Læknablaðið - okt. 2019, Blaðsíða 11

LÆKNAblaðið 2019/105 427
R A N N S Ó K N
Inngangur
Haustið 2008 féllu íslensku bankarnir og í kjölfarið fylgdi efnahags­
kreppa á Íslandi. Henni fylgdu efnahagslegir erfiðleikar hjá mörg­
um, atvinnuleysi jókst og rétt tæplega helmingur íslenskra heimila
taldi sig eiga í fjárhagsvandræðum.1,2 Rannsóknir um áhrif slíkrar
kreppu á heilsu eru ekki samhljóma.3 Íslenskar rannsóknir sýndu
að strax í kjölfar hrunsins urðu breytingar á komum á Hjartagátt
en vikuna sem bankarnir féllu varð 41% aukning á komum kvenna
miðað við vikurnar fjórar þar á undan og tæplega 80% aukn­
ing varð á komum vegna vísbendinga um kransæðasjúkdóma.
Engin marktæk aukning varð á komum karla á Hjartagátt á sama
tímabili.4 Í Evrópu og Norður­Ameríku hafa rannsóknir sýnt fram
á aukna tíðni sjálfsvíga eftir efnahagshrun, meira hjá körlum en
konum.5,6 Á Íslandi lækkaði hins vegar tíðni sjálfsvígstilrauna og
sjálfskaða hjá báðum kynjum í kjölfar hrunsins.7
Það er vel þekkt að lyfjanotkun hér á landi er meiri en á hin­
um Norðurlöndunum og árlegar skýrslur Norrænu heilbrigðistöl­
fræðinefndarinnar (NOMESCO) um lyfjanotkun á Norðurlöndum
sýna að notkun þunglyndislyfja, róandi lyfja og svefnlyfja er hlut­
fallslega mest á Íslandi.8­10
Árið 2016 var hlutfallsleg notkun þunglyndislyfja 143% meiri
á Íslandi en í Noregi og 43% meiri en í Svíþjóð.9,11 Þá er notkun
þunglyndislyfja meiri hér á landi en í öllum öðrum OECD­ríkj­
um.12 Stærstur hluti þeirra þunglyndislyfja sem ávísað er á Íslandi
tilheyrir flokki sértækra serótónín­endurupptökuhemla (SSRI) og
stór hluti fjölgunar á ávísunum á þunglyndislyf skýrist af fjölgun
ávísana á þau lyf.9,13 Notendur SSRI­lyfja eru um 50­100% fleiri hér
á landi en á hinum Norðurlöndunum.14 Úttekt Embættis landlækn­
Ávísanir á þunglyndislyf, róandi lyf og svefnlyf
hjá ungu fólki fyrir og eftir bankahrun
Þversniðsrannsókn í Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins
Á G R I P
BAKGRUNNUR
Haustið 2008 var efnahagskreppa hér á landi og hafa rannsóknir
sýnt fram á bæði fjárhagslegar og heilsutengdar afleiðingar. Einnig
er vel þekkt að lyfjanotkun hér á landi hefur verið meiri en á Norð-
urlöndunum og á það meðal annars við um þunglyndis-, róandi og
svefnlyf. Tilgangur rannsóknarinnar var að kanna þróun ávísana
á ofangreind lyf í Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins á tímabilinu
2006-2016 hjá einstaklingum 18-35 ára.
EFNIVIÐUR OG AÐFERÐIR
Rannsóknin náði til allra ávísana á þunglyndis-, róandi og svefnlyf
hjá 18-35 ára skjólstæðingum Heilsugæslu höfuðborgarsvæðis-
ins á tímabilinu 2006-2016. Fjöldi íbúa á höfuðborgarsvæðinu í
aldurshópnum var um 55.000 á tímabilinu. Gögn voru fengin úr
„Sögu“, rafrænu sjúkraskrárkerfi heilsugæslunnar, fyrir tæplega
23.000 einstaklinga.
NIÐURSTÖÐUR
Á rannsóknartímabilinu fjölgaði ávísuðum dagsskömmtum róandi
lyfja að meðaltali um 3,0% (p<0,001) milli ára, svefnlyfja um 1,6%
(p<0,001) og þunglyndislyfja um 10,5% (p<0,001). Frá 2008-2009
fjölgaði ávísuðum dagsskömmtum róandi lyfja um 22,7% (p<0,001),
þar af um 12,9% (p<0,001) hjá konum og 39,5% (p<0,001) hjá
körlum. Af þeim körlum sem fengu ávísað róandi lyfjum árið 2009
höfðu 35% þeirra ekki fengið ávísað lyfjunum árið áður. Frá 2006-
2008 var að meðaltali 13,6% (p<0,001) aukning á milli ára í útskrif-
uðum dagsskömmtum svefnlyfja, þar af 24,4% (p<0,001) aukning
hjá körlum og 7,8% (p<0,001) hjá konum.
ÁLYKTANIR
Rannsóknin sýnir auknar ávísanir á svefnlyf og róandi lyf í
aðdraganda efnahagshrunsins, sérstaklega til karla. Á sama tíma
sést ekki samskonar aukning á ávísuðu magni þunglyndislyfja sem
bendir til þess að skammvirkum fljótvirkum lyfjum hafi verið ávísað
í tengslum við erfiðar persónulegar aðstæður í kringum hrunið.
Árni Arnarson1 læknanemi
Jón Steinar Jónsson1,2,3 læknir
Margrét Ólafía Tómasdóttir1,2 læknir
Emil Lárus Sigurðsson1,2,3 læknir
1Heimilislæknisfræði, læknadeild Háskóla Íslands, 2Heilsugæslu
höfuðborgarsvæðisins, 3Þróunarmiðstöð íslenskrar heilsugæslu.
Fyrirspurnum svarar Emil Lárus Sigurðsson, emilsig@hi.is
is á ávísanir á þunglyndislyf frá 2012­2016 sýndi mikla fjölgun not­
enda. Yngri notendum fjölgaði mest á tímabilinu og í hópi 15­19
ára voru þeir 62,2% fleiri árið 2016 en árið 2012. Hlutfall notenda
jókst með hækkandi aldri og var mest hjá eldra fólki.13 Önnur út­
tekt Embættis landlæknis á notkun þunglyndislyfja benti til þess
að auk þess sem notendum hafi fjölgað séu stærri skammtar gefnir
eða einstaklingar noti lyfin lengur.15 Óljóst er hvort algengi þung­
lyndis í almennu þýði hér á landi sé meira en annars staðar, en
í yfirlitsgrein frá Embætti landlæknis kemur fram að samkvæmt
erlendum rannsóknum sé algengið talið vera um 15%.14