Læknablaðið - okt. 2019, Blaðsíða 24

440 LÆKNAblaðið 2019/105
R A N N S Ó K N
landa sem verið er að bera saman, sem og í úrtaki og aðferðafræði
þessara rannsókna. Ofangreindur samanburður vekur þó þá hugs­
un hvort aldraðir Íslendingar þurfi að bíða of lengi áður en þeir fá
rými á hjúkrunarheimili og skilyrði fyrir dvöl á hjúkrunarheimili
því hugsanlega orðin of ströng eftir reglugerðarbreytingu í desem­
ber 2007. Ástæða væri til að skoða aðstæður þeirra sem búa heima
og bíða eftir flutningi á hjúkrunarheimili.
Sjúkdómsgreiningarnar hjartabilun og langvinn lungnateppa
voru sterkustu áhættuþættirnir fyrir dauðsfalli í báðum hópun­
um, bæði innan eins og tveggja ára frá komu, ásamt blóðþurrðar­
sjúkdómi í hjarta, hin síðastnefnda þó einkum fyrir dauðsfalli inn­
an tveggja ára. Erlendar rannsóknir sýna svipaðar niðurstöður.1,2
Athyglisvert er að sykursýki var skýr áhættuþáttur fyrir and­
láti á tímabilinu 2003­2007 en ekki eftir 2008. Rímar sú niðurstaða
við erlendar rannsóknir.2,7 Bent hefur verið á að gott eftirlit með
sykursýkinni geti verið verndandi þáttur til að seinka dauðsföll­
um.25 Rannsókn sem gerð var á íslenskum og norskum hjúkrunar­
heimilum á árunum 2011­2015 fann að sjúkdómsgreiningin
sykursýki var skráð hjá fleiri íbúum en þeim sem voru á blóð­
sykurslækkandi lyfjum á Íslandi en bara hjá 75% sama hóps í Nor­
egi.26 Það að íbúi hafi ekki réttar sjúkdómsgreiningar eykur líkur á
mistökum í umönnun. Ennfremur sýndi íslensk rannsókn að íbúar
á hjúkrunarheimilum sem voru með sykursýki höfðu fleiri vanda­
mál sem vitað er að tengjast seinkvillum sykursýki, en aðrir íbúar,
svo sem hjartasjúkdóma, nýrnabilun og þrýstingssár á alvarlegum
stigum, sem allt krefst viðeigandi meðferðar og eftirlits.21
Athygli vekur að allir heilsu­ og færnikvarðar sýndu mun
milli tímabilanna, þar sem vitræn og líkamleg geta versnaði á
seinna tímabilinu. Hins vegar vekur athygli að verkjakvarðinn og
virknikvarðinn sýndu betri útkomu á seinna tímabilinu, sem gæti
tengst aukinni áherslu á verkjameðferð og aukinni afþreyingu
á hjúkrunarheimilunum. Hér höfðu lífskvarðinn og langi ADL­
kvarðinn skýrasta forspárgildið fyrir andláti. Fjölmargar rann­
sóknir hafa sýnt fram á forspárgildi ADL­færni fyrir andláti2,6,27
og rannsókn sýndi fram á forspárgildi lífskvarðans, langa ADL­
kvarðans og vitræna kvarðans fyrir andláti.1
Þegar strangari skilyrði eru sett fyrir flutningi á hjúkr­
unarheimili má búast við að heilsufar íbúa sé lakara við komu
en áður. Jafnframt skemmri dvalartíma þarf að hafa í huga að
vaxandi fjölda aldraðra sem dvelur á hjúkrunarheimilum deyr
þar en ekki á sjúkrahúsi.28 Skammur dvalartími og vaxandi fjöldi
einstaklinga sem deyr á hjúkrunarheimilum er áminning um að
1. Lee JS, Chau PP, Hui E, Chan F, Woo J. Survival prediction
in nursing home residents using the Minimum Data Set
subscales: ADL Self­Performance Hierarchy, Cognitive
Performance and the Changes in Health, End­stage dise­
ase and Symptoms and Signs scales. Eur J Public Health
2009; 19: 308­12.
2. Sund Levander M, Milberg A, Rodhe N, Tingström P,
Grodzinsky E. Differences in predictors of 5­year survival
over a 10­year period in two cohorts of elderly nursing
home residents in Sweden. Scand J Caring Sci 2016; 30:7
14­20.
3. Hjaltadóttir I, Hallberg IR, Ekwall AK, Nyberg P. Health
status and functional profile at admission of nursing home
residents in Iceland over 11­year period. Int J Older People
Nurs 2012; 7: 177­87.
4. Kelly A, Conell­Price J, Covinsky K, Cenzer IS, Chang A,
Boscardin WJ, et al. Length of stay for older adults resi­
ding in nursing homes at the end of life. J Am Geriatr Soc
2010; 58:1 701­6.
5. Porock D, Parker Oliver D, Zweig S, Rantz M, Mehr D,
Madsen R, et al. Predicting death in the nursing home:
development and validation of the 6­month Minimum
Data Set mortality risk index. J Gerontol A Biol Sci Med Sci
2005; 60: 491­8.
6. Hjaltadóttir I, Hallberg IR, Ekwall AK, Nyberg P.
Predicting mortality of residents at admission to nursing
home: a longitudinal cohort study. BMC Health Serv Res
2011; 11: 86.
7. Shah SM, Carey IM, Harris T, DeWilde S, Cook DG.
Mortality in older care home residents in England and
Wales. Age Ageing 2013; 42: 209­15.
8. Jónsson PV, Björnsson S. Mat á vistunarþörf aldraðra.
Læknablaðið 1991; 77: 313­7.
9. Heilbrigðis­ og tryggingamálaráðuneytið. Reglugerð um
vistunarmat no. 1262/2007.
10. Heilbrigðis­ og tryggingamálaráðuneytið. Reglugerð um
þjónustuhóp aldraðra og vistunarmat aldraðra no.
791/2001.
11. Embætti landlæknis. Heildrænt hjúkrunarheimilismat.
2019.
Heimildir
mikil þörf er á þekkingu á líknandi meðferð og lífslokameðferð á
hjúkrunarheimilum. Þá hefur íslensk rannsókn sýnt að einkenna­
meðferð geti verið ábótavant á hjúkrunarheimilum og þörf fyrir
líknandi meðferð sé mikil.29 Með breyttu heilsufari íbúa og þar
með breyttri umönnunarþörf er ljóst að starfsfólk þarf að hafa
viðeigandi þekkingu og möguleika á að mæta þörfum íbúanna.2
Slíkar breytingar gætu falið í sér þörf fyrir fleiri starfsmenn (fleiri
veittar hjúkrunarklukkustundir) og hærra hlutfall fagfólks og þar
með aukið fjármagn til reksturs hjúkrunarheimila.
Styrkur rannsóknarinnar felst í því að gögnin ná yfir 12 ára
tímabil og borin eru saman annars vegar gögn fyrir 5 ár (2003­
2007) fyrir breytingu á reglugerð og hins vegar allt að 7 ár (2008­
2014) eftir breytingu. Tímabilið eftir breytinguna er því nægilega
langt til að áhrifa hennar sé farið að gæta að fullu. Þó verður að
telja það til galla að um klínísk gögn er að ræða en ekki rann­
sóknargögn, sem getur skert áreiðanleika gagnanna. Einnig má
teljast galli að ekki hefur farið fram formleg rannsókn á áreiðan­
leika í gerð matsins á Íslandi. Þó hefur verið bent á að með klínísk­
um gögnum er hægt að fá langtímagögn og að gögn sem fengin
eru með interRAI­mælitækinu eru mikilvæg rannsóknargögn.30
Jafnframt hefur verið bent á að áreiðanleiki mælitækisins hefur
reynst vera í meðallagi til mikill í rannsóknum.12
Ályktun
Eftir breytingar á vistunarmati frá og með 2008 eru þeir sem flytja
á hjúkrunarheimili marktækt eldri og veikari en á árunum fyrir
2008 og lifun eftir vistaskiptin er skemmri en áður. Hlutfall þeirra
sem komu frá eigin heimili en ekki stofnun eða sjúkrahúsi lækk­
aði á síðara tímabilinu. Fólk kemst því ekki á hjúkrunarheimili
fyrr en það er orðið verulega veikt og því hugsanlegt að ákveðinn
hópur sem þarf á hjúkrunarheimilisþjónustu að halda bíði of lengi
eftir slíkri þjónustu. Markmið reglugerðarbreytingarinnar, að for­
gangsraða þeim sem voru veikastir hefur því náðst, en veikari íbú­
ar kalla á aðra og meiri umönnun en áður.
Þakkir
Rannsakendur vilja þakka styrk til rannsóknarinnar frá vísinda­
sjóði Landspítala og vísindasjóði Félags íslenskra hjúkrunar­
fræðinga.