Morgunblaðið - 17.08.2019, Blaðsíða 25

25
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. ÁGÚST 2019
Það gerist ekki á
hverjum degi að leið-
togar Þýskalands sæki
Ísland heim. Í júní sl.
heimsótti okkur forseti
Þýskalands, Frank-
Walter Steinmeier,
ásamt eiginkonu sinni
og nú í ágúst er von á
kanslara Þýskalands,
Angelu Merkel.
Þessar heimsóknir
leiðtoga Þýskalands
leiða hugann að margþættu sam-
bandi ríkjanna tveggja, Íslands og
Þýskalands, sem á sér aldalanga
sögu.
Þýska öldin á Íslandi
Þýska öldin er það tímabil nefnt í
Íslandssögunni þegar þýskir kaup-
menn voru ráðandi í utanríkis-
verslun Íslendinga. Þjóðverjar
stunduðu á þessum tíma einnig veið-
ar við Íslandsstrendur og gerðu út
frá íslenskum verstöðvum.
Elsta heimild um siglingu þýskra
kaupmanna til Íslands er frá 1432.
Um 1470 urðu komur kaupmann-
anna árvissar og er þýska öldin talin
hefjast um það leyti. Hún stóð svo
alla 16. öldina, eða þar til einokunar-
verslun danskra kaupmanna var
komið á í upphafi 17. aldar. Þýsku
kaupmennirnir tilheyrðu miklu
verslunarsambandi sem kallaðist
Hansasambandið og réð nær allri
verslun í Norður-Evrópu og við
Eystrasalt. Þeir Hansakaupmenn
sem hingað sigldu voru flestir frá
Lübeck, Hamborg og Bremen.
Tengsl Íslendinga við Þýskaland
voru töluverð á þessum tíma og ung-
ir Íslendingar byrjuðu þá strax að
leggja leið sína til Þýskalands til
náms.
Íslenskir námsmenn
í Þýskalandi
Þýskaland hefur fóstrað margan
Íslendinginn um lengri eða skemmri
tíma, þar á meðal undirritaða.
Menntaskólaþýskan opnaði mér,
eins og mörgum öðrum Íslend-
ingum, leið í þýska háskóla og þýskt
samfélag. Hér ber að hafa í huga að
þýskt málsvæði er mun stærra en
Þýskaland eitt, það nær m.a. einnig
til Austurríkis og Sviss
og 130 milljónir manna
í Evrópu tala þýsku
sem móðurmál eða sitt
annað tungumál. Þýska
er útbreiddasta tungan
innan Evrópusam-
bandsins. Hér á landi
eru nú færri sem velja
þýsku í menntaskóla en
áður – og því e.t.v.
færri sem ná að kynn-
ast þýskri menningu í
allri sinni dýpt og fjöl-
breytileika.
Í Þýskalandi hafa ís-
lenskir námsmenn lagt stund á ólík-
ar greinar, s.s. arkitektúr, guðfræði,
íþróttafræði, hves kyns raun-, fé-
lags- og hugvísindi, kvikmyndagerð
og -leik, tónlist og verkfræði. Með
aðild Íslands að Evrópska efnahags-
svæðinu (EES) var Íslendingum
gert enn auðveldara en áður að
dvelja í Þýskalandi við nám og störf.
Siðbótin
Saga Þýskalands er samtvinnuð
sögu Evrópu. Saga siðbótarinnar á
16. öld hefst í Þýskalandi og miðað
er við það þegar Marteinn Lúther
festi skjal með 95 greinum á kirkju-
hurðina í Wittenberg árið 1517.
Lúther vildi siðbót innan kirkjunnar
og barðist m.a. gegn sölu aflátsbréfa
sem notuð voru til að fjármagna
framkvæmdir í Róm. Aðrir siðbótar-
menn eins og Zwingli og Kalvín
fylgdu fordæmi Lúthers. Einn sam-
verkamanna hans, Jóhannes Bugen-
hagen, lagði grunn að kirkjuskipan
Íslands, sem samþykkt var á alþingi
1541. Siðbótarmenn réðust gegn
mörgum af grundvallarkenningum
kaþólsku kirkjunnar eins og trúnni á
hreinsunareldinn, tilbeiðslu Maríu
og trúnni á milligöngu dýrlinga,
flestum sakramentunum, kröfunni
um skírlífi presta og valdi páfa. Af
siðbótinni leiddi aukin mannréttindi
og meira jafnrétti. Hugmyndafræði
norræna velferðarkerfisins er byggð
á siðbótarkenningum Lúthers og
hefur skapað þau eftirsóknarverðu
samfélög sem byggð hafa verið á öll-
um Norðurlöndunum og víðar í Evr-
ópu.
Menningarleg tengsl
Við munum flest þegar Þjóðverjar
buðu Íslendingum að vera heiðurs-
gestir á bókamessunni í Frankfurt
árið 2011. Þá sýndu Þjóðverjar okk-
ur Íslendingum mikinn sóma og vel-
vild. Íslenskum rithöfundum var
boðið til Þýskalands, íslenskar bæk-
ur voru þýddar á þýsku og Ísland
kynnt með margvíslegum og afar já-
kvæðum hætti í þýskum fjölmiðlum.
Áhugi Þjóðverja á íslenskum bók-
menntum er ekki nýr af nálinni og
sagnaheimur okkar hefur heillað
þýska lesendur um aldir. Bækur
Jóns Sveinssonar, Nonnabækurnar,
eru t.d. enn lesnar í Þýskalandi.
Ekki má heldur gleyma íslenskum
kvikmyndum og sjónvarpsefni, en
sjaldan líður á löngu áður en þýskir
áhorfendur fá að sjá nýtt íslenskt
efni.
Þjóðverjar er meðal mestu menn-
ingarþjóða í heimi með mikinn
menningararf. Í tónlistinni gnæfa
yfir risarnir Bach, Brahms, Beet-
hoven og Wagner svo aðeins nokkrir
séu nefndir. Í ritlistinni má nefna
Goethe, Schiller, Heine, Brecht,
Hesse, Böll og Grass.
Á undanförnum árum hafa Íslend-
ingar átt þess kost að sjá margar
frábærar þýskar kvikmyndir á
þýskri kvikmyndahátíð sem árlega
er haldin í Reykjavík. Sumar þeirra
má finna á Netflix.
Ekki má heldur gleyma íþrótta-
tengslum þjóðanna, einkum á sviði
handbolta og fótbolta þar sem marg-
ir Íslendingar hafa leikið með og
þjálfað þýsk lið.
Iðnaður og atvinnulíf
Athyglisvert er hvernig þýskur
iðnaður hefur byggst upp, vítt og
breitt um stóran hluta landsins.
Hafa ber í huga að Þýskaland er
ekki gamalt ríki. Það varð til við
sameiningu margra furstadæma á
árunum 1870-1890. Fyrir þá sem
láta sig varða uppbyggingu atvinnu-
lífs er áhugavert að skoða hversu
dreifð og sterk þýsk iðnfyrirtæki eru
um allt landið. Rekstur farsælla fjöl-
skyldufyrirtækja þar sem hver kyn-
slóðin á fætur annarri miðlar fag-
þekkingu sinni til afkomenda er
eftirtektarverður. Þýskur iðnaður er
mjög útflutningsmiðaður. Vörugæði
og áreiðanleiki eru aðalsmerki hans,
sem leiðir vafalítið af aga og virðingu
fyrir vinnu. Frá tímum Hansakaup-
mannanna höfum við Íslendingar
notið þýskrar vöru og þjónustu – og
njótum enn.
Höfundur hefur nokkrum sinnum
átt þess kost að sitja iðnþing þýska
iðnaðarins og þar er skýrt hve mikla
áherslu Þjóðverjar leggja á traust
og gott samstarf forystumanna iðn-
aðar og stjórnvalda. Ræðu kansl-
arans er jafnan beðið með mikilli eft-
irvæntingu og þykir hún vera einn af
mikilvægustu dagskrárliðum iðn-
þings Þjóðverja.
Þjóðarleiðtoginn
Angela Merkel
Angela Merkel hefur á erfiðum
tímum í stjórnmálum heimsins sýnt
að hún er einn fremsti þjóðarleiðtogi
okkar tíma. Hún var fyrst kjörin
kanslari Þýskalands árið 2005 og
hefur því nú verið kanslari í 14 ár.
Merkel hefur tekið margar umdeild-
ar ákvarðanir, s.s. að loka kjarn-
orkuverum og hvetja í stað þess til
nýsköpunar á sviði orku- og um-
hverfismála. Loftslagsmálin hafa
verið henni hugleikin og hún hefur
sýnt öðrum ríkjum fordæmi í því að
setja hagsmuni alls heimsins ofar
þrengri hagsmunum eigin lands.
Margir dá hana fyrir þetta en aðrir
gagnrýna.
Merkel er eftirtektarverður leið-
togi og bakgrunnur hennar er sér-
stakur. Faðir hennar var lúterskur
prestur sem flutti frá Vestur-
Þýskalandi til Austur-Þýskalands
stuttu eftir að Merkel fæddist. Þar
bjó fjölskyldan í litlum bæ og það
reyndi á að vera kristin í Austur-
Þýskalandi á þessum tíma. Merkel
er raunvísindakona og doktor í eðl-
isfræði. Hún vandar mál sitt mjög,
er íhugul og hugsar áður en hún tal-
ar. Hún talar ekki illa um andstæð-
inga sína og svarar ekki í sömu mynt
þegar að henni er veist.
Þótt Merkel tali lítið um einkamál
sín hefur það margoft komið fram í
orðum hennar og athöfnum hversu
mikilvægt það er henni að lifa sem
kristin manneskja. Boðorð Krists
um að elska náungann eins og sjálf-
an sig og gefa náunganum annan
kyrtil sinn, eigi maður tvo, eru
Merkel meira en orðin tóm. Í hennar
gjörðum má sjá vilja til að koma
bágstöddum til hjálpar, þótt ákvarð-
anir hennar í þeim efnum hafi verið
umdeildar meðal flokkssystkina
hennar í CDU og CSU. Margir telja
að þær hafi jafnvel orsakað fylgis-
aukningu við þjóðernissinna í Þýska-
landi og hatur á minnihlutahópum.
Ástæður þess eru verðugt rannsókn-
arefni, nú þegar lífskjör jarðarbúa
hafa aldrei verið betri og ævi fólks
lengist stöðugt í flestum löndum
jarðar.
Tækifæri til
áframhaldandi samstarfs
Umhverfis- og loftslagsmál krefj-
ast úrlausna og breyttra lifnaðar-
hátta fólks um allan heim. Eigi jarð-
líf komandi kynslóða ekki að enda í
hamförum þarf ýmislegt að breyt-
ast. Það er okkar, sem nú lifum, að
hafa frumkvæði að þeim breyt-
ingum. Ríkisstjórnir Íslands og
Þýskalands hafa sett umhverfis- og
loftslagsmál á oddinn og hvetja til
nýsköpunar og breytinga á öllum
sviðum sem leitt geta til kolefnis-
hlutlauss lífs og sjálfbærra lifnaðar-
hátta. Heimsmarkmið Sameinuðu
þjóðanna og Parísarsamkomulagið
sem gert var í desember 2015 varða
leiðina.
Upplýsinga- og fjarskiptatækni er
nú orðin hluti af flestum fræðasvið-
um, ekki síst verkfræði og tækni-
fræði. Tæknin leikur lykilhlutverk í
því að okkur takist að þróa snjall-
lausnir sem hafa þann tilgang að
auka lífsgæði fólks og öryggi þess,
jafnframt því að vernda jörðina og
allt líf hennar. Hér geta Íslendingar
haft mikilvægt framlag þótt smáir
séu.
Nú, þegar undirbúningur heim-
sóknar Merkel stendur sem hæst,
langar mig að hvetja Íslendinga til
að leita tækifæranna í samstarfi við
Þjóðverja.
Eftir Svönu Helen
Björnsdóttur » Þessar heimsóknir
leiðtoga Þýskalands
leiða hugann að marg-
þættu sambandi
ríkjanna tveggja, Ís-
lands og Þýskalands,
sem á sér aldalanga
sögu.
Svana Helen
Björnsdóttir
Höfundur nam verkfræði í Þýska-
landi og er nú framkvæmdastjóri hjá
Klöppum grænum lausnum hf. og for-
maður Verkfræðingafélags Íslands.
Samband Íslands og Þýskalands
Við Gullfoss Regnboginn sem litaði fossinn skemmdi síður en svo fyrir upplifun ferðamannanna sem þangað lögðu leið sína í vikunni. Fossinn virðist enn vera í tísku af gestafjöldanum að dæma.
Ómar Óskarsson