Morgunblaðið - 07.09.2019, Blaðsíða 12

12 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. SEPTEMBER 2019
verslunineva
LAUGAVEGI 26
verslunin.eva
Nýjar haustvörur frá
Stefán Gunnar Sveinsson
sgs@mbl.is
Stjórnarskrárkreppan í Bretlandi
er einungis bundin við Westminster
og breska stjórnkerfið, að sögn
Daniels Hannans, Evrópuþing-
manns breska Íhaldsflokksins, en
hann flutti erindi á ráðstefnunni
Frelsi og framtíð, sem samtökin
Students for Liberty, SFL, héldu í
Salnum í Kópavogi í gær. Sagði
Hannan að eina leiðin út úr þeim
vanda sem neðri deild breska þings-
ins hefði komið sér í væri að boða til
kosninga og var hann viss um að
Íhaldsflokkurinn gæti borið sigur úr
býtum í þeim. „Kjósendur eru
nefnilega snjallari en stjórn-
málamenn halda,“ sagði Hannan, og
þeir myndu muna eftir því hverjir
bæru höfuðábyrgðina á því ástandi
sem nú væri uppi.
Á meðal annarra sem tóku til
máls á ráðstefnunni auk Hannans
voru hagfræðingarnir Edward
Stringham og Peter Earle, grínist-
inn og þáttastjórnandinn Andrew
Heaton og Mariam Gogoshvili,
blaðamaður og baráttukona fyrir af-
námi refsistefnu í vímuefnamálum.
Halla Sigrún Mathiesen stjórn-
armaður var fundarstjóri.
Frelsið lagt í sífellt einelti
Davíð Oddsson, ritstjóri Morgun-
blaðsins og fyrrverandi forsætisráð-
herra, var hins vegar frummælandi.
Benti hann á í upphafi máls síns, að
í umræðu dagsins hér á landi og
annars staðar hefði oftar en ekki
borið á hræðsluáróðri. Nefndi hann
sem dæmi árþúsundavandann svo-
nefnda, sem talið hefði verið mikið
vandamál í aðdraganda ársins 2000.
Viðurkenndi Davíð að þótt hann
væri þrjóskur að eðlisfari hefði
hann getað látið hræða sig ásamt
þáverandi ríkisstjórn með 2000-
vandanum. Stjórnvöld hefðu því
eytt ótæpilegum fjármunum til þess
að mæta vandamáli, sem reyndist
síðan ekki hafa verið vandamál.
Davíð nefndi fleiri dæmi. „Fyrir
tuttugu árum var það síþreytan sem
var að leggja alla að velli, hvað varð
af henni? Hún hefur bara lagt sig,
hún var svo þreytt,“ sagði Davíð.
Þannig hefðu fleiri vandamál skotið
upp kollinum hvert á eftir öðru, sem
reyndust svo ekki eins víðtæk og
hræðsluáróðurinn sem fylgdi með
hefði gefið til kynna.
Eitt raunverulegt vandamál væri
hins vegar það, að fáir þættir tilver-
unnar hefðu lent í eins miklu og
samfelldu einelti og frelsið. „Og það
finnst mönnum allt í lagi, en það er
ekki gott, því það kostar sitt,“ segir
Davíð.
Var að mati Davíðs skortur á
stjórnmálaflokkum sem reyndu að
verja frelsið gegn því einelti sem
það hefði orðið fyrir, heldur væri
frekar samkeppni milli flokka um að
tryggja þá fyrirgreiðslu sem ein-
staklingar og hópar teldu sig eiga
heilagan rétt til. Reikningurinn fyr-
ir því endaði hins vegar alltaf á
sama stað; hjá hinu opinbera, sem
þó væri ekki uppspretta fjár.
Sagði Davíð að allir flokkar tækju
þátt í slíkri loforðagerð, þó af mis-
miklum krafti væri, en virtust
gleyma því að hið opinbera þyrfti að
lokum að ná í fjármunina til þess að
uppfylla loforðin. Þá væri þróunin í
seinni tíð sú, að allir flokkar væru
orðnir keimlíkari, sem væri mjög
óhollt.
Davíð fór einnig nokkrum orðum
um þær áskoranir sem blasað hefðu
við þegar ríkisstjórn hans tók til
starfa árið 1991. Sagði hann að á
næstu þrettán árum hefðu hann og
samstarfsmenn hans í ríkisstjórn
markvisst ýtt undir aukið frelsi.
Með því hefði meðal annars tekist
að grynnka á skuldum ríkisins,
lækka skatta og einkavæða ríkisfyr-
irtæki. Sagði Davíð það mögulega
bestu sönnunina á því hversu vel sú
stefna hefði gefist hversu fljótt
efnahagurinn náði sér aftur á strik
eftir áföll fjármálakreppunnar.
Sagði Davíð að nánast hefði þurft
að takast á um hvert einasta hænu-
fet sem stigið var í átt til frelsis og
að stundum hefði þurft að sæta fær-
is. Hins vegar hefði aldrei verið vik-
ið frá þeim grunngildum sem stýrt
hefðu förinni.
Eignarréttur gefur betri raun
Hannes Hólmsteinn Gissurarson,
prófessor í stjórnmálafræði, flutti
næsta erindi, en það fjallaði um svo-
nefndan „blá-grænan“ kapítalisma,
hvernig náttúruvernd og eignarrétt-
urinn færu saman. Sagði Hannes að
náttúrusinna mætti flokka í tvo
hópa; annars vegar þá sem töluðu
fyrir skynsamlegri nýtingu náttúru-
auðlinda og hins vegar þá sem hefðu
gert náttúruvernd að nokkurs kon-
ar kennisetningu. Var Hannes á því
að skynsamleg nýting auðlinda gæfi
betri raun til náttúruverndar til
lengri tíma.
Nefndi hann nokkur dæmi um
slíka nýtingu, og bar meðal annars
saman hvernig sjávarútvegur hefði
þróast með mismunandi hætti undir
íslenska kvótakerfinu annars vegar
og hins vegar hinni sameiginlegu
fiskveiðistefnu Evrópusambandsins.
Var meginniðurstaða Hannesar því
sú, að til þess að verja náttúru-
auðlindir þyrftu þær að eiga sér
góðan „hirði“, sem gætti þess að
ekki væri gengið of hart að þeim, á
sama tíma og þær væru nýttar á
skynsaman hátt.
Frjáls verslun óvinsæl nauðsyn
Daniel Hannan var aðalræðumað-
ur kvöldsins, sem fyrr segir, en
megininntak ræðu hans snerist um
mikilvægi frjálsra milliríkja-
viðskipta og um leið hvers vegna
hugmyndin um frjálsa verslun væri
jafnóvinsæl á Vesturlöndum og
raun bæri vitni. Nefndi Hannan að
þegar árið 1824 hefði breski stjórn-
málamaðurinn Thomas Babington
Macaulay nefnt að stjórnvöld hvers
ríkis gætu vart tekið betri ákvörðun
fyrir almenning en að taka upp
frjáls viðskipti, en á sama tíma væri
hugmyndin jafnan óvinsæl.
Benti Hannan á, að frá tíma Mac-
auleys hefðu lífskjör almennings
orðið margfalt betri og ástæðan
væri einfaldlega sú að aldrei hefðu
gefist betri tækifæri fyrir ríki til
þess að taka þátt í alþjóða-
viðskiptum.
Þrátt fyrir það væri fjöldi fólks
sem mótmælti alþjóðavæðingu og
frjálsum milliríkjaviðskiptum og tal-
aði fyrir tollmúrum, þótt reynslan
sýndi að frjáls verslun gerði alla
ríkari, líka þá efnaminnstu. Hannan
nefndi þrjár meginástæður fyrir
óvinsældum frjálsra viðskipta.
Fyrsta ástæðan var að mati hans
sálræns eðlis og mátti rekja til þess
að mannkynið væri enn innstillt til
að hugsa líkt og það gerði í árdaga.
Tilhneigingin væri því frekar að
reyna að vera sjálfum sér nóg um
allar lífsnauðsynjar frekar en að
treysta á að ókunnugir gætu fram-
leitt eitthvað á hagkvæmari hátt.
Var önnur ástæðan pólitísks eðlis og
stafaði af því að ávinningur frels-
isins væri jafnan dreifður víða um
samfélagið þannig að erfitt væri að
festa hönd á hver hann væri. Hins
vegar ættu þeir fáu sem töpuðu á
því að viðskipti væru gefin frjáls
auðvelt með að mynda þrýstihópa
til þess að reyna að verja sitt, þrátt
fyrir að það væri óhagkvæmt.
Þriðja og síðasta ástæðan var að
mati Hannans „fagurfræðilegs“ eðl-
is. Ferlið þegar brotist væri úr fá-
tækt til velsældar liti ekki vel út og
auðvelt væri að koma þeirri sýn til
skila að illgjörn vestræn stór-
fyrirtæki væru að arðræna fólk í
þróunarríkjum, jafnvel þegar störf-
in sem þau byðu upp á borguðu
meira en önnur störf.
Þá væri ríkt í vestrænum sam-
félögum að horfa til sinnar eigin for-
tíðar í fátækt út frá nokkurs konar
„sveitarómantík“, jafnvel þó að
frjáls viðskipti og kapítalisminn
hefði haft í för með sér margföldun
lífsgæða á síðustu öld. Vísaði Hann-
an meðal annars til bandaríska háð-
fuglsins P.J. O’Rourkes, sem hefði
svarað þeim hugmyndum um að allt
hefði verið betra fyrir hundrað ár-
um með einu orði; „tannlækningar“.
Sagði Hannan í niðurlagi ræðu
sinnar að helsti kostur kapítalism-
ans væri sá, að hann væri eina
markaðskerfið sem byggðist á því
að fólk gæti efnast með því að veita
öðru fólki þjónustu. Með frelsinu
hefði tekist að skapa meiri hagsæld
en á nokkrum öðrum tíma í sögunni
og því væri brýnt að varðveita þau
grunngildi sem fælust í því.
Brýnt að varðveita frelsið til framtíðar
 Alþjóðleg ráðstefna samtakanna Students for Liberty, „Frelsi og framtíð“, haldin í Salnum í Kópavogi
 Fáir flokkar sem tala máli frelsisins  Lífskjör hafa orðið mun betri vegna frjálsra milliríkjaviðskipta
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Frelsið Davíð Oddsson, ritstjóri Morgunblaðsins, var frummælandi á ráðstefnu Students for Liberty um frelsi og framtíð.
Lífskjör Daniel Hannan benti á að lífskjör hefðu aldrei verið betri en nú.