Bændablaðið - 21.07.2016, Blaðsíða 28

28 Bændablaðið | Fimmtudagur 21. júlí 2016
Ferðaþjónustan og salernisvandinn: Lausnin var hönnuð fyrir rúmum 30 árum:
Fullbúin salernishús smíðuð í Saurbæ í Dölum
− húsasmíðameistari og sauðfjárbóndi býðst til að framleiða 100 hús með hraði
Ferðaþjónustan hefur vaxið hratt
síðustu misseri. Hingað til lands
streyma ferðamenn og allir þurfa
þeir þjónustu. Innviðirnir svoköll-
uðu eru hins vegar ekki allir nógu
traustir til að mæta þessari miklu
ferðamannabylgju. Vegakerfið
er óburðugt, það vantar bíla-
stæði og ágangur á náttúruna
er víða að verða helst til mikill.
Salernisaðstaða er lítil og engan
veginn í takti við ferðamanna-
fjöldann. Umræðuna um skort á
salernum við þjóðvegi og fjölsótta
ferðamannastaði þekkja allir.
Margir hafa tjáð sig um vandann
og jafnvel ráðherrar hafa staðið
á gati, þegar spurt er hvar allir
ferðamennirnir eigi að ganga örna
sinna. Hver bendir á annan og hægt
gengur að fjölga almenningssalern-
um um landið. Bændablaðið hitti
að máli arkitektana hjá ARGOS,
Arkitektastofu Grétars og Stefáns
í Reykjavík og húsasmíðameist-
ara úr Saurbæ í Dölum sem um
árabil hafa boðið upp á lausnir í
þessum efnum. Að þeirra mati eru
byggingarnar ekki vandamálið
heldur reksturinn sem fáir virðast
vilja sinna.
Samkeppni um búnað á
tjaldsvæðum árið 1984
Árið 1984 efndi Ferðamálaráð Íslands
til samkeppni um búnað fyrir tjald-
svæði, s.s. þvottaaðstöðu, salernis-
aðstöðu og baðaðstöðu, sorpílát og
jafnvel smáhýsi með svefnaðstöðu
fyrir útivistarfólk. Áhersla var lögð
á hagkvæmni en að öðru leyti voru
keppendum gefnar mjög frjálsar
hendur um efnisval og gerð búnaðar.
Lauk samkeppninni síðla árs 1984
en alls bárust 19 tillögur. Grétar
Markússon og Stefán Örn Stefánsson
arkitektar, Gunnar St. Ólafsson verk-
fræðingur og Einar E. Sæmundsen
landslagsarkitekt unnu til 1. verð-
launa í samkeppninni. Þeir kynntu til
sögunnar einingahús sem hafa verið
framleidd æ síðan, fyrst í Búðardal
og síðan í Saurbæ í Dölum, fyrst
undir nafni Burkna ehf. og síðar, eða
frá árinu 1998, hjá Trésmiðju Kára
Lárussonar ehf.
Aðspurður um tilefni þess að
samkeppnin var haldin fyrir 32 árum
segir Stefán Örn Stefánsson að á þeim
tíma hafi umræðan verið önnur en í
dag. „Hún var mjög ólík því sem nú
er. Það voru svo miklu minni umsvif
í öllu en hins vegar var einhver
vakning hjá sveitarfélögum að koma
sér upp tjaldsvæðum og geta tekið
á móti ferðamönnum. Það má segja
að Ferðamálaráð hafi verið aðeins á
undan sinni samtíð á þessum tíma.“
Stefán segir að svolítil umræða
hafi skapast á meðal arkitekta um
þetta málefni á sínum tíma en hún hafi
ekki verið mjög mikil. „Ferðamálaráð
hélt samkeppnina og hvatti til að
meira yrði gert. Fljótlega komu beiðn-
ir frá aðilum í Dalasýslu um að smíða
húsin okkar. Það var í raun að frum-
kvæði Kaupfélags Hvammsfjarðar
að framleiðslan hófst. Kannski sáu
menn möguleika fyrir sér á einhverri
framleiðslu sem gæti orðið atvinna á
svæðinu. Við gerðum verkteikningar
af húsunum sem hafa enst að mestu
leyti fram á þennan dag.“
Einfaldar byggingar sem hægt er
að stækka
Stefán segir að það sem hafi ráðið
ferðinni í hönnuninni var að hafa
húsið frekar einfalda smíði og fallegt
að sjá. „Markmiðið var að húsin gætu
þjónað mörgum hlutverkum, t.d.
sem klósett, sturtur, landvarðahús,
skeiðvallarhús, fuglaskoðunarhús
og svo framvegis. Jafnframt væri
þetta sama gerðin sem hægt væri að
„prjóna við“ ef þyrfti. Útlitið væri
áþekkt og menn þekktu því að hverju
þeir gengju.“
„Hugmyndin að baki húsunum
er þessi svokallaði laupur, það er að
segja grind sem er hugsuð þannig að
hún sé ferhyrningur sem geti annað
hinum ýmsu þörfum. Grunneiningin
er 2,4 x 2,4 metrar og hægt er að
raða þeim saman. Grindin stendur á
steyptum undirstöðum, forsteyptum
stólpum. Það er hægt að einangra
húsin ef menn vilja, loft og gólf með
hefðbundnum hætti og útveggina
með 30 mm pressaðri steinull,“ segir
Stefán. Húsin eru hugsuð fyrir vatns-
salerni þar sem er rennandi vatn og
hægt að koma við rotþró. Það er hægt
að hafa ljós inni en gluggar eru á
húsunum sem veita birtu inn í rýmið.
Einingahúsin eru byggð upp af
burðarvirki úr tré, hornstoðum og
bitum í gólfi og undir þaki. Þökin eru
úr þykkum krossviði, klædd þykkum,
svörtum asfaltpappa með sendinni
áferð. Í algengustu gerðinni eru tveir
salernisklefar með handlaugum í
öðrum helmingi hússins en vaskbekk
í hinum. Skjólveggir ganga þá út frá
hornum og eru notaðir til lokunar
yfir vetrartímann. Mörg tilbrigði
eru til við þessa gerð, meðal annars
einingar sem ætlaðar eru fötluðu
fólki. Stökum einingum má raða
saman að vild en einnig er hægt að
fella tvær eða þrjár einingar saman
undir heilu þaki.
Þyrfti að fjöldaframleiða 100 hús
með hraði
Kári Lárusson rekur trésmiðju sem
kennd er við hann sjálfan í Saurbæ
í Dölum. Auk þess býr hann með
um 100 kindur á bænum Tjaldanesi.
Hann hefur síðustu 18 ár smíðað
húsin eftir upprunalegu teikningun-
um. „Í gegnum tíðina hefur smíðin
verið kölluð „Saurbæingar“ af gár-
ungunum í sveitinni,“ segir Kári sem
að öllu gamni slepptu segir húsin
ekki eingöngu nýtileg til salern-
isnota. „Smíðuð hafa verið land-
varðarhús í sama stíl, geymsluhús-
næði í kirkjugarða, sem dómhús fyrir
hestamannafélög, fyrir fuglaskoðara
o.fl. Ein eining er minni sem er um
1,5 x 1,5 metri með einu klósetti.
Þetta er einingin sem þyrfti að fjölda-
framleiða – svona 50–100 stykki með
hraði á næstu mánuðum!“ segir Kári,
sem vísar þar í stórauknar þarfir fyrir
almenningssalerni í kjölfar aukins
ferðamannafjölda.
Um 300 húseiningar verið
smíðaðar
Stefán segir að Stykkishólmur hafi
verið eitt af fyrstu bæjarfélögunum
sem keyptu einingahúsin. „Þeir voru
með þriggja eininga hús á tjaldstæð-
unum hjá sér. Í Kópavogi voru húsin
m.a. notuð sem aðstöðuskúrar fyrir
unglingavinnuna. Síðustu ár hefur
Vatnajökulsþjóðgarður fengið nokk-
ur hús. Þeir hafa jafnvel flutt þau
á milli svæða. T.d. þegar þarf að
stækka á einum stað þá er hægt að
tengja þau saman. Við höfum ekki
nákvæma tölu á byggðum húsum en
ætli fjöldinn sé ekki kominn á þriðja
hundraðið,“ segir Stefán.
„Alveg frá byrjun hefur þetta
verið sami timburramminn með
sömu timburklæðningunni. Hún var
yfirleitt máluð í sömu litunum og
svo var steindur þakpappi á þakinu.
Hann er heillímdur á krossviðarplötu
inni við kjöraðstæður,“ segir Stefán.
„Ég var í bölvuðum vandræð-
um með pappalögnina til að byrja
með, en náði svo góðum tökum á
aðferðinni. Pappalögnin er það eina
sem er vandasamt við þessa fram-
leiðslu, en pappinn hefur dugað
mjög vel og límingin virðist svín-
halda,“ segir Kári. Stefán bætir því
við að þarna sjáist vel hvort það séu
vanir menn eða ekki sem standa að
smíðinni.
Húsin ekki til á lager
Stefán segir að húsin hafi verið auglýst
á sínum tíma í Sveitarstjórnarmálum
og öðrum ritum. „Það skilaði
ekki miklu satt best að segja.
Fjárhagsáætlanir voru gerðar á
haustin, svo var ekkert gert en á vorin
byrjuðu menn að hringja.“ Kári skýtur
því inn í að gjarnan hafi verið hringt í
kringum sauðburð og menn viljað fá
hús í hvelli, alveg hissa á því að það
væru ekki 10–15 hús á lager.
Auðvelt að flytja og setja niður
„Það er mjög auðvelt að flytja
húsin á vörubílspalli og komin góð
reynsla á það. Hægt er að flytja tvær
samsettar einingar og það hefur oft
verið gert,“ segir Kári. „Ég hef alltaf
Þar sem ekki er rennandi vatn og möguleiki á rotþró:
Tilraunaverkefni í Vikraborgum
Þar sem ekki er rennandi vatn og mögulega ekki
hægt að koma fyrir rotþróm vandast salernismál-
in. Arkitektarnir hjá ARGOS, en það heitir arki-
tektastofa þeirra Stefáns Arnar Stefánssonar og
Grétars Markússonar, hafa í samvinnu við Ragnhildi
Gunnarsdóttur hjá verkfræðistofunni Eflu unnið að
hönnun aðstöðu sem leysir þessi vandamál.
„Fyrsta tilraunaverkefnið okkar er í Vikraborgum
við Öskju. Það er nokkuð stórt og er unnið fyrir
Vatnajökulsþjóðgarð. Í Vikraborgir koma 15–20 þúsund
manns um háannatímann en töluverð umferð er þarna
nær allt árið um kring. Á svæðinu verða upplýsingar
fyrir ferðamenn, aðstaða fyrir landvörð og salernishús.
Svokallaðar seyrutunnur verða notaðar og verður saur
og þvag aðskilið. Þar með minnkar lyktin auk þess sem
sérstök loftun er þannig að ekki fari ólykt inn í rýmið. Að
hausti er tunnan sett í geymslu og látin standa yfir vetur-
inn og tóm tunna sett í staðinn. Að vori er svo innihald
tunnunnar sett í kar sem er með loki og örlítilli loftun.
Þá verður til molta hægt og bítandi þar til niðurbrot er
orðið þannig að hægt er að nota efnið í uppgræðslu. Það
þarf að ná ákveðnu niðurbroti til þess að það sé leyfilegt
og það sama gildir um þvagið,“ segir Stefán.
Á húsinu í Vikraborgum verða sólarsellur sem sjá
fyrir rafmagni. Viftur lofta út og svo eru rafmagnsljós.
Byggingarnar verða komnar í gagnið á næsta ári.
Húsin geta þjónað mörgum hlutverkum, t.d. sem klósett, sturtur, landvarðar-
Mynd / ARGOS
Grétar Markússon, Kári Lárusson og Stefán Örn Stefánsson. Mynd / TB
Húsin eru byggð á einfaldri timbur-
grind. Teikning / ARGOS
Minnsta einingin. Mynd / KL
Vatnajökulsþjóðgarður. Myndir / ARGOS
Allt fylgir með – tilbúið til notkunar.
Frétt í Morgunblaðinu frá 16. des.
1984. Sigurvegarar í hugmyndasam-
keppni um búnað á tjaldsvæðum.
Teikning / Þórður H. Ólafsson