Dagblaðið Vísir - DV - 27.12.2019, Qupperneq 39

27. desember 2019 FRÉTTIR 39
HELGI SELJAN ER MAÐUR ÁRSINS 2019
L
esendur DV hafa valið
mann ársins 2019.
Að þessu sinni hlaut
rannsóknarblaðamaðurinn
Helgi Seljan titilinn, en hann
hefur verið áberandi í umfjöllun
um Samherjamálið svokallaða
sem fréttaskýringaþátturinn
Kveikur, í samstarfi við Wikileaks,
Stundina og Al Jazeera, afhjúpaði
í nóvember með aðstoð
uppljóstrarans Jóhannesar
Stefánssonar. Í umfjölluninni
var upplýst um ólöglegar
mútugreiðslur sem Samherji
hafði greitt til embættismanna
í Namibíu til að komast yfir
fiskkvóta.
Málið þykir skólabókardæmi
um spillingu og um það hvernig
fyrirtækjum og aðilum sem hafa
aðgang að miklu fjármagni finnst
þeir yfir lög og reglur hafna.
Gróðinn skipti öllu en það sem er
rétt og siðlegt látið mæta afgangi.
Mjótt á munum á 2. og 3. sæti
Helgi Seljan hlaut sannfærandi
kosningu sem maður ársins,
með rúmlega 27 prósent atkvæða
og hafði betur gegn Jóhannesi
Stefánssyni, uppljóstraranum í
Samherjamálinu, sem hafnaði
í öðru sæti í kosningu lesenda,
og einnig gegn Sigmundi Davíð
Gunnlaugssyni, formanni
Miðflokksins, sem hafnaði í
þriðja sæti. Afar mjótt var á
munum með 2. og 3. sætið, en
Jóhannes hlaut 13,88 prósent
atkvæða á meðan Sigmundur
fékk 13,71 prósent. Sigmundur
varð áberandi á árinu í tengslum
við umræður um Orkupakka þrjú
og þótti mörgum það hugað af
honum að fara gegn meirihluta
þingsins og tefja atkvæðagreiðslu
með málþófi.
Jóhannes hins vegar á líka
sinn hlut í sigri Helga Seljan, en
án hans hefði Samherjamálið að
líkindum aldrei verið opinberað.
Jóhannes starfaði fyrir Samherja
í Namibíu og hafði milligöngu
um mútugreiðslur þar til hann
hætti störfum árið 2016. Hann
afhenti Wikileaks tölvupóst sinn
og minnisskjöl sem hafa nú verið
birt að mestu á netinu og kallast
Samherjaskjölin.
Þegar DV hafði samband við
Helga til að tilkynna honum um
sigurinn kom hann því strax á
framfæri að hann hefði ekkert
eyland verið í þessu verkefni og
taki hann því við titlinum sem
fulltrúi allra þeirra sem komu að
uppljóstruninni.
„Í það fyrsta er ég mjög
þakklátur að vera valinn maður
ársins en finnst samt svolítið eins
og ég sé að skilja samstarfsfólk
mitt útundan. Hvort sem
það eru Aðalsteinn og Stefán
eða auðvitað Kristinn Hrafn,
samstarfsfólkið mitt í Kveik, Þóra
Arnórs, Rakel. Ég tala nú ekki um
uppljóstrarann Jóhannes og aðra
uppljóstrara í málinu.“
Fríið varð að engu
Þegar Samherjamálið kom inn
á borð til Helga var hann á leið
í ótímabundið leyfi frá störfum
sínum fyrir Kveik.
„Kristinn hringir í mig og
biður mig að koma að hitta
mann, sem reyndist vera
Jóhannes. Þetta var í október á
síðasta ári. Ég fór þannig ekkert
í neitt ótímabundið leyfi, nema
í bara smástund. Ég man ekki
hvort málið hafi komið til mín
daginn áður eða daginn eftir að
ég fór í leyfi. Þannig að leyfið varð
voðalega lítið leyfi.“
Helgi ætlaði í leyfi sökum
streitu og kulnunar í starfi, en
endaði með því að henda sér
strax aftur ofan í djúpu laugina
og tók að sér Samherjamálið,
ásamt öðrum, og vann að því
hörðum höndum næsta árið.
„Hljómar kannski ekkert
rosalega gáfulega, en maður
lærir kannski aðeins um sjálfan
sig. Ég vinn bara með svo
öflugum hópi og það er kannski
það sem maður hefur lært, að
þó að maður sé kannski ekki
auðveldasti maðurinn til að
vinna með í hópi þá er það samt
alltaf betra.“
Náttúrlega bara ógeðslegt
Í kjölfar þess að Kveikur
greindi landsmönnum frá
Samherjamálinu hefur Samherji
ítrekað reynt að bera hendur
fyrir höfuð sér. Hafa þeir vænt
Kveik, Wikileaks og fleiri um að
hagræða sannleikanum til að
mála fyrirtækið í slæmu ljósi.
Eins hafa margir kennt Samherja
um myndband sem var lekið á
dögunum þar sem heyra mátti
einkasamtal milli Jóhannesar og
fyrrverandi maka hans.
En hefur Helgi Seljan orðið
fyrir miklu persónulegu áreiti
vegna málsins?
„Nei, ég myndi ekki segja það.
Ekki þannig sko og ekkert viðlíka
og það sem Jóhannes hefur lent í
sem er náttúrlega bara ógeðslegt
og ekki öll sagan verið sögð af því
enn þá. En auðvitað eru menn
ósáttir og þannig, en það hefur
ekki orðið neitt vesen.“
Viðbrögð Samherja við
uppljóstruninni komu Helga að
hluta til á óvart.
„Það er náttúrlega svolítið
viðbúið, en kannski í þessu tilviki
líka svolítið óviðbúið. Ég held að ég
sé ekki einn um að velta því fyrir mér
nákvæmlega á hvaða vegferð þeir
eru í þessu. En auðvitað er kannski
eðlilegt að menn standi frami fyrir
sérkennilegum ákvörðunum í
svona aðstæðum. Því þetta er svo
stórt og alvarlegt mál og langt í frá
bundið bara við Ísland.“
Stærsta málið
Samherjamálið er stærsta
málið sem Helgi vinnur á álíka
alþjóðlegum grundvelli.
„Já, ég held það. Allavega
svona. Ég hef verið í samstarfi
áður, Panamaskjölin til dæmis,
og við aðstoðuðum einu sinni
eða tókum þátt í að taka viðtöl
út af þessu Ericsson-mútumáli
á sínum tíma. Þá var rúmenskur
uppljóstrari sem var staddur á
Íslandi og við tókum viðtal við
hann. En þetta er ekkert í líkingu
við neitt sem maður hefur gert
áður, það er eitt stærsta fyrirtæki
á landinu sem tengist þessu.“
Hins vegar telur hann að
tíminn muni leiða í ljós hvort
málið sé það stærsta á ferli hans
hingað til.
„Það á kannski bara eftir að
koma í ljós held ég. Varðandi
vinnu og umfang þá hefur þetta
klárlega verið það, en svo eigum
við eftir að sjá hvernig mun
spilast úr þessu. Það er enn þá
spennandi að fylgjast með því
hvað mun gerast. Það eru sjö
menn í fangelsi núna í Namibíu.
Það er rannsókn í gangi hér,
í Namibíu og yfirvöld á fleiri
stöðum að skoða málið.“
Í aðdraganda Kveiksþáttarins
var vinnan og biðin farin að taka
á. „Ég þakka strákunum [Stefáni
og Aðalsteini] fyrir að hafa haldið
geðheilsunni minni gangandi.
Við vorum í einangrun í marga
mánuði að vinna þetta, því það
er ekki sjálfgefið að geta haldið
svona máli hljóðu á þessu landi
þar sem allt fréttist. Við gátum
ekki mikið verið í samneyti við
annað fólk því við vorum svo
hræddir um að kjafta eitthvað af
okkur. Þetta var erfitt.“
Nett sjokk að sjá þetta
Helgi fékk áfall þegar hann varð
vitni að stéttaskiptingunni og
fátæktinni í Namibíu.
„Það er ofboðslega tvískipt
samfélag. Það var lengi vel mesti
munur á ríkum og fátækum í
Namibíu. Þar var allt bókstaflega
svart hvítt þar sem hvítir menn
áttu allt en svartir ekkert. Og
það er enn gífurlegur munur
og fátæktin, þar sem hún er,
er ömurleg, sérstaklega þegar
maður veit hversu mikið er til
af peningum í landinu og hvað
það er mikið til að af auðlindum
í landinu. Þá er ömurlegt að
horfa upp á þetta því maður veit
að þetta þarf ekki að vera svona,
þannig maður verður fyrir alveg
nettu sjokki að sjá þetta.
Líka í Angóla, þegar við fórum
þangað. Það er land sem er
stútfullt af olíu en samt þurftum
við að keyra á milli bensínstöðva
til að reyna að fá bensín, því
það var ekkert bensín til á
bensínstöðvunum þrátt fyrir að
landið eigi líklega meiri olíu en
Noregur. Það fer bara öll olían út
úr landinu.
Angóla er kannski skör
spilltari en Namibía, sem er í
rauninni að mörgu leyti mikið
fyrirmyndarríki. Stjórnarskráin
þeirra er til að mynda mun
framsæknari en okkar og eins
löggjöfin. Þau búa samt við
þannig ástand að það er einn
stjórnmálaflokkur sem ræður
öllu og hefur fengið að móta
samfélagið svolítið að sér.“
En hvað var það
sem lokkaði Helga út í
rannsóknarblaðamennsku?
„Ég held að í eðli sínu þá hafi
það heillað mig, þegar ég fór að
vinna sem blaðamaður, að þá
fannst mér ljóst að það þyrfti að
gera eitthvað meira. Okkur, því
miður, er skammtaður naumur
tími og enn minni peningur í dag
en þegar ég var að byrja. Það er
alveg vandamál. Maður sér það
á máli eins og þessu að ef maður
getur gefið sér tíma, og ekki er
þetta spurning um ógurlegan
pening, ekki eins og við höfum
fengið einhvern yfirtíma í þessu
máli. Þetta er líka spurning um
menningu á miðlunum. Ég tel til
dæmis að við þurfum mun færri,
en betri fréttir.
Margt við þetta mjög
heillandi. Þetta er spennandi.
Þó svo auðvitað geti þetta verið
óspennandi. Það er minna til
dæmis talað um hvað við getum
eytt miklum tíma, oftast frítíma
okkar, í að eltast við eitthvað
sem svo reynist ekki vera neitt.
Þá þarf maður að vera tilbúinn
að slaufa því sem slaufað verður.
Það getur fylgt þessu starfi svolítil
þráhyggja. Ef maður er búinn að
bíta eitthvað í sig, sannfæra sig
um að eitthvað mál sé einhvern
veginn og einhvern veginn, þá
þarf maður að ná að sannfæra sig
um að bakka. Ég held að fólk geri
sér ekki grein fyrir hversu oft þetta
gerist, að við þurfum að bakka,
en ekki að það sé vegna þess að
okkur sé sagt að gera það, það er
mikill misskilningur að það sé
alltaf verið að stýra okkur eða
banna okkur eitthvað, ég held að
mér hafi aldrei, og ég hefði munað
það, á ferlinum verið bannað að
gera einhverja frétt.
Við erum sjálf að vinna þessa
vinnu, allt út frá okkar bestu
samvisku og vitneskju, til að segja
satt og rétt frá, sem er aðalmálið.
Þá er ofboðslega erfitt, þegar
maður hefur eytt tíma í eitthvað
að segja bara „þetta er ekki fréttin
sem við héldum“ og fara svo að
gera eitthvað annað. Ég held að
það sé mesta kúnstin í þessu, að
geta bakkað.“
Hvað tekur núna við?
„Ég er á smá tímamótum í lífi
mínu. Það er mjög sérstakt að
í sömu viku og ég er að standa
í þessu, og þótt ég sé þakklátur
fyrir að vera maður ársins, þá
var afi minn og nafni að deyja og
verður jarðaður á föstudaginn.
Svo var ég að eignast barn meðan
á öllu þessu stóð, svo ég er rétt að
verða málkunnugur núna eftir að
ég fór í smá fæðingarorlof.
Núna á ég inni fæðingarorlof
og ég ætla að eyða því með syni
mínum og svo ætlum við að
athuga hvort við komum allavega
öðrum okkar inn á leikskóla en
það verður alveg nóg að gera
sýnist mér.“
Eitthvað að lokum?
„Ég er þakklátur, en eins og ég
segi, ég lít þannig á þetta að
það sé verið að verðlauna allan
hópinn. Mér þykir þægilegra að
horfa á það þannig. Ég er mjög
þakklátur og finnst gaman að fólk
sé að fylgjast með því sem við
erum að gera. Þetta var erfiður og
langur tími, en nú tekur annað
við.“ n
Erla Dóra
erladora@dv.is
Myndir: Eyþór Árnason