiðla-
frumvarpinu,“ sagði hún.
Þetta er hvort tveggja gert
annars staðar á
Norðurlöndunum
og víðar til að
styðja við einka-
rekna fjölmiðla
og almennt er
viðurkennt að
þörfin fyrir bein-
an og óbeinan
stuðning hafi aukist á síð-
ustu árum samhliða hraðri
tækniþróun.
En fleira er gert víðast
hvar í þeim löndum sem Ís-
land ber sig helst saman við
og það er að nota skatt-
kerfið til að styðja við einka-
rekna fjölmiðla. Þetta er al-
menn leið, ekki styrkir
heldur óbeinn stuðningur,
sem víðast felst í því að virð-
isaukaskattur af áskriftum
ef felldur niður eða hafður
mjög lágur.
Í þessu sambandi er
ástæða til að vekja athygli á
orðum Hjálmars Jónssonar,
formanns Blaðamanna-
félags Íslands, sem bendir í
samtali við Morgunblaðið í
dag á að íslenskir fjölmiðlar
séu á erfiðum tímamótum og
kominn sé tími til að endur-
skoða skattaumhverfi fjöl-
miðlanna enda taki það mið
af gömlu rekstrarumhverfi
sem eigi ekki lengur við.
Eðlilegt fyrsta skref sé að
afnema tryggingagjald og
virðisaukaskatt af áskrift-
um og auglýsingum.
Orð Lilju Daggar og
Hjálmars um stöðu einka-
rekinna fjölmiðla eiga því
miður við rök að styðjast og
sé stjórnvöldum alvara með
að grípa þurfi til aðgerða má
það ekki dragast lengur. Og
þá þarf að hafa í huga að
þær aðgerðir gagnist þeim
sem halda úti raunveruleg-
um ritstjórnum og stunda
almenna fjölmiðlun. Hafa
má í huga að þáverandi
menntamálaráðherra skip-
aði nefnd vegna erfiðs
rekstrarumhverfis einka-
rekinna fjölmiðla í árslok
2016. Þá hafði um langa hríð
verið ljóst að í óefni stefndi.
Síðan hafa verið skrifaðar
skýrslur og þessi mál rædd
fram og til baka. Nú er kom-
ið að því annaðhvort að
grípa til aðgerða sem duga
eða að draga til baka þau
skilaboð að aðgerða sé að
vænta. Engum rekstri er
greiði gerður með því að
ræða árum saman um að
bæta rekstrarumhverfið án
þess að til aðgerða komi.
Mennta- og menn-
ingarmálaráðherra
og formaður Blaða-
mannafélagsins
hitta naglann
á höfuðið}
Umræða um stöðu
einkarekinna fjölmiðla
U
nga fólkið okkar er farið að
huga að skólavetrinum og
kennarar og skólastjórnendur
eru í óðaönn að undirbúa
skólastarfið. Flestir hugsa til
skólasetningar með ákveðinni tilhlökkun en
því miður fylla þau tímamót suma nemendur
bæði kvíða og óöryggi. Við vitum að líðan
nemenda í íslenskum grunnskólum er al-
mennt góð; samkvæmt könnun Rann-
sóknastofu í tómstundafræðum við Háskóla
Íslands líður um 90% grunnskólanemenda
vel eða þokkalega í skólanum en fyrir þá
nemendur, og aðstandendur þeirra, sem ekki
tilheyra þeim hópi skiptir slík tölfræði litlu.
Einn af þeim þáttum sem haft geta áhrif á
vellíðan nemenda í skólum er einelti. Sýnt er
að einelti getur haft áhrif á bæði andlega og
líkamlega heilsu þolenda og neikvæð áhrif á sjálfs-
mynd og sjálfstraust. Þar getur skapast langvarandi
vandi sem sumir vinna ekki úr fyrr en á fullorðins-
árum. Í Svíþjóð hefur farið fram mat á kostnaði sem
samfélagið verður fyrir vegna eineltis og var þar miðað
við eitt ár af einelti og afleiðingar þess næstu 30 ár á
eftir. Miðað við tíðni eineltis var þar áætlað að fyrir
grunnskóla með 300 nemendur mætti búast við sam-
félagslegum kostnaði sem næmi rúmlega 50
milljónum króna. Ef þær tölur eru yfir-
færðar á íslenskar aðstæður má ætla að
heildarkostnaður samfélagsins vegna einelt-
is næmi allt að átta milljörðum króna yfir
slíkt 30 ára tímabil. Það er því mikið í húfi
fyrir samfélagið að vinna gegn einelti.
Skilningur á einelti og afleiðingum þess
hefur aukist en það er staðreynd að allt of
margir upplifa slíkt í okkar samfélagi, þótt
tíðni eineltis í íslenskum skólum mælist lág
í alþjóðlegum samanburði. Einelti felur í sér
langvarandi og endurtekið ofbeldi og það
fer mjög oft fram þar sem fullorðnir sjá
ekki til. Þannig getur einelti verið atburða-
rás margra atvika sem hvert um sig virka
ekki alvarleg en þegar heildarmyndin er
skoðuð er raunin önnur. Einelti getur verið
flókið og erfitt viðureignar en eitt mikilvægasta tækið
gegn því eru forvarnir og fræðsla. Það er viðvarandi
verkefni að halda góðum skólabrag og þar þurfa allir
að leggjast á eitt; nemendur, starfsfólk og foreldrar.
Einelti á aldrei að líðast, hjálpumst að við að uppræta
það.
Lilja Dögg
Alfreðsdóttir
Pistill
Átta milljarða kostnaður
vegna eineltis
Höfundur er mennta- og menningarmálaráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Höskuldur Daði Magnússon
hdm@mbl.is
Sumarið hefur verið okkarbesti tími frá upphafi svoþað má búast við enn frek-ari aukningu,“ segir Stefán
Hjörleifsson, framkvæmdastjóri
Storytel á Íslandi.
Nýjustu veltutölur bókaútgef-
enda sem Hagstofan hefur birt sýna
um 30% vöxt milli ára í mars og
apríl. Eins og Morgunblaðið greindi
frá snemmsumars sýndu sömu tölur
fyrir janúar og febrúar vöxt í fyrsta
sinn í mörg ár, eða um 8%. Þessi já-
kvæða þróun í bókaútgáfu heldur
því áfram og hlýtur að gleðja marga
því tekjusamdráttur í þessari grein
undanfarinn áratug hefur verið
nærri 40%.
Landið tekið að rísa á ný
Morgunblaðið hefur fjallað
ítarlega um þessa þróun síðustu
misseri. Þungt hljóð hefur verið í
bókaútgefendum en með tilkomu
nýrra laga um endurgreiðslu kostn-
aðar við útgáfu og þessar auknu
rafrænu áskriftartekjur Storytel
virðist landið vera að rísa á ný.
Ef tekjur Storytel væru dregn-
ar frá þá væri um áframhaldandi
samdrátt milli ára í bóksölu þessa
fjóra mánuði sem Hagstofan hefur
birt fyrir 2019 að ræða. Fyrstu
tekjur Storytel á Íslandi urðu til í
mars 2018 og eru samkvæmt tölum
Hagstofunnar um 20% heildartekna
á íslenskrar bókaútgáfu í mars og
apríl.
Sumarið er tíminn...
fyrir hljóðbækur
Stefán segir að ekkert lát hafi
verið á innstreymi áskrifenda hjá
Storytel á Íslandi. Hann segir að
alltaf sé að bætast við efni hjá
Storytel, bæði frá fleiri útgefendum
og efnið komi fyrr en áður. Þannig
hafi jólabækur síðasta árs, til að
mynda bækur Ragnars Jónassonar
og Yrsu Sigurðardóttur, notið mik-
illa vinsælda undanfarið. „Sumarið
er góður tími fyrir hljóðbækur.
Fólk er að ferðast mikið og vill
hlusta í bílum, flugvélum og við
sundlaugarbakkann. Ég á því von á
enn frekari aukningu á tekjum. Það
veit ég því hef tölur Hagstofunnar
frá því í fyrra og veltutölurnar okk-
ar í ár. Það er ekkert sem bendir til
annars. Hefðbundna bóksalan kem-
ur í lok ársins svo við spyrjum að
leikslokum hvort heildaraukning
verður. Vonandi stækkar heild-
arkakan. Vonandi verður endur-
greiðslufrumvarpið til þess að sá
bransi rétti úr sér líka. Þá getur
orðið hér blómlegur bókmennta-
bransi.“
Fá inn nýja bókaunnendur
Samkvæmt upplýsingum frá
fyrirtækinu eru yfir 20% við-
skiptavina Storytel nýir lesendur,
þ.e. þeir sem ekki lásu bækur áður
en þeir hófu að greiða fyrir áskrift
hjá Storytel. „Hér er því um að
ræða nýjar tekjur sem skila sér
beint í íslenska bókahagkerfið, rétt-
höfum og öðrum sem starfa í grein-
inni til aukinna hagsbóta. Það er
einnig áhugavert að skv. könnunum
sem Storytel lætur gera reglulega
meðal viðskiptavina sinna þá lesa
um 80% viðskiptavina Storytel einn-
ig hefðbundnar bækur,“ segir í til-
kynningu frá Storytel. Jafnframt
segir þar að þetta sé sama þróun og
hafi átt sér stað í Svíþjóð,
stærsta markaði Storytel.
„Það sem er einna
ánægjulegast við þessa
þróun að þarna er stór
hópur fólks sem las ekki
bækur að byrja að njóta ís-
lenskra bókmennta. Það er
ekki aðeins jákvætt fyrir
þessa atvinnugrein
sem slíka heldur
mjög mikilvægt fyrir
íslenska tungu,“ seg-
ir Stefán.
Enn meiri aukning í
veltu í bókaútgáfu
Hjá Storytel á Íslandi eru í
boði á annað hundrað þúsund
hljóðbækur auk rafbóka.
Áskrifendur greiða fast mán-
aðargjald og fá í staðinn ótak-
markaðan aðgang að efni
Storytel.
Samkvæmt upplýsingum frá
Stefáni Hjörleifssyni hjá
Storytel er meðallengd hljóð-
bókar hjá veitunni um átta
klukkutímar. „Þetta hefur ver-
ið að styttast aðeins. Átta
klukkutímar er mjög hæfileg
lengd fyrir hljóðbækur. Ef þú
ferð mikið yfir tólf klukkutíma
finnst fólki það of mikið.“
Það er þó ekki þar með
sagt að slíka doðranta sé ekki
að finna í ranni Storytel.
Þannig segir Stefán að sum-
ar bækur í Game of Thro-
nes- og Harry Potter-
seríunum séu yfir þrjátíu
klukkutímar hver. Og bæk-
ur glæpasagnahöfundarins
Stefáns Mána hafa
náð 25 klukkutím-
um að lengd.
Stefán Máni í
25 klukkutíma
MISLANGAR HLJÓÐBÆKUR
Stefán
Hjörleifsson
Velta íslenskrar bókaútgáfu í mars og apríl
2015-2019, milljónir kr. samtals
30% aukning 2018-2019
2015 2016 2017 2018 2019
454
284
368
450
350
250
150
Heimild: Storytel/Hagstofa Íslands
Áskriftartekjur Storytel birtust fyrst
í tölum Hagstofunnar í janúar 2019