Læknablaðið - jún. 2019, Blaðsíða 22

278 LÆKNAblaðið 2019/105
Y F I R L I T S G R E I N
reynslu og þekkingu sérfræðinga, er líklega hægt að veita skilvirk­
ari og einstaklingsmiðaðri þjónustu allt frá upphafi.
Notkun gervigreindar og spálíkana á heilbrigðisgögn
Flestar heilbrigðisstofnanir geyma í dag upplýsingar um skjól­
stæðinga sína á rafrænu formi, enda fljótlegra að leita í rafræn­
um gögnum heldur en á pappír.9,10 Ógrynni af mismunandi gögn­
um safnast saman og eru þau yfirleitt á ólíkum formum eins og
til dæmis í myndum, tölum og texta. Þar af leiðandi er nánast
ómögulegt fyrir sérfræðinga að sjá gagnleg mynstur í heilbrigð­
isgagnasafni, þrátt fyrir að mannsaugað hafi þann hæfileika að
geta séð mynstur í flóknum gögnum.11 Með aðstoð gervigreind­
ar og reiknigreindar er hægt að bera kennsl á flókin mynstur til
þess að varpa upp hugsanlegum áhrifaþáttum eins og er gert með
spálíkönum.5
Spálíkön eru ekki ný af nálinni en nýting gervigreindar við
spár hefur aukist talsvert samfara rafrænni skráningu upplýsinga
og er ennþá í stöðugri þróun.12­14 Þau hafa reynst vel til að spá fyrir
um ólíka þætti eins og til dæmis starfsendurhæfingu hjá einstak­
lingum með heilaæxli12 og við að skipuleggja heimahjúkrun,15
ásamt því að spá fyrir um árangur þunglyndismeðferðar.16 Janus
endurhæfing er fyrsta starfsendurhæfingin á Íslandi og í Evrópu,
að því er höfundar best vita, sem hefur innleitt gervigreind í al­
menna þjónustu sína.
Efniviður og aðferðir
Janus endurhæfing
Janus endurhæfing er fyrirtæki sem stofnað var árið 2000, þá að­
eins með örfáa skjólstæðinga og starfsmenn.17 Í dag eru um það
bil 150 virkir skjólstæðingar í þjónustu á hverjum tíma og hefur
sniðmengi hópsins einnig tekið breytingum. Til að mynda var
meðalaldur fyrstu 10 árin 35,8 ár (SF 10,32) og hlutfall einstaklinga
á aldrinum 18­30 ára 37,5% en er árið 2018 73% og meðalaldur 27,8
ár (SF 7,8). Flestir skjólstæðinganna 2018, eða 92%, voru greindir
með geðrænan sjúkdóm.b Starfsemin hefur þar af leiðandi aðlag­
ast samfélagslegri þörf og í dag eru á bilinu 30 til 35 fastráðnir
starfsmenn. Ólíkar fagstéttir vinna saman, eins og læknar, iðju­
þjálfar, sjúkraþjálfarar, félagsráðgjafar, og sálfræðingar, svo fátt
eitt sé nefnt. Þessir sérfræðingar vinna í þverfaglegum teymum
við að aðstoða skjólstæðingana út í atvinnulífið. Árangur Janus­
ar endurhæfingar hefur haldist frekar stöðugur í gegnum árin,
til dæmis útskrifaði 51% skjólstæðinga á tímabilinu frá ársbyrjun
2013 til ágústloka 2018 í atvinnu, nám eða virka atvinnuleit og er
árangurinn svipaður fyrir árið 2018 eða 54%.
Til þess að veita sérfræðingum góða yfirsýn yfir skjólstæðinga­
hópinn var þróað og innleitt utanumhaldskerfi sniðið að þörfum
starfseminnar, sem innandyra er kallað Janus Manager. Utanum­
haldskerfið var tekið í notkun í mars 2016 og hefur þróast í raun­
tíma samhliða starfseminni. Í dag heldur Janus Manager utan um
allt skipulag í kringum starfsemina, ásamt því að uppfylla allar
ströngustu kröfur varðandi persónuvernd sem nýlega hafa verið
uppfærðar í Evrópu.
Byrjað var á nýsköpunarverkefninu Völvunni í júní 2016 með
það að markmiði að innleiða gervigreindarspálíkön í utanum­
haldskerfið og starfsemina til þess að bera kennsl á hugsanlega
áhrifaþætti endurhæfingarinnar hjá hverjum og einum skjól­
stæðingi. Þróun Völvunnar hefur skipst í þrjú stig: Þróun, prófun
og innleiðingu.
Þróun
Völvan var upphaflega þjálfuð á 4300 gagnapunktum frá 951
einstaklingi. Hver gagnapunktur inniheldur um 180 breytur
ásamt upplýsingum um niðurstöðu og lengd endurhæfingarinn­
ar. Mynd 15 er flæðirit sem sýnir hvernig Völvan uppfærist með
nýjum gögnum sem bætast við grunninn í hvert sinn sem skjól­
stæðingur útskrifast úr endurhæfingunni. Völvan er frábrugðin
hefðbundinni notkun á spálíkönum að þessu leyti þar sem hún
uppfærir spálíkönin sín sjálfvirkt þegar breyting á sér stað í
gagnasafni hennar.
Markmið Völvunnar er að gefa sérfræðingum ábendingar um
hvar og hvenær þurfi að grípa til aðgerða til þess að auka líkur
á árangursríkri endurhæfingu. Sérfræðingar fá eftirfarandi þrjár
mismunandi spár í hvert skipti sem beðið er um nýja spá fyrir
hvern skjólstæðing:

• Líkur á því að viðkomandi nái árangri í endurhæfingunni.
• Líkur á því að viðkomandi hverfi úr endurhæfingunni.
• Líkleg endurhæfingarlengd í mánuðum.
Þessum spám er varpað upp með þeim 10 áhrifaþáttum sem
hafa mest áhrif á spána hjá hverjum einstaklingi á hverjum tíma.
Ekki er endilega um sömu þætti að ræða við hverja spá en oftast
eru þetta þættir tengdir andlegri og líkamlegri heilsu. Sérfræðing­
ur getur síðan nýtt sér niðurstöðurnar til að meta hvort og hvernig
hægt sé að aðstoða skjólstæðinginn betur.
Prófun
Frammistaða Völvunnar var metin á raungögnum í rauntíma á 10
mánaða tímabili. Þá urðu til 73 útgáfur af Völvunni sem vörpuðu
upp um það bil 400 spám. Mynd 25 sýnir nákvæmni Völvunnar
á þessu tímabili en það tók hana aðeins þrjár vikur að þjálfa ná­
kvæmnina og hittnina upp í 97­100% rétta spá varðandi það hvort
endurhæfing skjólstæðings verði árangursrík eða hvort hann
hverfi úr henni.
Fyrir tímalengd starfsendurhæfingarinnar var búist við að spá­
in yrði ekki jafn nákvæm. Mynd 35 sýnir hversu einstaklingsbund­
in tímalengdin er sem spannar frá 2 til 47 mánaða. Hins vegar var
reyndin sú að hægt var að spá fyrir um tímalengd stafsendurhæf­
ingarinnar með að meðaltali tveggja til þriggja mánaða skekkju­
mörkum frá því sem raunverulega gerðist. Í ljósi þess hversu
einstaklingsbundin þjónustan er þá er þetta talinn góður árangur
og eðlileg óvissa og frávik í langtímaþjónustu.
Vegna framúrskarandi árangurs Völvunnar var ákveðið að
leggja fyrir hana annað krefjandi verkefni. Rannsakað var hvort
hún gæti spáð fyrir um næstu útkomu íslenska mælitækisins
„Heilsu tengdra lífsgæða“ 3­6 mánuðum áður en mælingar voru
teknar.7 Heilsutengd lífsgæði hafa verið mikið notuð af sérfræð­
ingum í íslenska heilbrigðiskerfinu. Mælitækið hefur reynst vel
þar sem það gefur til kynna stöðu skjólstæðingsins þá stundina
sem hann svarar. Heildarlífsgæði hans eru reiknuð út frá svörum