Heimsmynd - 01.12.1993, Síða 48

Fall hans er dæmigert um það hversu
lýðhyllin er fallvölt. Hann hafði verið
vinsæll borgarstjóri í Reykjavík í 12 ár og í
síðustu borgarstjórnarkosningunum, sem
hann leiddi Sjálfstæðisflokkinn sem
borgarstjóri, vann hann slíkan yfir-
burðasigur að slíkt hafði aldrei gerst áður
og átti ekki eftir að gerast aftur fyrr en
með sigri Davíðs í borgarstjórnar-
kosningum árið 1990. Þetta var árið 1958
og þá fengu Sjálfstæðismenn kjörna tíu
borgarfulltrúa af fimmtán. í forseta-
kosningunum tíu ámm siðar fékk Gunnar
aðeins fylgi rúmlega þriðjungs Reyk-
vtkinga. Þetta var ekki vegna þess að
Gunnar hefði breyst í millitíðinni heldur
vegna þess að hann var orðinn tákn
gamla tímans og óvinsællar ríkisstjórnar.
Síðan átti hann eftir að þjóta upp á tind
lýðhyllinnar um skeið er hann gerðist
uppreisnarmaður innan Sjálfstæðis-
flokksins og myndaði ríkisstjóm öllum að
óvörum árið 1980. Óvæntir leikir og
djarfar ákvarðanir, sem heppnast, em vel
fallnar til lýðhylli. Það sannaðist einnig á
Hannibal Valdimarssyni er hann rauk
úr ömggu framboði í Reykjavík árið 1971
og bauð sig fram á Vestfjörðum og
sópaði þar til sín fylgi. Hann hafði lag á
að koma yfir kjósendur eins og þmma úr
heiðskím lofti.
Steinn Steinarr eða Ólafur
Thors?
Það á þó fyrir flestum stjórnmála-
mönnum að liggja, líkt og íþróttastjörnum
og poppstjörnum, að gleymast hratt. Þeir
em á hvers manns vömm um stund, það
er litið upp til þeirra, þeir hafa mikil völd
og áhrif, en áður en varir eru þeir
gleymdir. Eftirmælin em kannski í besta
falli neðanmálsgrein í Islandssögunni ef
þeirra er þá yfirleitt að nokkru getið.
Jafnvel æðstu menn ríkisins verða ekki
ódauðlegir í
sögunni. Menn
eins og Björn
J ó n s s o n ,
E i n a r
Arnórsson,
Sigurður
Eggerz ogjón
Magnússon
eru óðum að
hverfa inn í
móðu og
mistur. Voru
þeir þó allir
forsætis-
ráðherrar.
Meira að segja
nöfn fyrstu
forsetanna, Sveins Björnssonar og
Ásgeir Ásgeirssonar, eru farin að
hljóma ókunnuglega í eyrum yngstu
kynslóðarinnar.
Og hver man nú eftir Birni Kristjáns-
syni, Magnúsi Kristjánssyni, Skúla
Guðmundssyni, Jóhanni Þ. Jósefssyni
eða Áka Jakobssyni. Ailir voru þeir
áberandi og umtalaðir stjómmálamenn á
sinni tíð og allir urðu þeir ráðherrar.
Menn munu betur eftir drykkfelldum og
fátækum listamönnum sem samtíðin mat
lítils. Sennilega mun nafn Steins Steinarr
lifa lengur en þeirra Hermanns Jónas-
sonar og Ólafs Thors.
Dægurlög eða klassík
Lýðhyllin er völt og duttlungafull og það
á ekki bara við um stjórnmálamenn
heldur og um fjölmarga aðra hópa sem
eitthvað eiga undir vinsældum almenn-
ings, svo sem listamenn. Á sjötta
áratugnum og fram eftir þeim sjöunda var
Haukur Morthens vinsælasti og dáðasti
dægurlaga-söngvari þjóðarinnar. Svo kom
Bítlaæðið og í kjölfar þess hipparnir og
byltingarsinnað ungt fólk. í augum þess
var fátt jafn hallærislegt og Haukur
Morthens. Um nokkurra ára skeið lapti
hann dauðann úr skel sem afdankaður
dægurlagasöngvari en gafst þó ekki upp.
Hann hélt áfram að syngja í lítt þekktum
og hálftómum danssölum fyrir fólk sem
fylgdist ekki með og hafði dagað uppi í
gömlu dönsunum. Sumir komu gagngert
til að hlægja að honum. En hvað gerðist?
Sama fólkið og fordæmdi Hauk Morthens
tók hann skyndilega upp á arma sína á
níunda áratugnum. Hann var meira að
segja fenginn til að syngja sérstaklega á
árlegu nostalgíuballi 68-kynslóðarinnar
og hún hélt varla vatni íýrir hrifningu. Er
Haukur lést í fyrra var hann dáður og
dýrkaður sem aldrei fyrr og lög hans
hljóma ár og síð á öldum ljósvakans.
Sá íslenskur dægurlagasöngvari sem var
hins vegar átrúnaðargoð Bítlakyn-
slóðarinnar er
Björgvin HaUdórs-
son. Ungu stelp-
urnar æptu og
veinuðu, þegar
hann söng, og leið
jafnvel yfir þær.
Sumar brutu fram-
tennur sínar til að
líkjast goðinu. Hann
heldur áfram að
syngja en er nú
afdankaður eins og
Haukur Morthens
var um 1970. Hann
og margir álíka eru
kallaðir skalla-
popparar í háð-
ungarskyni. Á hann eftir að koma til baka
eins og Haukur, verða klassískur eða falla
i gleym-skunnar dá? Úr því getur tíminn
og tískan ein skorið.
Gleymist Halldór Laxness?
Lögmál lýðhylli og orðstírs eru
órannsakanleg. Það sem fellur vel í geð
almennings einn daginn getur verið
skammvinn bóla en hitt sem fáir taka eftir
í samtímanum getur, er fram líða stundir
orðið risavaxið í þjóðarvimndinni. Jónas
Hallgrímsson skáld var hvorki dýrkaður
né dáður á hérvistardögum sínum - nema
þá kannski af þröngum vinahópi. Það var
ekki fyrr en eftir dauða hans að hann var
hafinn upp til skýjanna og nú em kvæði
hans hluti af þjóðarvitundinni. Allt
sæmilega vel upplýst fólk þekkir Jónas
og kvæði hans. Á dögum Jónasar vom
hins vegar rímnaskáldin á hvers manns
vömm. Kveðskapur þeirra er nú fáum
kunnur og nöfn þeirra að mestu gleymd.
Ég spái því að sama eigi eftir
ð gerast með tónskáldið Jón Leifs á
þessari öld. Hann var af þorra al-
mennings álitinn sérvitringur sem samdi
óskiljanlega tónlist en nú, mörgum ámm
eftir dauða hans, fer orðstír hans
stórvaxandi, ekki bara hér á landi heldur
einnig úti í heimi.
En stjörnur annarra hafa fallið. Gunnar
Gunnarsson skáld var á fyrri hluta
aldarinnar orðinn einn af þekktustu og
vinsælusm rithöfundum í Norður-Evrópu
og orðaður við Nóbelszverðlaun. Bækur
hans vom þýddar á fjölmörg tungumál
og gefnar út í risaupplögum á Norður-
löndum og í Þýskalandi. Nú er hann
gjörsamlega gleymdur þar, týndur.
a Sama á við um Kristmann Guð-
mundsson. íslendingar kannast að vísu
flestir við þessa tvo rithöfunda en eru
mikið til hættir að lesa bækur þeirra.
Kannski verða þeir endumppgötvaðir.
Er Halldór Laxness á sömu leið?
4 8
D e s
e m b e r
Heimsmynd