Læknablaðið - okt. 2019, Blaðsíða 29

LÆKNAblaðið 2019/105 445
Y F I R L I T
Áhrif loftmengunar á heilsu manna
Fjöldi rannsókna hafa verið gerðar á áhrifum loftmengunar á
heilsu manna og stór hluti þeirra hafa sýnt að ákveðnir hópar
einstaklinga eru sérstaklega viðkvæmir fyrir loftmengun. Þetta
eru eldri einstaklingar, þungaðar konur, börn og þeir sem þjást af
undirliggjandi sjúkdómum.11­14 Hér á eftir verður farið betur í áhrif
mismunandi loftmengunarefna á heilsu.
Svifryk
Svifryk getur haft margvísleg áhrif á heilsu manna. Það hefur
verið tengt við aukna tíðni lungnasjúkdóma, krabbameina, hjarta­
og æðasjúkdóma, sem og heildardánartíðni.11,15­21 Aldraðir, börn,
og fólk með undirliggjandi öndunarfæra­ og hjarta­ og æðasjúk­
dóma eru viðkvæmastir fyrir svifryksmengun.11,13,14,22­24 Áhrifin
eru einkum háð stærð agnanna og eru smærri agnir taldar hættu­
legri heilsu fólks en þær stærri. Stærri agnir en PM10 eru síaðar
út í nefi og nefholi, en PM10 ná niður í lungnaberkjurnar og allra
smæstu agnirnar (PM2.5) komast niður í lungnablöðrur og þaðan í
blóðrásarkerfið. Áhrifanna gætir bæði vegna skammtíma útsetn­
ingar (klukkustundir, dagar) og langtíma mengunar (mánuðir, ár).
Áhrifin koma fram sem versnandi einkenni sjúkdóma og þannig
má sjá aukna tíðni á komum á bráðamóttökur, aukinn fjölda inn­
lagna á sjúkrahús og aukna dánartíðni.25 Svifryksmengun getur
dregið úr lungnaþroska barna.26
Brennisteinsvetni (H2S)
Í miklum styrk er brennisteinsvetni skaðlegt heilsu.3 Augu og
öndunarfæri eru viðkvæm fyrir áhrifum brennisteinsvetnis.
Lægsti styrkur sem talinn er valda skaða er um það bil 15.000
míkrógrömm í rúmmetra en það er meira en 100 sinnum yfir
þeim styrk sem mest hefur mælst hefur í Reykjavík. Rannsóknir á
langtíma áhrifum brennisteinsvetnis eru misvísandi. Þannig hafa
sumar rannsóknir sýnt fram á áhrif á lungnastarfsemi en aðrar
hafa ekki sýnt fram á slíkt samband. Það sama gildir um tengsl við
astma og aðra öndunarfærasjúkdóma.27­29 Niðurstöður íslenskra
rannsókna eru raktar síðar í greininni.
Brennisteinsdíoxíð (SO2)
Innöndun á brennisteinsdíoxíði getur stuðlað að astma vegna
áhrifa á loftvegi og gert einkenni þeirra sem eru með teppusjúk­
dóma í lungum, eins og astma og langvinna lungnateppu, verri.
Svifryksmengun á sama tíma eykur þessi áhrif enn meira. Sjúk­
lingar finna fyrir meiri andþyngslum og mæði og geta þurft að
leita læknishjálpar ef styrkleiki brennisteinsdíoxíðs í andrúmslofti
er mikill.12.25 Að auki getur innöndun á SO2 leitt til versnandi ein­
kenna hjarta­ og æðasjúkdóma.11,13,14
Köfnunarefnisdíoxíð (NO2)
Köfnunarefnisdíoxíð er ertandi fyrir öndunarfæri og eykur
áhættu á öndunarfærasýkingum. Langtíma útsetning getur stuðl­
að að astma.30 Einnig hafa rannsóknir á áhrifum NO2 sýnt að auk­
in útsetning efnisins geti leitt til versnandi einkenna hjarta­ og
Mynd 2. Loftmynd af sandfoki frá Landeyjasandi tekin 28. apríl 2007. Sjá má ryk-
mökkinn meðfram suðurströndinni allt að Ölfusárósum, þaðan yfir Reykjanesskagann,
höfuðborgarsvæðið og áfram út á Faxaflóa. Greinilegt mistur var á höfuðborgarsvæðinu
þennan dag og hæsta hálftímameðaltal svifryks var 353 µg/m3. Mynd: Modis, NASA.
Mynd 3. Moldugar götur við framkvæmdasvæði í Reykjavík og dekkjaþvottavél sem
kemur í veg fyrir að jarðvegur frá svæðinu berist út í gatnakerfið.