Heimsmynd - 01.12.1993, Blaðsíða 47

eða sendisveinn fyrir kjósendur sína. Hann fór jafnvel búð úr
búð í Kaupmann-höfn til þess að leita að saumnálum fyrir
einstakar húsfreyjur á íslandi. Þannig treysti hann fylgi sitt, ekki
aðeins með stómm og mikilvægum stefnumálum heldur í hinu
smæsta líka. Hann lagði einnig kapp á bréfaskriftir til
stuðningsmanna sinna.
Jónas Jónsson frá Hriflu var ákaflega duglegur að heimsækja
fólk og senda því bréf og persónulegar orðsendingar. Þegar
hann kom heim á bæi talaði hann við alla jafnt, einnig börn og
unglinga. Hann spurði þau hvað þau ætluðu sér í lífinu og oftar
en ekki átti hann þátt í að koma þeim til náms og var vakinn og
sofinn yfir velferð þeirra. Hann eignaðist með þessum hætti
ævilanga aðdáendur í hverri sveit landsins. Jónas var líka mann-
glöggur og mundi bæði andlit og nöfn. Það var ómetanlegt fyrir
lýðhylli hans.
Þingmenn í fámennari kjördæmum hafa alla þessa öld verið
eins konar allsherjar reddarar fyrir kjósendur sínar. Þeir útvega
þeim lán, greiða fyrir þeim í stjórnarstofnunum í Reykjavík,
skrifa upp á víxla og sendast jafnvel fyrir þá í verslanir. Enn em
margir þingmenn fyrst og fremst brenndir
þessu marki frekar en að þeir sinni
almennri lög-gjafarstarfsemi eins
og þeir eru kosnir til. Fyrir-
greiðslupólitíkusar hafa einnig
verið þingmenn Reykvíkinga
og er Albert
Guðmundsson líklega
besta dæmið um það.
Hann lagði sig eftir að
sinna gömlu fólki og þeim
sem orðið höfðu undir, litla
manninum, eins og hann
kallaði það.
Hin persónulega nálgun
Annars er stundum stutt á milli
lýðskrums og lýðhylli. Þeim, sem
reyna að laga sig eftir því sem þeir halda
að almenningur vilji í stað þess að standa fast á eigin
hugmyndum og hugsjónum, verður stundum hált á svellinu.
Lýðhylli þeirra getur verið eins og flöktandi ljós á kveik. Það
þarf ekki annað en dragsúg, vindkviðu eða blástur til að slökkni
á ljósinu. Þegar til lengdar lætur er það því boðskapur
stjórnmálamanna til þjóðar sinnar og festa þeirra til að fýlgja
honum eftir sem er þeim drýgst til lýðhylli.
Stjórnmálamenn njóta þess stundum ef þeim tekst að vera
landsföðurlegir og tala í mildum og hreinskiptnum tón til
þjóðarinnar. Þetta tókst Steingrími Her-mannssyni, meðan
hann var forsætisráðherra, en síður í stjórnar-andstöðu nú, enda
hafa vinsældir hans dalað. Davíð Oddsson er nú farinn að temja
sér landsföðurlegan stíl og fellur það
fólki betur í geð en vanstilling og
hótfyndni sem áður einkenndu
nokkuð ræður hans. Fólk vill að
forsætisráðherrann tali af nokkrum
myndugleika eins og hann væri faðir
allrar þjóðarinnar. Forsætisráðherra
má enn síður en öðrum ráðherrum
verða á í opinberum
stjómarathöfnum.
Mistök eða óvarkárni geta reynst
stjórnmálamönnum dýrkeypt.
Drykkjuskapur á opinberum
vettvangi skaðar ímynd þeirra og
stundum geta klaufalegar ákvarðanir,
teknar í fljótræði, elt þá eins og skugginn eða jafnvel eyðilagt
frama þeirra. Skólabókardæmi um það síðara er upphaf
ráðherra-ferils Guðmundar Árna Stefánssonar. Ákvarðanir
hans um lokun meðferðarstofnunar í Gunnarsholti, lokun
bamaheimila, sjúkrahúsa og heilsukort, sem hann þurfti allar að
éta ofan í sig, ollu því að hann kemur verst allra stjórn-
málamanna út í skoðanakönnunum. Sumir segja að hann hafi á
einum mánuði eyðilagt framtíð sína sem stjórn-málamanns. En
vegir stjórnmálanna eru órann-sakanlegir. Stundum skýtur
stjómmálamönn-um, sem allir hafa talið að væm búnir að vera,
upp eins og korktöpp-um.
Ekki er hægt að gefa einfalda
formúlu fyrir því hvernig
stjórnmálamenn eiga að vera.
Halldór Ásgrímsson nýtur þess
að vera stefnufastur og yfirvegaður
í tali og sama á við um Ingibjörgu
Sólrúnu Gísladóttur. Fólk leggur
við hlustimar er þessi tvö tala. Þau
þykja greind, fýlgin sér og rökföst
og að mestu laus við klisjur í
málflutningi. Enginn frýr Jóni
Baldvin Hannibalssyni og Ólafi
Ragnari Grímssyni vits eða
dugnaðar og hraðmælska þeirra
vekur aðdáun. Viss oflátungsháttur
þeirra virkar hins vegar
fráhrindandi. Glaðbeitni Össurar
Skarphéðinssonar og það
hversu gaman honum finnst að
vera ráðherra fer vel í almenning.
Góð kímnigáfa getur og fleytt stjórnmálamanni langt og breitt
yfir mistök hans.
Stundum gerast stjórnmálamenn talsmenn einstakra
hagsmunahópa í þjóðfélaginu og fá vinsældir út á það. Þetta á
til dæmis við um Halldór Blöndal sem um þessar mundir er
eins konar hetja meðal bændastéttarinnar. Staða hans hefur
löngum verið óviss í Norðurlandskjördæmi eystra, en nú hefur
hann líklega tryggt sig til frambúðar í kjördæmi sínu vegna þess
að bændur telja hann standa vel í ístaðinu fýrir hagsmuni þeirra.
Vinsældir og árferði
Þrátt fyrir alla hæfileika og framkomu, góða eða slæma, em það
þó oft ytri aðstæður sem ráða mestu um lýðhylli
stjórnmálamanna. Á dögum einvaldskonunga í Evrópu fengu
þeir viður-nefnið góði sem ríktu í góðæri og við frið. Hinir
fengu viðurnefnið grimmi. Á Islandi hafa vinsældir ríkisstjórna
mjög farið eftir hvemig áraði hveiju sinni. Og sama á við um
stjórnarandstöðu.
Viðreisnarstjórnin 1959 til 1971 er dæmi um stjórn sem hélt velli
í þrjú kjörtímabil. Hin fyrstu tvö einkenndust
af góðæri og síldarævintýri. Svo skall ógæfan
yfir: kuldi, hafísár, síldarbrestur, atvinnuleysi
og landflótti. Þar við bættist að bylgja
róttækni flæddi um Vesturlönd eftir 1968.
Æskan gerði uppreisn gegn stokkfreðinni
hug-myndafræði kalda stríðsins. Ráðherrar
viðreisnarstjórninnar voru í hennar augum
fulltrúar gamla tímans.Megnaði þá ekkert sú
staðreynd að þeir höfðu margt vel gert í
stjórninni. Fyrstu merkin um uppreisnina var
kjör Kristjáns Eldjárns sem forseta íslands
vorið 1968. Einn fyrrverandi ráðherra
viðreisnarstjórnarinnar, Gunnar
Thoroddsen, þurfti þá að lúta lágt.