Morgunblaðið - 23.12.2019, Qupperneq 22

22 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 23. DESEMBER 2019
... stærsti uppskriftarvefur landsins!
Stjórn heilbrigðiskerfisins er
ekki í góðu lagi. Það er ekki þörf
á að senda alla inn í sjúkrahús.
Það getur valdið öngþveiti.
Betra og eðlilegra er að halda
áfram kerfinu eins og það var
fyrir fáum áratugum. Sér-
greinalæknar ráku sjálfir stofu
sína og þjónuðu sjúklingum eins
og þeir gátu og sendu þá í
sjúkrahús ef þess var þörf. Sjúk-
lingar ættu sjálfir að geta sótt
til þeirra. Þetta kerfi dregur úr
álagi á sjúkrahúsin. Þessi starf-
semi á að vera að hluta til
greidd af hinu opinbera eins og
áður. Núverandi heilbrigðisyf-
irvöld hafa hindrað þetta fyrir-
komulag og það íþyngir Land-
spítalanum.
Hörður Þorleifsson er
fyrrverandi sjúkrahúslæknir
og sérgreinalæknir.
Heilbrigðismál
Ljósmynd/Unsplash
Sigurður Sigurð-
arson, fyrrverandi yf-
irdýralæknir, segir í
grein í Bændablaðinu
22. mars 2016 m.a.
þetta:
„Það er skoðun mín
að flestum hrossum
líði vel úti að vetr-
inum, ef þau fá nóg af
góðu fóðri, greiðan að-
gang að góðu
drykkjarvatni og skjól fyrir ill-
viðrum annaðhvort náttúrulegt
skjól eða manngerð skýli sem upp-
fylla kröfur þ.e. hæð 2,5 metrar,
skjólvængir gegn 3 vindáttum og 4
metrar að lengd minnst“.
Sigurður, sem er mikill fagmaður
og reyndur vel, kvartar svo í sömu
grein yfir illri meðferð ýmissa
bænda á útigangshrossum sínum.
Tekur hann þessi dæmi:
„Í hrakviðrum í janúar sl. (en
Sigurður var þá kominn á eftirlaun)
höfðu samband við mig nokkrir
menn sem hafa gott vit á hrossum
og báðu mig um að koma á fram-
færi athugasemdum vegna illrar
meðferðar á nokkrum hrossahópum
á útigangi við Selfoss og í nær-
sveitum.
Á einum staðnum væru hátt í 70
hross, þar af nokkur folöld og engin
skjól. Farið væri að sjá á hross-
unum, einkum folöldunum. Á
nokkrum öðrum stöðum væru hópar
með færri hrossum. Hvergi væru
fullnægjandi skjól, sáralítið, jafnvel
ekkert gefið af heyi og ekki sinnt
um að flytja að vatn í þurrfrostum.“
Þetta var í eðlilegu janúar ár-
ferði, fyrir nær fjórum árum, 2016.
Sigurður lýsir því svo, að menn
hefðu haft samband við Mat-
vælastofnun, sem skylt sé að bregð-
ast við slíkum málum. Hafi lítið
komið út úr því: „Ill meðferð hélt
áfram og enn var haft samband,“
skrifar Sigurður.
Þetta er dæmi um það að með-
ferð útigangshrossa hefur lengi ver-
ið misjöfn, eftir bændum, og oft að-
finnsluverð. Oftar en ekki hefur
mátt flokka hald sumra bænda á
hestum sínum undir
ámælisvert og ábyrgð-
arlaust dýrahald, ef
ekki dýraníð.
Það er ekki eins og
að þetta vandamál sé
að koma upp fyrst nú, í
hamförunum á dög-
unum, þó að sumir
reyni að rugla um-
ræðuna og réttlæta
langvarandi vanrækslu
og vanhald útigangs-
hrossa með því fár-
viðri, sem nú varð, og
leiddi til hörmulegs og kvalarfulls
dauðdaga hundraða gripa – líka fol-
alda og trippa.
Undirritaður ritaði aðra grein í
annan miðil á dögunum, þar sem
hann gagnrýndi almennt útihrossa-
hald, bæði í fortíð og nútíð, en hinn
hrikalegi dauðdagi hundraða varn-
arlausra og hjálparlausra dýra vakti
þetta mál auðvitað upp og gaf nýtt
og stórt tilefni til að taka málið aft-
ur til opinberrar umræðu.
Þessi skrif leiddu til mikillar og
jafnvel heiftarlegrar og illgjarnar
gagnrýni á undirritaðan, þar sem
því var haldið fram að hann réðist á
hrossabændur sem hefðu misst
hesta sína í einstöku fárviðri og
væru nú í mikilli sorg og harmi yfir
missi gripanna, þar sem náttúran
hefði tekið völdin af bændum og
þeir hefðu ekki við neitt ráðið.
Hefði gagnrýni mín á hendur þeim
bændum því verið óviðeigandi og
ósanngjörn, hreinasta bændaníð,
mátti lesa úr orðum sumra.
Einn, sem mun vera sagnfræð-
ingur, þó að þess gæti ekki á orð-
bragðinu, segir að „heilagleikinn og
slepjan drjúpi af hverju orði“ í
grein minni, sem segir nokkuð um
höfund þessara orða en lítið um
málefnið.
Gagnrýni mín á útigangs-
hrossahald á Íslandi beindist og
beinist að stöðu þess máls almennt
og í víðu samhengi. Það gátu allir
séð og skilið, sem eru sæmilega vel
læsir og vildu skilja.
Þó að ill meðferð sumra eða
margra útigangshrossa síðustu ár
og áratugi hafi verið höfuðatriðið í
mínum skrifum, breytir það ekki
því, að ýmsir bændur hefðu sýni-
lega geta varið og verndað sína
hrossahjörð betur en þeir gerðu nú
í fárviðrinu, einfaldlega með því að
fara að gildandi landslögum.
16. október 2014 undirritaði Sig-
urður Ingi, sjálfur bóndi og þá sjáv-
arútvegs- og landbúnaðarráðherra,
reglugerð nr. 910/2014. Í henni seg-
ir m.a. í gr. 10: „Hross skulu hafa
aðgang að fóðri a.m.k. tvisvar á sól-
arhring …“ og „óheimilt er að hafa
hross án vatns lengur en 6 klst. og
án fóðurs lengur en 14 klst.“. Enn-
fremur: „Fóðrun skal hagað þannig
að öll hross í hverjum hópi komist
að fóðrinu samtímis.“
Í 18. gr. sömu reglugerðar segir
um „útiganga“: „Hross sem ganga
úti skulu geta leitað skjóls fyrir
veðri og vindum. Þar sem fullnægj-
andi náttúrulegt skjól, svo sem
skjólbelti, klettar eða hæðir, eru
ekki fyrir hendi skulu hross hafa
aðgang að manngerðum skjólveggj-
um sem mynda skjól úr helstu átt-
um. Hver skjólveggur skal að lág-
marki vera 2 metrar á hæð og svo
langur að öll hross hjarðarinnar fái
notið skjóls.“
Í lögum nr. 55/2013, sem fram-
angreind reglugerð byggist á, segir
svo í 1. gr. Markmið: „Markmið
laga þessara er að stuðla að velferð
dýra, þ.e. að þau séu laus við vanlíð-
an, hungur og þorsta, ótta og þján-
ingu, sársauka, meiðsli og sjúk-
dóma, í ljósi þess að dýr eru skyni
gæddar verur.“
Þessi lög og ofannefnd reglugerð
mynda þann ramma, sem bændum
ber að fylgja í sínu hrossa- og dýra-
haldi. Þeir sem geta sagt við sjálfa
sig: Ég reyndi eftir megni að fylgja
þessum ramma, bæði í gegnum tíð-
ina og nú, geta haft góða samvisku.
Verið sáttir við sig og sitt. Hinir
ekki.
Það er ekki ég sem er að dæma
einn eða neinn, ég er að vitna í lög
landsins og fara þess á leit við dýra-
haldara og eftirlitsaðila, að þessum
lögum sé fylgt. Dýrin geta ekki tal-
að fyrir sig sjálf, einhver verður því
að reyna að gera það.
Að lokum má vekja athygli á því,
að það eru um 75.000 hestar í land-
inu, en aðeins hússkjól fyrir um
15.000 þeirra. Þá má líka spyrja,
hversu víða eru varnarveggir, sem
vernda dýrin úr þremur vind- og
veðuráttum, þegar veðurhamfarir
verða, fyrir hin 60.000 greyin?
Eftir Ole Anton
Bieltvedt » Þeir sem geta sagt:
Ég reyndi eftir
megni að fylgja lögum
og reglugerðum, í gegn-
um tíðina og nú, geta
verið sáttir við sig og
sitt. Hinir ekki.
Ole Anton Bieltvedt
Höfundur er stofnandi og formaður
Jarðarvina.
Þrautaganga og þjáning
þarfasta þjónsins
Jón Steinar Gunn-
laugsson skrifaði
grein í Morgunblaðið
á laugardaginn vegna
fréttar RÚV um sam-
skipti hans við tvo af
dómurum Lands-
réttar á meðan meið-
yrðamál umbjóðanda
míns Benedikts
Bogasonar á hendur
honum var rekið fyrir
réttinum.
Samkvæmt stjórnarskrá og
mannréttindasáttmála Evrópu
gildir sú regla að málsmeðferð fyr-
ir dómi á að vera réttlát. Til að
tryggja það verður dómstóll að
vera sjálfstæður og óvilhallur. Hér
er ekki nóg að dómstóll sé það í
raun heldur verður hann að gefa
það til kynna á öllum stigum máls-
meðferðar og með ytri ásýnd
sinni. Þessum reglum er meðal
annars ætlað að tryggja að máls-
aðilar sitji við sama borð og að
þeim sé ekki mismunað við máls-
meðferðina.
Með hliðsjón af þessum augljósu
grundvallarreglum er ljóst að
málsaðili setur sig ekki í samband
við dómara til að ræða mál sitt
einslega við hann. Það kom því
mjög á óvart þegar það kom í ljós
fyrir tilviljun að Jón Steinar hafði
rætt málið í einkasamtölum við
Hervöru Þorvaldsdóttur, forseta
Landsréttar, og Kristbjörgu
Stephensen, dómsformann í mál-
inu. Enn sérkennilegra er að þess-
ir tveir dómarar Landsréttar skuli
hafa ákveðið að halda þessum
samtölum leyndum fyrir mér og
umbjóðanda mínum.
Ein af ástæðum þess að svona
samskipti þekkjast ekki og eiga
ekki að fara fram er að málsaðil-
inn sem ekki fær að taka þátt í
þeim veit í raun og
veru ekki hvað hefur
farið á milli gagnaðila
og dómara. Sú er ein-
mitt raunin í þessu til-
viki. Þó liggur fyrir að
Jón Steinar ræddi um
val á dómurum í
einkasamtali við for-
seta Landsréttar áður
en hún tók endanlega
ákvörðun um hvaða
dómarar skipuðu dóm
í málinu. Það er ein-
faldlega staðreynd því
sú ákvörðun var tekin í september
2019 en Jón Steinar segir sjálfur
að hann hafi rætt við forseta
Landsréttar í febrúar 2019.
Lögum samkvæmt á tilviljun að
ráða því hvaða dómarar skipa dóm
í einstökum málum í Landsrétti og
úthlutar forseti Landsréttar mál-
um til dómara réttarins. Eðli
málsins samkvæmt eiga málsaðilar
ekki að hafa nein áhrif á það
hvaða dómarar eru valdir til að
dæma mál viðkomandi. Það er því
ljóst að með innvígðu og inn-
múruðu símtali Jóns Steinars og
Hervarar Þorvaldsdóttur, forseta
Landsréttar, um skipun dóms í
málinu var brotið gegn þessum
grundvallarreglum. Þess vegna
var ákvörðun forseta Landsréttar
um skipun dóms í málinu ólögmæt.
Innvígt og
innmúrað símtal
Eftir Vilhjálm H.
Vilhjálmsson
Vilhjálmur H.
Vilhjálmsson
»Með hliðsjón af þess-
um augljósu grund-
vallarreglum er ljóst að
málsaðili setur sig ekki í
samband við dómara til
að ræða mál sitt eins-
lega við hann.
Höfundur er hæstaréttarlögmaður og
lögmaður Benedikts Bogasonar.
ÞÚ FINNUR ALLT Á FINNA.IS