Bændablaðið - 21.07.2016, Blaðsíða 8

8 Bændablaðið | Fimmtudagur 21. júlí 2016
Fréttaskýring
Samkeppniseftirlitið og Mjólkursamsalan:
Úrskurður Samkeppniseftirlitsins og viðbrögð MS
Fyrir tveimur árum var
Mjólkursamsölunni gert
samkvæmt úrskurði Sam-
keppniseftirlitsins að greiða 370
milljóna króna sekt vegna mis-
notkunar á markaðsráðandi stöðu
sinni. Sú ákvörðun var felld úr
gildi af áfrýjunarnefnd samkeppn-
ismála.
Í framhaldi af því lagði áfrýjun-
arnefndin fyrir Sam keppniseftirlitið
að taka á ný afstöðu til málsins þar
sem MS hafði lagt fyrir nefndina ný
gögn, sem ekki höfðu verið afhent
eftirlitinu við meðferð málsins.
Með ákvörðun Samkeppnis-
eftirlitsins sem kynnt var 7. júlí sl. er
lokið þeirri rannsókn sem áfrýjun-
arnefnd mælti fyrir um. Niðurstaða
samkeppniseftirlitsins var að hækka
beri sekt Mjólkursamsölunnar um
110 milljónir, eða í 480 milljónir
króna.
MS með afar sterka stöðu
Í úrskurði Samkeppniseftirlitsins
segir að ógerilsneydd mjólk sé
grundvallarhráefni við framleiðslu
á hvers kyns mjólkurvörum.
Verðlagning og aðgangur að þessu
hráefni skiptir því mjög miklu máli
fyrir öll fyrirtæki sem framleiða og
selja mjólkurvörur.
Mjólkursamsalan er eina
fyrirtækið hér á landi sem selur
hrámjólk í heildsölu til annarra
mjólkurvöruframleiðenda, ásamt
því að nýta hana til eigin framleiðslu.
MS er í afar sterkri stöðu á
íslenskum mjólkurmarkaði og tekur
við um 90% af þeirri hrámjólk sem
bændur framleiða. Til viðbótar er
MS í nánum tengslum við næst-
stærsta fyrirtækið á mjólkurmark-
aði, Kaupfélag Skagfirðinga (KS).
Eru þessi fyrirtæki saman nánast
einráð í mjólkurviðskiptum hér á
landi.
Mjólka, hér eftir nefnd Mjólka I,
var keppinautur MS og KS fram til
ársloka 2009 en þá tók KS fyrirtæk-
ið yfir. Hefur það síðan starfað undir
sama nafni sem dótturfélag KS, hér
eftir nefnd Mjólka II. Stofnandi
Mjólku I hóf ásamt öðrum á árinu
2010 rekstur á nýju fyrirtæki á
mjólkurmarkaði, Mjólkurbúinu Kú
ehf. - Mjólkurbúið.

Sendi reikning fyrir mistök
Í árslok 2012 varð Mjólkurbúið þess
áskynja að félagið þurfti að greiða
umtalsvert hærra verð fyrir hrámjólk
en keppinauturinn Mjólka II. Þetta
varð Mjólkurbúinu ljóst þegar MS
fyrir mistök sendi félaginu reikning
fyrir kaup á hrámjólk sem ætlaður
var Mjólku II. Þetta leiddi til þess að í
upphafi árs 2013 beindi Mjólkurbúið
kæru til Samkeppniseftirlitsins og
rannsókn málsins hófst.
Var til skoðunar hvort MS hefði
á árunum 2008 til 2013 misnotað
markaðsráðandi stöðu gagnvart
annars vegar Mjólku I og hins
vegar Mjólkurbúinu.
370 milljóna króna sekt
Í september 2014 tók Sam-
keppniseftirlitið ákvörðun í málinu
og komst að þeirri niðurstöðu að
MS hefði misnotað markaðsráðandi
stöðu sína og raskað samkeppni
á umræddu tímabili. Leiddi rann-
sóknin í ljós að Mjólka I og síðar
Mjólkurbúið höfðu þurft að greiða
allt að 17% hærra verð fyrir hrá-
mjólkina en það verð sem KS og
Mjólka II greiddu. Verðmunurinn
var allt að 21% þegar horft er til
þess verðs sem framleiðsludeild
MS greiddi fyrir hrámjólkina.
Taldi Samkeppniseftirlitið
hæfilegt að leggja á MS 370
milljóna króna sekt vegna þessara
brota.
Málið lagt fyrir áfrýjunarnefnd
samkeppnismála
MS skaut ákvörðun Sam keppnis-
eftirlitsins til áfrýjunar nefndar
samkeppnismála sem kvað upp
úrskurð í málinu þann 16. des-
ember 2014. Fyrir áfrýjunarnefnd
lagði MS í fyrsta sinn fram tiltekið
gagn, samkomulag við KS frá 15.
júlí 2008. Taldi MS þetta gagn hafa
mikla þýðingu og sýna að aðgerðir
félagsins væru lögmætar.
Undir rannsókn málsins hjá
Samkeppniseftirlitinu hafði MS
hins vegar aldrei vísað til eða greint
eftirlitinu frá þessu samkomulagi,
þrátt fyrir að Samkeppniseftirlitið
hefði ítrekað óskað eftir skýringum
og gögnum frá MS vegna umræddrar
verðlagningar á hrámjólk.
Skortur á haldbærum skýringum
Áfrýjunarnefnd samkeppnismála
bað MS að útskýra af hverju
samkomulagið hefði ekki verið
lagt fyrir Samkeppniseftirlitið.
Niðurstaða nefndarinnar var að
MS hefði ekki sett fram haldbærar
skýringar á því aðgerðarleysi
félagsins. Taldi nefndin einnig
að MS hefði heldur ekki gefið
haldbærar skýringar á því hvers
vegna grundvallargögn um efndir
samkomulagsins og uppgjör hefðu
ekki verið lögð fram við meðferð
málsins hjá áfrýjunarnefndinni.
Áfrýjunarnefnd ófært að taka
efnislega afstöðu
Þrátt fyrir framangreint taldi
áfrýjunarnefnd samkeppnismála sér
skylt á grundvelli rannsóknarreglu
stjórnsýsluréttar að koma málinu í
þann farveg að upplýst sé um þessi
atriði og að nefndinni væri ófært að
taka efnislega afstöðu til málsins.
Sagði nefndin ekki komist hjá
því að ógilda hinn kærða úrskurð
Samkeppniseftirlitsins og leggja
fyrir eftirlitið að taka á ný afstöðu
til málsins að undangenginni
frekari rannsókn og að fengnum
sjónarmiðum er varða þýðingu
samningsins á milli áfrýjanda og KS
frá 15. júlí 2008, uppgjöri á milli
aðila hans og efndum á því tímabili
sem meint brotastarfsemi stóð yfir.
Rannsókn hafin að nýju
Ný rannsókn Samkeppniseftirlitsins
hófst 19. desember 2014 og að
lokinni gagnaöflun var MS sent
andmælaskjal 22. október 2015
þar sem frumniðurstöðu eftirlitsins
var lýst. Athugasemdir MS við
andmælaskjalið bárust eftirlitinu
12. janúar 2016. Í kjölfar þess var
frekari gagna og sjónarmiða aflað.
Ákvörðun liggur nú fyrir.

Ný ákvörðun
Samkvæmt nýrri ákvörðun tekur
Samkeppniseftirlitið aftur afstöðu
til aðgerða MS að undangenginni
frekari rannsókn í samræmi
við fyrirmæli áfrýjunarnefndar
samkeppnismála.
Niðurstaða Samkeppnis-
eftirlitsins er í hnotskurn sú að
hin nýju gögn sýna að brot MS á
samkeppnislögum er enn alvarlegra
en lagt var til grundvallar í hinni
eldri ákvörðun.
Í hinni nýju ákvörðun er stað-
festur framangreindur verðmunur
á hrámjólk til annars vegar Mjólku
I og Mjólkurbúsins og hins vegar
til MS sjálfrar, KS og Mjólku II.
Einnig liggur fyrir að ólíkur kostn-
aður eða önnur málefnaleg rök gátu
ekki réttlætt þennan verðmun. Sýnt
er fram á að í raun seldi MS til KS
og Mjólku II hrámjólk á verði sem
stóð ekki undir kostnaði MS af
Tilefni, aðdragandi og niðurstaða rannsóknar Samkeppniseftirlitsins á MS:
Mismunandi verð á hrámjólk
Samkeppniseftirlitið hefur gert
Mjólkursamsölunni að greiða
480 milljóna króna stjórnvalds-
sekt vegna alvarlegra brota
á samkeppnislögum að mati
eftirlitsins. MS hyggst áfrýja
ákvörðun samkeppniseftirlitsins
og segir hana byggja á rangri túlk-
un á samspili samkeppnislaga og
búvörulaga.
MS misnotaði markaðsráðandi
stöðu sína að mati eftirlitsins
Í úrskurði Samkeppniseftirlitsins
segir að MS hafi misnotað
markaðsráðandi stöðu sína með
því að selja keppinautum sínum
grundvallarhráefni til framleiðslu
á mjólkurvörum á óeðlilega háu
verði á sama tíma og MS sjálft og
tengdir aðilar fengu þetta hráefni á
mun lægra verði, og að auki undir
kostnaðarverði. Í úrskurðinum
segir að þetta hafi verið til þess
fallið að veita MS og tengdum
aðilum verulegt samkeppnisforskot
gagnvart keppinautum.
Með þessu móti var geta
keppinauta til þess að keppa við
MS og tengd félög skert með
alvarlegum hætti, en það er til þess
fallið að skaða á endanum hagsmuni
neytenda og bænda.
Þá liggur fyrir að mati Sam-
keppniseftirlitsins að MS hafi veitt
eftirlitinu rangar upplýsingar og
látið undir höfuð leggjast að upp-
lýsa það um mikilvæg gögn. Hefur
það tafið úrlausn málsins og skaðað
samkeppni.
Í fréttatilkynningu frá MS vegna
úrskurðar Samkeppniseftirlitsins
segir meðal annars að samkvæmt
ákvörðun löggjafans sé hluti
af starfsemi mjólkuriðnaðarins
undanþeginn afmörkuðum ákvæðum
samkeppnislaga. Markmið þess er
að lækka kostnað við framleiðslu
mjólkurafurða, til ábata fyrir
neytendur. Skipulag starfsemi MS
og tengdra aðila hefur grundvallast
á þessu.
Samkvæmt ákvörðun
Samkeppniseftirlitsins telur
stjórnvaldið að miðlun MS á
hrámjólk hafi fallið utan þess
samstarfs sem búvörulög heimila.
MS telur þá túlkun ekki standast
skoðun og mun æðra stjórnvald nú
skera úr um þetta álitaefni.
Í fréttatilkynningunni segir
einnig að til þess að hægt sé að tala
um að fyrirtækjum sé mismunað
í viðskiptum, líkt og MS er gert
að sök, verði að vera um að ræða
sambærileg viðskipti en með
mismunandi kjörum. Um það var
ekki að ræða.
Viðskiptin voru annars vegar
hrein og skilmálalaus sala á
hrámjólk til þriðja aðila og hins
vegar miðlun á tilteknu magni
hrámjólkur milli samstarfsaðila
með skýrum skilmálum um til
hvers hráefnið skyldi nýtt og hvert
væri hámarksmagn, allt á grundvelli
ákvæða búvörulaga.
Þetta telur MS ekki unnt að
leggja að jöfnu og því hafi ekki
verið um mismunun að ræða. Af
þeirri ástæðu telur fyrirtækið ljóst
að það braut ekki samkeppnislög.
Rangar upplýsingar frá MS
Samkvæmt úrskurði Sam-
keppniseftirlitsins liggur fyrir að
MS hafi veitt Samkeppniseftirlitinu
rangar upplýsingar og látið undir
höfuð leggjast að upplýsa eftirlitið
um mikilvæg gögn og að það hafi
tafið úrlausn málsins og skaðað
samkeppni.
Skýringar sem MS hefur gefið
á mismunandi verðlagningu á
hrámjólk til annars vegar tengdra
og ótengdra aðila hafa bæði verið
á reiki og rangar að því sem segir í
úrskurðinum.
Upphaflega gaf MS þá röngu
skýringu að verðið á hrámjólk
til hinna ótengdu aðila væri í
samræmi við heildsöluverð sem
verðlagsnefnd búvara hefði ákveðið.
Verðlagsnefndin upplýsti hins
vegar Samkeppniseftirlitið um
að hún hefði ekki á rannsóknar-
tímabilinu ákveðið heildsöluverð
á hrámjólk. Verðið sem MS kaus
að miða við var heildsöluverð sem
nefndin ákvað á unninni vöru, það
er að segja gerilsneyddri nýmjólk.
Með öðrum orðum seldi MS hinum
ótengdu keppinautum hið mikil-
væga hráefni á verði sem miðaðist
við unnar mjólkurvörur. Með þessu
móti voru hinir ótengdu keppinautar
knúnir til að greiða tvisvar sinn-
um fyrir sömu kostnaðarliðina við
frumvinnslu mjólkurinnar og hafði
það augljós skaðleg áhrif á getu
þeirra til að keppa.
MS gaf þá skýringu að sala á
hrámjólk á hinu lága verði til tengdra
aðila væri svonefnd verðtilfærsla
sem búvörulög heimila. Síðar
sagði MS að þetta hefði ekki verið
verðtilfærsla.
Grundvallarsjónarmið MS til
stuðnings því að aðgerðir félagsins
hafi verið lögmætar hafa byggst á
71. gr. búvörulaga og umræddu
samkomulagi við Kaupfélag
Skagfirðinga frá 2008. Búvörulög
veita afurðastöðvum í mjólkuriðnaði
heimild til þess að skipta með sér
verkum í hagræðingarskyni. MS
hefur ítrekað staðhæft að í þessari
samvinnu við KS hafi falist að
framleiðsla á framlegðarháum
mjólkurvörum hafi flust frá KS til
MS og KS einbeitt sér að framleiðslu
á framlegðarlágum vörum. Til
þess að þessi verkaskipting væri
raunhæf hefði þurft að bæta KS
framlegðartapið sem af þessu leiddi
og það hefði verið gert með því að
selja KS hrámjólkina á hinu lága
verði. Sú sala var samkvæmt MS
órjúfanlegur hluti af verkaskiptingu
sem löggjafinn hafi heimilað.
Í úrskurði segir að rannsókn
Höfuðstöðvar Samkeppniseftirlitsins. Eftirlitið taldi ný gögn sýna að salan
á hrámjólk á lágu verði til KS væri aðgerð sem miðaði að því að veikja
Mjólku sem keppinaut eða koma félaginu út af markaði. Mynd / TB
Vilmundur Hansen
vilmundur@bondi.is
af starfsemi mjólkuriðnaðarins sé undanþeginn afmörkuðum ákvæðum
samkeppnislaga. Markmiðin eru m.a. að lækka kostnað við framleiðslu
Mynd / BBL