Bændablaðið - 21.07.2016, Blaðsíða 6

6 Bændablaðið | Fimmtudagur 21. júlí 2016
Bændablaðið kemur út 24 sinnum á ári. Því er dreift ókeypis á yfir 400 stöðum
á landinu og á öll lögbýli landsins.
Lesendur geta einnig gerst áskrifendur að blaðinu og fengið það sent heim í pósti
gegn greiðslu. Árgangurinn kostar þá kr. 9.900 með vsk. (innheimt í tvennu lagi).
Ársáskrift fyrir eldri borgarar kostar 4.950 með vsk.
Heimilisfang: Bændablaðið, Bændahöll við Hagatorg, 107 Reykjavík.
Sími: 563 0300 – Fax: 562 3058 – Kt: 631294–2279
Bændablaðið er í eigu Bændasamtaka Íslands. − Málgagn bænda og landsbyggðar −
SKOÐUN
Hin eilífa umræða um kaup og kjör held-
ur áfram. Búvörusamningarnir eru akkeri
bænda í rekstrinum og tryggja að hér sé
framleiddur matur fyrir neytendur. Eftir
margra mánaða yfirlegu og undirskriftir
tveggja ráðherra og forsvarsmanna bænda
eru þeir ekki enn í höfn. Aðrir hópar í samfé-
laginu hafa fengið miklar launahækkanir en
allt gengur af hjörunum þegar röðin kemur
að bændum að ræða sín kjör. Öllu er hrært
saman í einn graut og umræðan beinist meðal
annars að samkeppnismálum og glórulaus-
um starfslokasamningum við forstjóra þar
sem tölurnar eru svo háar að venjulegt fólk
botnar ekkert í þeim.
Umfjöllun um lágt afurðaverð og slæm
kjör bænda er ekki ný af nálinni. Í áratugi er
það nánast alltaf sami söngurinn. Neytendur
vilja ekki borga mikið fyrir matinn, afurða-
stöðvar greiða lágt innleggsverð og hinn
frægi „vatnshalli“ er í hverjum einasta
samningi sem bændur gera við hið opinbera.
Verslunin liggur undir grun um að gleypa
of stóran bita af kökunni en auðvitað þræta
forsvarsmenn hennar fyrir það. Eftir situr
bóndinn með hálftóma vasa.
Hagræðingarkrafan er endalaus á sama
tíma og auknar kröfur eru gerðar í rekstrar-
umhverfi bænda. Sem betur fer hefur aukin
tæknivæðing í landbúnaði og þekking orðið
til þess að auka framleiðni síðustu ár. En það
er aldrei nóg.
Það er fróðlegt að fletta upp í Tímarit.
is og skoða gamlar fréttir um kjarabaráttu
bænda. Kunnugleg stef er víða að finna.
Fyrir 30 árum vildu menn gera átak og
efla byggðir í sveitum með atvinnuátaki.
Morgunblaðið segir frá því að átakið eigi að
vega upp á móti samdrætti í hefðbundnum
landbúnaði. Áherslu eigi m.a. að leggja á
aðstoð til fjölþættari búskapar, fjárhagslega
úttekt á stöðu bænda, ráðgjöf, skipulegt átak
til markaðsöflunar fyrir búvörur og fram-
lengja búvörusamninga um tvö ár.
Fyrir 40 árum sagði í fylgiriti
Morgunblaðsins að landbúnaður væri að
mestu takmarkaður við innlendan markað,
að því er matvælaframleiðslu snertir og
því lítið svigrúm til framleiðsluaukningar.
Aukin framleiðni myndi leiða til fækkunar
mannafla í landbúnaði nema útflutningur
yrði aukinn. Lausnin væri að auka framleiðni
og lækka framleiðslukostnað afurðanna. Full
ástæða væri til að leita nýrra leiða í landbún-
aði, nýta betur vannýtt framleiðslutækifæri á
láglendi og breyta búskaparháttum.
Árið 1976 var fyrirsögn í Alþýðublaðinu:
„Kjör bænda þrengjast.“ Undirtitillinn
var „Sunnlenzkir bændur bjóða gagnrýni
velkomna en fordæma sleggjudóma.“ Vísað
var til fjölmenns bændafundar sem haldinn
var að Hvoli á Hvolsvelli að frumkvæði
nokkurra bænda. Tilgangur hans var að
treysta samstöðu í kjaramálum og vera upp-
hafið af öflugri mótmælaöldu um allt land
gegn kjaraskerðingarstefnu ríkisstjórnarinn-
ar. Fundurinn stóð yfir í 7 klst. og haldnar
voru um 30 ræður. Meðal annars var þessi
ályktun samþykkt: „Fundur sunnlenzkra
bænda, haldinn að Hvoli 30. nóv. 1976, átel-
ur mjög þær árásir á stefnu og starfshætti
landbúnaðarins, sem birzt hafa í fjölmiðlum.
Átelur og mjög þá mistúlkun og rangfærslur,
sem virðast settar fram í þeim tilgangi einum
að sanna neytendum, að landbúnaðarfram-
leiðslan sé baggi á þjóðarbúinu. Jafnframt
lýsir fundurinn því yfir, að heilbrigð gagn-
rýni, byggð á þekkingu en án fordóma, getur
aldrei skaðað neinn atvinnuveg og fagnar
hverjum þeim, sem bent getur á leiðir til
farsællar lausnar á þeim vanda, sem við er
að glíma hverju sinni. Hún verður ætíð til
framdráttar þjóðinni í heild.“
Og nú er spurt eins og Jónas orti forðum:
„Höfum við gengið til góðs götuna fram eftir
veg?“
/TB
Kjör bænda
Ísland er land þitt
Landbúnaður skiptir miklu fyrir íslenskt samfé-
lag. Í fyrsta lagi er hann mikilvæg atvinnugrein
sem þúsundir Íslendinga byggja lífsafkomu
sína á. Í öðru lagi sér hann íslenskum heimil-
um fyrir heilnæmum búvörum sem hafa ekki
verið framleiddar með mikilli lyfjagjöf eða
öðrum hjálparefnum, sem algeng eru í inn-
fluttum landbúnaðarvörum. Í þriðja lagi gegnir
landbúnaður lykilhlutverki við að treysta byggð
í landinu, sem meðal annars skiptir miklu máli
fyrir ferðaþjónustuna. Í fjórða lagi þá er mjög
mikilvægt út frá umhverfissjónarmiðum að
matvæli séu framleidd sem næst neytendum
til þess að hægt sé að lágmarka allan útblástur
vegna vöruflutninga sem er mikilvægur liður í
því að berjast gegn hlýnun jarðar.
Það er nokkuð árvisst að landbúnaðarmál
koma til umræðu á sumrin. Á því varð engin
breyting nú, þegar að bæði forsetakjörið og
Evrópumótið í knattspyrnu karla voru afstað-
in. Þess var að vænta í ljósi þess að enn er
ekki ljóst með afgreiðslu Alþingis á búvöru-
samningum um starfsskilyrði landbúnaðarins.
Bændur undirrituðu samningana í febrúar sl.
og samþykktu þá með atkvæðagreiðslu í mars.
Fyrir hönd ríkisins undirrituðu samningana
fjármálaráðherra og þáverandi landbúnað-
arráðherra, nú forsætisráðherra. Samningarnir
eiga að taka gildi um næstu áramót, en til þess
þarf samþykki Alþingis. Umfjöllun um málið
hefur síðan blandast umræðu um ákvörðun
Samkeppniseftirlitsins um að leggja að nýju
sekt á Mjólkursamsöluna vegna viðskipta
á árunum2008–13. Það mál er langt því frá
útkljáð. Mjólkuriðnaðurinn og verðlagning á
mjólk eru hins vegar aðeins eitt atriði af fjöl-
mörgum í búvörusamningunum. Vissulega
hefur MS ákveðna undanþágu frá samkeppn-
islögum, en á móti þá ræður fyrirtækið hvorki
verðinu sem það greiðir bændum fyrir mjólk,
eða heildsöluverði helstu framleiðsluvara sinna.
Undanþágan er því miklum takmörkunum háð,
meðal annars er kaupskylda á mjólk um allt
land og skylda til að selja mjólkurafurðir hvert
á land sem er á sama verði.
Hvaða tillögur eru aðrar uppi?
Sumir sem um samningana hafa rætt vilja hafna
þeim, en leggja fátt til um hvað koma beri í stað-
inn. Enda er gagnrýnin á ákaflega mismunandi
forsendum. Sumir telja að samningarnir gangi
alltof skammt. Helst ætti að afleggja allan stuðn-
ing við landbúnað, einkum þó tollverndina. Frá
hinum vængnum kemur síðan gagnrýni um að
það sé ekki nægilega mikil miðstýring. Stýra
þurfi hvar ákveðnar búgreinar séu stundaðar og
hefja aftur framleiðslustýringu í sauðfjárrækt
til að ná því fram að engar sauðfjárafurðir séu
fluttar út, sem hafi hugsanlega verið framleiddar
með opinberum stuðningi. Þau sjónarmið hafa
líka heyrst að fyrirhugaðar breytingar í samn-
ingunum séu alltof miklar og ekki sé nægilega
stutt við bakið á greinum sem verða harðast fyrir
barðinu á afleiðingum tollasamnings Íslands og
ESB, sem einnig liggur fyrir Alþingi. Útilokað
er að verða við öllum þessum athugasemdum
því þær eru ósamrýmanlegar. Samningarnir
voru ákveðin niðurstaða sem náðist eftir 42
funda samningalotu sem stóð í nærri hálft ár.
Bændur hefðu gjarnan viljað sjá ýmsa hluti
öðruvísi og fulltrúar ríkisins örugglega líka.
Það er aldrei svo í samningaviðræðum að allir
fái sínu framgengt. En bændur standa við þá
niðurstöðu sem samið var um og samþykkt
hefur verið.
Aðalatriðið fyrir íslenskan landbúnað er að
tryggja byggð í landinu, störf í landbúnaði og
framboð heilnæmra búvara á sanngjörnu verði.
Ef Alþingi hefur hugmyndir um breytingar til
að styrkja þessi atriði, getur það alveg verið
jákvætt. En sjónarmið eru verulega mismunandi
eins og að framan greinir. Ef Alþingi ætlar sér
hins vegar að breyta samningunum verulega,
þarf að sjálfsögðu að setjast að samninga-
borðinu á ný. Það sjá það allir í hendi sér að ef
annar samningsaðili gjörbreytir samningi eftir
undirritun þarf að fara yfir samninginn á ný.
Þá þurfa bændur að greiða aftur atkvæði um
samninginn, ef hann breytist, því þá er það
einfaldlega annar samningur en þeir greiddu
atkvæði um.
Stuðningur við landbúnað fer lækkandi
Í lok samningstímans verða framlög ríkisins
svipuð upphæð á föstu verðlagi og árið 2016.
Miðað við að hagvöxtur verði áfram meiri en
verðbólga er ljóst að stuðningur við landbúnað
sem hlutfall af landsframleiðslu mun áfram
lækka. Væri það hlutfall það sama nú og fyrir
30 árum værum við að tala um 100 milljarða
stuðning á ári. Nýir fjármunir koma inn fyrstu
árin vegna nýrra verkefna og aukinnar áherslu
á almennari stuðning. Á móti kemur 8,1% hag-
ræðingarkrafa á samningstímanum.
Stærstur hluti þeirra fjármuna sem renna
úr ríkissjóði vegna búvörusamninganna fara í
raun beint í vasa almennings. Framlag ríkisins
er niðurgreiðsla sem miðar að því að lækka verð
á íslenskum landbúnaðarafurðum til neytenda.
Með þessum hætti er íslenskum bændum sköp-
uð aðstaða til að framleiða heilnæmar landbún-
aðarafurðir á sanngjörnu verði.
Samningarnir marka landbúnaðarstefnu
Eitt af meginmarkmiðum í samningagerðinni
var að leggja niður kvótakerfi í mjólk og
greiðslumarkskerfi í sauðfjárrækt. Tilgangurinn
með því er að létta kostnaði við kaup á þess-
um réttindum af greinunum. Markmiðið er að
gera nýliðun og kynslóðaskipti auðveldari og
beina þunga stuðningsins til þeirra sem eru að
framleiða á hverjum tíma.
Í samningunum er lögð aukin áhersla á
lífræna framleiðslu, velferð dýra, umhverfis-
vernd og sjálfbæra landnýtingu. Sérstakt ver-
kefni kemur inn í samninginn um stuðning við
skógar-bændur til að auka virði skógarafurða.
Um leið er kveðið á um annað nýtt verkefni
um mat á gróðurauðlindum sem ætlað er til
frekari rannsókna á landi sem nýtt er til beitar.
Jafnframt verða möguleikar á fjárfestingastyrkj-
um í svínarækt fyrri hluta samningstímans til
þess að hraða umbótum sem bæta aðbúnað dýra.
Jarðræktarstuðningur er aukinn verulega og
gerður almennari. Hægt verður að styðja betur
við ræktun, þar með talið ræktun matjurta sem
er nýjung. Um leið verður tekinn upp almennur
stuðningur á ræktarland sem er ekki bundinn
ákveðinni framleiðslu. Þá er stuðningur tekinn
upp við geitfjárrækt, sem ekki hefur verið áður.
Í samningunum er kveðið á um endurskoð-
anir árin 2019 og 2023. Það er gert til að bregð-
ast við þróun og meta hvernig markmið nást.
Gangi þau ekki eftir er hægt að bregðast við og
stjórnvöld sem verða við völd á hverjum tíma
geta lagt fram sínar áherslur. Gert er ráð fyrir
að bændur kjósi um niðurstöðu þeirra endur-
skoðana eins og þeir gerðu fyrr á þessu ári. Það
er því ekki búið að læsa neinu í tíu ár, en það
er mörkuð ákveðin stefna.
Sindri Sigurgeirsson
formaður Bændasamtaka Íslands
sindri@bondi.is
Ljúkum afgreiðslu samninga
Ritstjóri: Tjörvi Bjarnason (ábm.) tjorvi@bondi.is og Hörður Kristjánsson hk@bondi.is – Sími: 563- 0339 − Rekstur og markaðsmál: Tjörvi Bjarnason tjorvi@bondi.is – Blaðamenn: Margrét Þ. Þórsdóttir mth@bondi.is –
Sigurður Már Harðarson smh@bondi.is – Vilmundur Hansen vilmundur@bondi.is – Auglýsingastjóri: Ásgerður María Hólmbertsdóttir amh@bondi.is – Sími: 563 0303 – Netfang auglýsinga: augl@bondi.is −
Vefsíða blaðsins: www.bbl.is − Netfang blaðsins: (fréttir og annað efni) er bbl@bondi.is
Frágangur fyrir prentun: Prentsnið – Prentun: Landsprent ehf. – Upplag: sjá forsíðu – Dreifing: Landsprent og Íslandspóstur. ISSN 1025-5621
er einnig eyðibýli sem heitir Dynjandi, en vogurinn úti fyrir heitir Dynjandisvogur. Á bjargbrún er fossinn 30 metra breiður en 60 metra breiður
neðst. Fleiri fossar eru í fossaröðinni. Fossinn var friðlýstur árið 1980. Hann hefur af sumum verðið nefndur Fjallfoss, en heimamenn frábiðja
sér slíka nafngift. Mynd / HKr.