Morgunblaðið - 23.12.2019, Síða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 23. DESEMBER 2019
Jól Þessar stúlkur dáðust að skreyttu jólatré í Jólaþorpinu í Hafnarfirði.
Eggert
Í upphafi 20. aldar-
innar stóð íslenska
þjóðin á tímamótum.
Hún stefndi að því að
ráða sínum málum sjálf
og framfarir í mennta-
málum voru nauðsyn-
legar til að þjóðin gæti
staðið undir sjálfstæði
sínu. Forystufólk þessa
tíma var mjög meðvitað
um mikilvægi mennt-
unar enda hófst stórsókn í skóla-
málum með stofnun gagnfræðaskóla
í þéttbýli og héraðsskóla í strjálbýli,
Háskóli Íslands var settur á lagg-
irnar 1911 og fræðslulög 1907. Með
þessu hugarfari sóknar þurfum við
að fara inn í 21. öldina. Menntun
verður lykillinn að tækifærum fram-
tíðarinnar og því tel ég nauðsynlegt
að fara í þær umbætur og aðgerðir
sem hér eru kynntar.
Hugarfar nemenda
til menntunar
Jákvætt viðhorf til eigin getu hef-
ur mikil áhrif á árangur. Þeir nem-
endur sem álíta að hæfileikar þeirra
og hæfni séu föst stærð eru líklegri
til þess að gefast upp á flóknari verk-
efnum og vilja forðast erfiðleika og
áskoranir. Niðurstöður sýna að 73%
íslenskra nemenda sem tóku þátt í
síðustu PISA-könnunarprófunum
eru með svokallað vaxtarviðhorf; þau
trúa að með vinnusemi, góðum að-
ferðum og hjálp frá öðrum geti þau
þróað hæfni sína og getu. Þetta hug-
arfar er bæði dýrmætt og gagnlegt
því af því leiðir að auðveldara er að
bæta árangur nemenda. Til að koma
Íslandi í fremstu röð í menntamálum
er brýnt að skoða alla þá þætti sem
geta aukið möguleika hvers nem-
anda því allir geta lært, og allir
skipta máli.
Fagráð stofnuð
Brýnt er að auka
fagþekkingu og styðja
við starfsþróun kenn-
ara í þeim efnum. Ég
hef nú þegar skipað
öflugt fagráð í stærð-
fræði og hyggst gera
slíkt hið sama fyrir ís-
lensku og nátt-
úrufræði. Fagráðin
verða skipuð okkar
færasta fólki og er
markmið þeirra að
gera tillögur um eflingu námssvið-
anna, starfsþróun, námsgögn og
aukna samfellu allra skólastiga. Fag-
ráðin munu einnig vera Mennta-
málastofnun til ráðgjafar við mótun
og útfærslu námsgagna, verkefna
um eflingu náms- og kennsluhátta,
starfsþróun og ráðgjöf í skólum.
Fjölgum tímum í náttúrufræði
Á Íslandi eru fæstar kennslu-
stundir í móðurmáli á miðstigi
grunnskóla miðað við hin norrænu
löndin og því viljum við breyta líkt og
fjallað var um í síðustu grein minni.
Sama er að segja um náttúrufræði,
Ísland er með fæstar kennslustundir
af Norðurlöndunum í náttúrufræði á
unglingastigi og ef við horfum lengra
eru kenndir 160% fleiri tímar í nátt-
úruvísindum á miðstigi í Eistlandi en
hér á landi. Við ætlum að leggja
aukna áherslu á mikilvægi þessara
greina í viðmiðunarstundaskrá. Að-
stæður til kennslu í náttúruvísindum
hér á landi eru einstakar og brýnt að
leita leiða til þess að nýta þau tæki-
færi betur til fræðslu fyrir nemendur
í grunnskólum. Ísland hefur alla
burði til að vera leiðandi á sviði nátt-
úruvísinda enda eigum við vís-
indamenn á heimsmælikvarða, m.a. á
sviðum jökla- og eldafjallarann-
sókna, hafrannsókna og loftslags-
mála og það verður kappsmál okkar
að fjölga starfandi kennurum í nátt-
úrufræði. Aðgerðir sem miða að efl-
ingu þessara greina hyggjumst við
vinna í góðu samráði, ekki síst við
nemendurna sjálfa.
Starfsþróun kennara og
skólastjórnenda
Við horfum til þess að stórefla
starfsþróun kennara og skólastjórn-
enda hér á landi með markvissum
hætti í samstarfi meðal annars við
Kennarasamband Íslands, kenn-
aramenntunarstofnanir, skólastjórn-
endur og Samband íslenskra sveitar-
félaga. Öflug starfsþróun kennara er
grundvöllur framfara í mennta-
kerfinu okkar og mikilvægur liður í
því að gera starfsumhverfi kennara
framúrskarandi. Ekki hefur legið
fyrir sameiginleg framtíðarsýn á
málefni starfsþróunar t.d. milli
ólíkra skólastiga og rekstraraðila
skóla en nú eru komnar fram tillögur
í þá veru. Tillögurnar eru fjöl-
breyttar og tengjast m.a. ráðuneyt-
inu, sveitarfélögum, menntun kenn-
ara og skólunum sjálfum. Það er
mjög dýrmætt að fá þær til umfjöll-
unar og útfærslu, ekki síst í sam-
hengi við ný lög um menntun og
hæfni kennara og skólastjórnenda
sem taka munu gildi í ársbyrjun
2020.
Eflum menntarannsóknir
Starfræktir eru margir sjóðir sem
veita styrki til málefna sem heyra
undir mennta- og menningar-
málaráðuneytið. Einnig er fyrir
hendi Félag um menntarannsóknir
(FUM) sem stendur fyrir umræðu
um menntarannsóknir og kemur að
útgáfu Tímarits um mennta-
rannsóknir. Meðal markmiða félags-
ins er að efla þekkingu og færni fé-
lagsmanna til að leggja stund á
rannsóknir á menntamálum og
stuðla að útbreiðslu þekkingar á
rannsóknum og þróunarstarfi.
Breytingar á menntakerfi og
menntastefna þurfa að byggjast á
rannsóknum og því hyggjumst við
leita leiða til að efla mennta-
rannsóknir í samvinnu við háskóla,
FUM, Kennarasambandið og Sam-
band íslenskra sveitarfélaga.
Stefna stjórnvalda í vísindamálum
í gegnum innlenda samkeppnissjóði
þarf einnig að taka mið af áherslu á
menntarannsóknir á Íslandi.
Íslenskan í sókn
Aðgerðaáætlun sem byggist á
þingsályktun um hvernig efla megi
íslensku sem opinbert mál hér á
landi verður kynnt á næstu miss-
erum. Meðal þeirra aðgerða sem þar
eru sérstaklega tilgreindar eru mót-
un tillagna um stuðning við starfsemi
skólabókasafna, þróun og aðgengi að
rafrænu kennsluefni í íslensku, end-
urskoðun fyrirkomulags náms-
gagnagerðar og hvernig styrkja
megi stöðu nemenda með annað
móðurmál en íslensku og stuðla að
jákvæðri umræðu og fræðslu í sam-
félaginu um fjölbreytileika tungu-
málsins. Þar er einnig fjallað um
mikilvægi læsis og lesskilnings fyrir
tungumálið okkar. Lesskilningur
leggur grunn að öðru námi og mark-
mið okkar er að leggja mun meiri
áherslu á þjálfun hans í öllum náms-
greinum því ef hugsun og skilningur
á móðurmálinu er frjór og fjöl-
breyttur erum við betur í stakk búin
til þess að læra og meðtaka aðra
þekkingu.
Skýrara námsmat
Það er áherslumál okkar að efla
námsmat og endurgjöf til nemenda
og kennara. Ljóst er að miðla þarf
betur til nemenda, foreldra og skóla-
fólks hvernig haga skuli námsmati
og notkun hæfniviðmiða í grunn-
skólum. Mikið er í húfi að allir geti
nýtt sér þau og að framsetning
þeirra og endurgjöf skóla sé skýr og
skilvirk; þannig er líklegra að allir
nái betri árangri í námi. Á næstunni
munum við kynna tillögur sem að því
lúta og niðurstöður könnunar sem
gerð var á innleiðingu aðalnámskrár
grunnskólanna. Einnig verða brátt
kynntar tillögur starfshóps um
markmið og hlutverk samræmdra
könnunarprófa. Sú gagnaöflun og
greiningarvinna sem hefur átt sér
stað að undanförnu mun nýtast vel
við að efla menntakerfið okkar. Fjöl-
margir hafa komið að þeirri vinnu og
kann ég þeim góðar þakkir fyrir
mikilvægt framlag.
Okkar bíða spennandi verkefni
Niðurstöður síðustu PISA-
könnunar sýna okkur að meirihluti ís-
lenskra nemenda hefur sterka hvöt
til þess að ná góðum tökum á verk-
efnum, trú á getu sinni, þau setja sér
metnaðarfull markmið, leggja mikið
upp úr mikilvægi menntunar og eru
líkleg til að klára háskólanám. Okkar
bíða sannarlega spennandi verkefni
og mörg þeirra eru vissulega flókin.
En með réttu hugarfari og trú á verk-
efnunum sem fram undan eru mun
árangurinn ekki láta á sér standa.
Setjum markið hátt og vinnum að því
saman að vegur þjóðarinnar og tæki-
færi séu tryggð. Styrkjum mennta-
kerfið með markvissum aðgerðum
sem tryggja að lífskjör og velsæld
verði góð á 21. öldinni.
Eftir Lilju
Alfreðsdóttur »Menntun verður
lykillinn að tækifær-
um framtíðarinnar og
því tel ég nauðsynlegt
að fara í þær umbætur
og aðgerðir sem hér eru
kynntar.
Lilja Alfreðsdóttir
Höfundur er mennta- og menningar-
málaráðherra.
Ísland í fremstu röð II
Rauði kross Íslands
hefur ákveðið að efna
til söfnunarátaks
vegna neyðar af völd-
um þurrka og skógar-
elda í Namibíu.
Af þessu tilefni
lögðu margir við
hlustir. Kannski
vegna þess að í ljós
hefur komið að Ís-
lendingar hafa verið
að skrifa sögu sína í
því landi á sambærilegan hátt og
nýlenduríki Evrópu skrásettu sína
sögu með gjörðum sínum, einkum
á nítjándu og tuttugustu öldinni,
en einnig fyrir þann tíma og síðar,
allt fram á okkar dag, um alla Afr-
íku, víða í Asíu og Rómönsku Am-
eríku.
Á nú að næla sér í syndaaflausn?
Þetta voru viðbrögð einhverra þeg-
ar spurnir bárust af því að nokkrir
einstaklingar undir forystu Hjálm-
ars Árnasonar, fyrrverandi
alþingismanns, vildu rétta þessu
söfnunarátaki hjálparhönd. Tilefni
er svo sannarlega til þess að
brennimerkt land leiti eftir frið-
þægingu og eru því vangaveltur í
þessa veru engan veginn út í hött.
En menn eru feimnir. Í klausu
sem birtist á leiðarasíðu dagblaðs í
vikunni er það sagt vera „sér-
kennilegt að Namibía hafi orðið
fyrir valinu. Namibía er langt frá
því að vera verst statt meðal
Afríkuríkja og fjöldi ríkja sem verr
standa“. Það er mikið rétt að þar í
álfu er víða örbirgð að finna,
óbærilegar hitabylgjur, mann-
skæða gróðurelda, sárt hungur og
ágenga sjúkdóma.
Þótt enginn sem til
þekkir véfengi neyðina
í Namibíu kann engu
að síður að vera nokk-
uð til í þessu skrifi á
sama hátt og til voru
þjáðari þjóðir en Ís-
lendingar árið 1973
þegar gosið varð í
Heimaey og Vest-
mannaeyingar hrökt-
ust á brott frá heim-
ilum sínum. Þá misstu
margir aleiguna. En
þjóðin sjálf var ekki
örsnauð, eins og Namibíumenn
eru, og því í stakk búin að veita
bágstöddum aðstoð, svara kalli um
samstöðu. Og frá öðrum löndum
barst líka hjálp. Hún var vel þegin.
Gripdeildirnar í Namibíu, sem
allir Íslendingar þekkja nú til, eru
ekki einkamál nokkurra útgerð-
armanna og vitorðsmanna þeirra. Í
góðri trú veittu Íslendingar þróun-
araðstoð sem síðan var notuð sem
leiktjöld fyrir miskunnarlaust arð-
rán. Rannsókn á því ráni er nú haf-
in og ástæða til að fylgjast vel með
henni.
Það er þó ekki almennings að
gera upp sakir. Það eiga dómstólar
að gera og síðan þarf að skila þýf-
inu aftur á heimaslóð.
Fyrir Hjálmari og félögum vakir
hins vegar að treysta á dómgreind
hjálparstofnunar um að beina
hjálparfé þangað sem þess gerist
þörf.
Og nú segir Rauði kross Íslands
okkur að með myndarlegu átaki
megi gera brunna og leggja vatns-
lagnir sem geri þurrkasvæði í
Namibíu sjálfbær. Átakinu sé beint
að svæðum sem þrjú hundruð þús-
und manns byggi og sé í fyrstu
horft til átján þúsund manna
byggðar sem sé í mestri neyð.
Þessar fólksfjöldatölur samsvara
annars vegar fólksfjölda Íslands og
hins vegar Akureyrar.
Þegar spurt er hvort Namibía sé
nokkuð sérstök – hvort hún þurfi
nokkuð á hjálp að halda umfram
önnur ríki, þá er svarið þetta:
Namibía er vissulega sérstök
vegna náttúruhamfara en einnig
vegna þeirrar sögu sem Íslend-
ingar eiga þar.
Vissulega á það ekki að verða
okkar eina takmark að sækjast eft-
ir velvild í Namibíu, fremur en
Færeyingar gerðu í Vestmanna-
eyjagosinu, heldur er það velvildin
innra með okkur sem öllu máli
skiptir; velvild í garð þeirra sem
hafa orðið fyrir barðinu á mann-
gerðu kerfi sem við höfum smíðað,
kerfi sem byggist á braski með
auðlindir þjóðanna.
Nú er þörf á skilningi og velvilja
í garð þeirra sem svikult brask
hefur leikið grátt.
Og auðvitað er Namibía sérstök.
Við vorum þar.
Greinin er endurbirt vegna mistaka í
uppsetningu í Sunnudagsblaði.
Til hjálpar í Namibíu –
til tilbreytingar
Ögmundur
Jónasson
Ögmundur
Jónasson
» Og nú segir Rauði
kross Íslands okkur
að með myndarlegu
átaki megi gera brunna
og leggja vatnslagnir
sem geri þurrkasvæði í
Namibíu sjálfbær.
Höfundur er fyrrverandi
alþingismaður og ráðherra.