Morgunblaðið - 07.09.2019, Side 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. SEPTEMBER 2019
Ættfaðir Longættar
á Íslandi var sannar-
lega leiksopppur örlag-
anna. Hann fæddist í
Howden í Yorkshire á
norðaustanverðu Eng-
landi Skaftáreldaárið
1783 og ólst þar upp
þar til hann 12 ára
gamall réðist til starfa
á kaupskipi sem var í
förum milli Hull og
Hamborgar. Sjómennskan sú stóð
stutt því skipið varð fyrir árás
franskra sjóræningja og strákur þá
tekinn um borð í franska skipið þar
sem Richard mun hafa orðið létta-
drengur í þjónustu skipstjóra. En
þannig fór með þessa seinni sjóferð
að skipið strandaði í miklu óveðri við
Jótland í Danmörku. Skipverjum
var bjargað við illan leik og leyft að
fara heim óáreittum en stráksa
auðnaðist að vera tekinn í fóstur af
héraðsfógetanum í Lemvig, Hans
Jacobi Lindahl.
Skemmst er frá að segja að Rich-
ard reyndist námfús, lærði verslun-
arfræði og fékk vinnu hjá George
Andreas Kyhn í Kaupmannahöfn en
hann var umsvifamikill í Íslands-
verslun Dana, reyndar klækjarefur
hinn mesti. Einn góðan veðurdag
var hinn ungi tápmikli Englending-
ur í Danmörku kominn til Íslands
þar sem hann ól aldur sinn síðan,
framan af verslunarstjóri í Reyðar-
fjarðarkaupstað og á Eskifirði. Á
ýmsu gekk um dagana. Richard
Long lést í Árnagerði í Fáskrúðs-
firði árið 1837.
Ættfræðiritið Longætt
Upp úr 1990 var hafist handa við
undirbúning að stofnun Félags niðja
Richards Long. Hafði
þá Egill Thorlacius í
Breiðdalsvík farið gert
sér ferð á hendur til
þeirra staða sem Rich-
ard hafði átt heima á,
leiðangur sem varð
hvatning til dáða. Fé-
lagið komst á laggirnar
og hafist var handa af
alefli við öflun gagna
og útgáfu mikils rits
sem kom út árið 1998,
„Longætt. Niðjatal
Richards Long versl-
unarstjóra í Reyðarfjarðarkaupstað,
Þórunnar Þorleifsdóttur og Kristín-
ar Þórarinsdóttur“.
Mörg ættmennin lögðu hönd á
plóg við vinnuna og niðjasöfnum var
safnað, en í fararbroddi var öflug
þrenning, eldhuginn Eyþór Þórðar-
son, frumkvöðull að Grettistakinu,
Gunnlaugur Haraldsson þjóðhátta-
fræðingur, ritstjóri verksins og höf-
undur æviþátta, og Páll Bragi Krist-
jónsson framkvæmdastjóri bókaút-
gáfunnar Þjóðsögu. Úr varð glæsi-
legt myndskreytt þriggja binda verk
sem í tvo áratugi hefur orðið mörg-
um eiganda ritsins náma fróðleiks
um fortíðina og ættmenni sín sem
dreifst hafa um víða veröld.
Afhjúpun minningarskjaldar
Nú stendur fyrir dyrum að af-
hjúpa minnisvarða á Eskifirði um
Richard Long og ættmæður Long-
ættar á Íslandi. Fallegur skjöldur
með áletrun og rithönd Richards
Long, smíðaður af Málmsteypunni
Hellu í Hafnarfirði, verður á næst-
unni festur þar á mikinn stein ná-
lægt horni Strandgötu og Réttar-
stígs. Athöfn þessi verður að öllum
líkindum svanasöngur hins formlega
Félags niðja Richards Long sem tel-
ur sig þar með hafa náð ætlunar-
verki sínu og yrði lagt niður á 25 ára
afmæli félagsins 3. desember nk.
Kynni með ættmennum héldust síð-
an á vefnum (internetinu) eins og
hver kysi eða með samfundum minni
hópa, fjölskyldna.
Afhjúpunin mun fara fram laugar-
daginn 21. september nk. (tveimur
dögum fyrir haustjafndægur 23.
september) og hefst athöfnin kl. 2
e.h. Ávörp flytja Björn Másson for-
maður Félags niðja Richards Long
og Eydís Ásbjörnsdóttir formaður
bæjarráðs Fjarðabyggðar en Rich-
ard Long er forfaðir hennar í 7. lið.
Undirritaður mun segja í nokkrum
orðum frá félaginu og aðdraganda
að gerð skjaldarins, en síðan mun
Eydís ásamt yngstu afkomendum
ættföðurins á samkomunni afhjúpa
minnisvarðann. Allir eru velkomnir
að koma og vera við afhjúpunina.
Örlög og ævintýraleg ævi drengs-
ins unga frá litla bænum Belby á
Norðaustur-Englandi sem barst
ungur maður frá Danmörku til Aust-
fjarða á Íslandi snemma á 19.öld, og
á nú á fimmta þúsund niðja víðs veg-
ar um heim, er efni í fróðlega sögu –
og ef til vill kvikmynd með tíð og
tíma.
Afhjúpun minnisvarða á Eski-
firði – Richard Long (1783-1837)
Eftir Þór
Jakobsson » Örlög og ævintýra-
leg ævi drengsins
unga frá litla bænum
Belby á Norðaustur-
Englandi er efni í
fróðlega sögu – og ef
til vill kvikmynd með
tíð og tíma.
Þór Jakobsson
Höfundur er veðurfræðingur og
afkomandi Richards Long.
thor.jakobsson@gmail.com
Póstþjónustan á Ís-
landi hefur í áranna
rás verið stöðug,
metnaður legið til að
veita góða þjónustu og
uppfylla skyldur um
sambærilega þjónustu
fyrir alla landsmenn.
Það er bundið í lög og
alþjóðasamninga.
Árið 1998 var Ís-
landspóstur ohf. stofn-
aður og síðan hefur póstþjónusta á
Íslandi verið rekin sem hlutafélag í
eigu ríkisins. Það var ekki ferð til
fjár að mínu mati. Frá hruni hefur
bréfapóstur dregist saman eins og
reyndar um allan heim, ekki síst í
Evrópu. EES-samningurinn gerir
ráð fyrir að póstþjónusta, alþjón-
usta, landanna sé á ábyrgð ríkisins
og Íslenska ríkið – Alþingi sé skuld-
bundið til að veita fullkomna alþjón-
ustu fyrir alla landsmenn.
Frá hruni hefur verið ráðist í gríð-
arlegar breytingar á póstþjónustu á
Íslandi og það er sorglegt að sjá
þekkingarleysi þingmanna og fleiri
sem tala eins og ekkert hafi verið
gert og póstþjónustan hafi verið lát-
in reka á reiðanum lengi. Staðan er
einfaldlega sú að þrátt fyrir ítrek-
aðar tilraunir Íslandspósts til að
vekja alþingismenn og ráðuneyti þá
hefur það verið árangurslaust í
fjölda ára. Þjónustustig er bundið í
lög og reglugerðir og ekki á færi
fyrirtækisins að skerða þá þjónustu.
Þau voru ófá bréfin og erindin
sem skrifuð voru til ráðamanna og
ráðuneyta án nokkurs árangurs. Á
meðan var dregið jafnt og þétt úr
þjónustu við landsmenn, útburður
bréfapósts helmingaður um allt land
og nú er bréfapóstur borinn út ann-
an hvern dag. Hagrætt hefur verið
fyrir hundruð milljóna.
Fleiri skerðingar eru í
kortunum. Það er ekki
fyrr en Íslandspóstur
lýsir því yfir að nú sé
komið í óefni og lausa-
fjárskortur sé farinn að
standa fyrirtækinu fyrir
þrifum að alþingsmenn
vakna við vondan
draum.
Fyrstu viðbrögð
sumra þeirra er að ráð-
ast á fyrirtækinu með
órökstuddum dylgjum
og rangfærslum. Ekki dettur þeim í
hug að skoða síðustu tíu árin, kynna
sér öll þau erindi sem send voru og
hversu oft var varað við þessari at-
burðarás. Sama hefur verið uppi á
teningnum í flestum löndum Evr-
ópu, sérstaklega hefur Danmörk
lent illa í sambærilegu.
Stjórnvöld í þessum löndum hafa
löngu brugðist við aðsteðjandi vanda
og víða er ríkin farin að greiða póst-
fyrirtækjum fyrir veitta þjónustu,
t.d. dreifingu pósts á óarðbærum
svæðum og vegna taps á milliríkja-
sendingum. Á Íslandi hefur ekkert
slíkt verið gert og póstinum og póst-
mönnum verið gert að axla þessa
ábyrgð ríkisins með því að skikka
fyrirtækið til að greiða niður tapið
sem er í reynd tap ríkisins sem hefur
aldrei lagt neitt til póstreksturs á Ís-
landi frá ohf. breytingunni 1997.
Með nýjum póstlögum sem taka
gildi um áramót er einkaréttur Ís-
landspósts á dreifingu bréfasend-
inga undir 50 grömmum afnuminn.
Þar með hverfur það fjármagn sem
ætlað var að greiða kostnað á dreif-
ingu pósts á óarðbærum svæðum.
Þá þarf að koma til fjármagn frá ríki
til lausna þess.
Auðvitað á ríkið, Alþingi, að axla
þessa ábyrgð og það er ekki fram á
mikið farið að þingmenn og aðrir
kynni sér málin áður en þeir ráðast
gegn okkur póstmönnum með rang-
færslum og þekkingarleysi. Ef reka
á póstmenn til að standa straum af
þessari þjónustu eru allir á villigöt-
um. Póstmenn urðu á dögunum fyrir
miklu áfalli þegar mjög mörgum
þeirra var sagt upp í „hagræðing-
arskyni“. Helsta auðlind póstþjón-
ustunnar á Íslandi er mannauðurinn
og að segja upp kjarnafólki er mikið
tap og kemur niður á póstþjónust-
unni í landinu. Fyrirtækið er fátæk-
ara eftir en áður. Boðaðar eru frek-
ari uppsagnir en að mínu mati er
komið inn að beini og fyrirtækið þol-
ir ekki að missa fleiri gæðastarfs-
menn, það mun koma illa niður á
þjónustunni við landsmenn.
Ef Alþingi og ráðuneyti axla ekki
ábyrgð á póstþjónustunni fer illa og
hætt við að landsmenn sitji uppi með
vonda þjónustu og óöryggi í póst-
málum. Alþingi hefur svikist um að
móta framstíðarstefnu fyrir póst-
málin, skellt skollaeyrum við aðvör-
unum árum saman og því erum við
núna að glíma við vanda sem hefði
aldrei komið til ef þingmenn hefðu
ekki sofið á verðinum.
Póstþjónusta er samfélagsmál á
sama hátt og samgöngumál, heil-
brigðismál og fleiri sambærileg mál
þar sem ríkið ber ábyrgð og á að
standa skil á fullnægjandi þjónustu
fyrir landsmenn alla. Kominn tími til
að ráðamenn átti sig á því.
Póstþjónusta er samfélagsmál
Eftir Jón Inga
Cæsarsson
Jón Ingi Cæsarsson
» Þau voru ófá bréfin
og erindin sem skrif-
uð voru til ráðamanna
og ráðuneyta án nokk-
urs árangurs.
Höfundur er formaður
Póstmannafélags Íslands.
jonc@pfi.bsrb.is
Sameining sveitar-
félaga er mikilvægur
þáttur í að styrkja
sveitarstjórnarstigið
og efla byggð í land-
inu. Ég hef lengi verið
þeirrar skoðunar að
sveitarfélög væru of
mörg og í flestum til-
fellum of veik til að
standa undir lögboð-
inni þjónustu svo vel
sé. Það er mikilvægt að staðið sé
þannig að sameiningu sveitarfélaga
að sveitastjórnarstigið styrkist og
þjónusta við íbúa eflist. Á undan-
förnum árum og áratugum hefur
sameining sveitarfélaga verið undir
sömu formerkjum. Sveitarfélög hafa
verið sameinuð með ákveðnum lof-
orðum um betri tíð, en raunin hefur
verið önnur. Sveitarstjórnarstigið
hefur veikst, eftir standa bæir og
þorp með lakari þjónustu og mörg
hver í fjárhagslegum þrengingum.
Undantekningin eru þau sveitar-
félög sem sameinast hafa á suður-
horninu og njóta góðs af uppbygg-
ingunni þar og sterkri stöðu
svæðisins.
Stefna stjórnvalda í eflingu
sveitarstjórnarstigsins
Í Grænbók sem verkefnisstjórn á
vegum samgöngu- og sveitarstjórn-
arráðuneytið lagði fram í apríl 2019,
er lagt til að 1. janúar 2026 verði lág-
marksfjöldi í sveitarfélagi 1.000
manns. Frá því að ég hóf afskipti af
sveitarstjórnarmálum árið 1986 hafa
margar skýrslur verið lagðar fram
um eflingu sveitarstjórnarstigsins.
Lítið sem ekkert af þeim fyrirætlun-
um hafa náð fram að ganga og ekk-
ert er í lögum sem skyldar sveitar-
félög til að sameinast.
Fyrirhuguð sameining fjögurra
sveitarfélaga á Austurlandi
Þann 26. október nk. á að kjósa
um sameiningu Djúpavogshrepps,
Fljótsdalshéraðs, Seyðisfjarðar og
Borgafjarðar eystri. Um er að ræða
fjögur sveitarfélög í gamla Aust-
fjarðakjördæmi. Eftir standa
Vopnafjörður, Fljótsdalshreppur og
Fjarðabyggð.
Það vekur athygli mína að eftir
standa sveitarfélög eins og Fljóts-
dalshreppur fjárhagslega sterkt
sveitarfélag nokkra kílómetra frá
miðbæ Egilsstaða og Fjarðabyggð
með öflugan hafnarsjóð. Fyrirtæki í
Djúpavogshreppi hafa á síðari árum
byggt upp öfluga hafnsækna at-
vinnustarfsemi með fyrirtækjum í
Fjarðabyggð. Um er að ræða at-
vinnustarfsemi sem skiptir stað eins
og Djúpavog miklu máli. Þá voru
sóknir í Djúpavogsprestakalli sam-
einaðar með Fjarðabyggð nýlega.
Í þeirri sameiningu sem hér er
stefnt að er ekkert talað um s.s. at-
vinnumál, eflingu heilbrigðisþjón-
ustu, öldrunarmál eða stöðu land-
búnaðar á svæðinu. Þá virðist
aðkoma ríkisins í að styrkja hið nýja
sveitarfélag með verkefnaflutningi
og auknum atvinnutækifærum lítið
hafa komið til tals. Mikið er hins
vegar get úr því að sveitarstjórnar-
menn verði í hlutastarfi.
Þar sem sameining hefur átt sér
stað hefur hið opinbera undantekn-
ingarlaust dregið saman þjónustu í
smærri byggðakjörnum, þetta á við
meðal annars um banka, pósthús og
löggæslu. Þá hafa
einkafyrirtæki sam-
hliða sameiningu dregið
úr þjónustu í jaðar-
byggðum.
Hver er ávinningur
sameiningar? Hafa rýnt
í þau gögn sem fylgja
tillögu um sameiningu
þessara fjögurra sveit-
arfélaga, er það mín
niðurstaða að þessi
sameining styrki ekki
þessi fjögur sveit-
arfélög. Vegabætur yfir Öxi, sem við
notendur eigum að greiða með veg-
gjöldum, og jarðgöng til Seyðis-
fjarðar eru hvor tveggja fram-
kvæmdir sem skipta máli í jákvæðri
þróun byggðar á Austurlandi. Þær
einar og sér duga ekki til að snúa við
þeirri þróun sem verið hefur um
langt skeið, með fækkun starfa og
samdrætti í opinberri þjónustu, sem
leitt hefur til fækkunar íbúa á
Austurlandi.
Í kynningu um sameininguna hef-
ur komið fram að halda eigi uppi
staðbundinni afgreiðslu í öllum
byggðakjörnunum utan Fljótsdals-
héraðs, þar sem stjórnsýslan á að
vera. Auk þess verði komið á fót
heimastjórn í hverjum byggða-
kjarna. Skuldsetning hins nýja sveit-
arfélags nemur um tíu milljörðum.
Með sameiningunni aukast skuldir
íbúa Djúpavogshrepps um rúmar
fimm hundruð milljónir. Slík skuld-
setning segir okkur að mikil þörf sé
á verulegri hagræðingu í sameinuðu
sveitarfélagi.
Hugsum stórt, við
þurfum á því að halda
Þrátt fyrir að sveitarfélögum hafi
fækkað um 130 á síðastliðum 30 ár-
um með sameiningu er niðurstaðan
sú eins og kom fram í fjölmiðlum ný-
lega að um 80% íbúanna búa á stór-
höfuðborgarasvæðinu.
Það er mín skoðun að vinna eigi að
sameiningu allra sveitarfélaga sem
heyra undir Samband sveitarfélaga
á Austurlandi. Sameiningin á að
byggja á aukinnni þjónustu við
íbúana og flutningi verkefna frá ríki
til sveitarfélaga.
Ef það er raunverulegur vilji
ráðamanna í landinu að efla sveitar-
stjórnarstigið og styrkja hinar
dreifðu byggðir, þá spyr maður hvar
aðkoma ríkisins að fyrirhugaðri
sameiningu sé? Mál sem við höfum
barist fyrir til margra ára, má þar
nefna að efling heilbrigðisþjónust-
unnar, millilandaflug til Egilsstaða
og flutningur verkefna frá ríki til
sveitarfélaganna væru tilefni til að
vinna að í slíkri í sameinungu. Með
myndarlegri aðkomu stjórnvalda að
sameiningu allra sveitarfélaga innan
SSA, þá værum við sannarlega að
efla byggð á Austurlandi til fram-
búðar.
Sameining sveitar-
félaga á Austurlandi
Eftir Ólaf Áka
Ragnarsson
Ólafur Áki Ragnarsson
» Þrátt fyrir að
sveitarfélögum hafi
fækkað um 130 á síðast-
liðum 30 árum með sam-
einingu er niðurstaðan
að um 80% íbúanna búa
á höfuðborgarsvæðinu.
Höfundur er fv. sveitar-
og bæjarstjóri.
Allt um sjávarútveg