Bændablaðið - 21.07.2016, Page 43

43Bændablaðið | Fimmtudagur 21. júlí 2016
Tölum af virðingu um
landbúnaðinn og bændur
Mér fellur illa umræðan nú
um landbúnaðinn okkar.
Umræða sem nú spinnst útfrá
fréttum um meint brot MS á
samkeppnislögum. Ég ætla hér
ekki að fjalla um þessi meintu
brot MS, því ég tel að það sé rétt
að við fáum fyrst að vita hvort
einhver hafi eitthvað brotið af sér.
Áfrýjunarnefnd samkeppnismála
hefur áður fellt úr gildi ákvörðun
samkeppniseftirlitsins, sem nú
tekur nákvæmlega sama málið
upp aftur.
Ég ætla hér ekki heldur að ræða
fyrstu tilsvör forsvarsmanna MS,
sem mér þykja þó afar vanhugsuð
og óheppileg. Það sem mig langar að
ræða er mikilvægi landbúnaðarins
fyrir okkur neytendur, fólkið í
landinu, og hvers vegna við eigum
að fylkja okkur saman og standa
vörð um þessa atvinnugrein.
Landbúnaðurinn og innlenda
matvælaframleiðslan eru okkur
svo gríðarlega mikilvæg. Þessi grein
er líka stunduð af strangheiðarlegu
fólki, bændum landsins, og
því margt afar vanhugsað og
ósanngjarnt sem maður les nú á
samfélagsmiðlum.
Við sem þjóð eigum að sjálfsögðu
eins og allar aðrar þjóðir að hafa í
forgang að tryggja okkar innlendu
matvælaframleiðslu. Tryggja
fæðuöryggi þjóðarinnar og um leið
að hafa stjórn á matvælaöryggi.
Þess utan er landbúnaðurinn
forsenda byggðar á mjög
stórum svæðum landsins.
Landbúnaðarvörurnar okkar eru líka
hollari og af meiri gæðum en gengur
og gerist víðast hvar annars staðar.
Landbúnaðurinn kemur einnig víða
við í samfélaginu okkar. Þannig er
hann t.d. ein af grunnforsendum þess
að við getum stundað ferðamennsku
með þeim hætti sem nú er gert.
Matvælaverð með því lægsta sem
finnst í okkar vestræna heimi
Íslensk frameidd matvæli eru
ekki einusinni dýr. Matvælaverð
á Íslandi er með því lægsta sem
finnst í okkar vestræna heimi þegar
verðlag er skoðað sem hlutfall af
ráðstöfunartekjum fólks. Og ef við
skoðum það af skynsemi þá liggur
þar einmitt hundurinn grafinn. Við
getum ekki leyft okkur að hlaupa til
og flytja inn vörur frá öðrum löndum
þótt þær séu einhvers staðar ódýrari
þá og þá stundina. Matvörur sem
eru undirverðlagðar eða stórlega
niðurgreiddar í því landi á þeim
tíma. Matvörur sem framleiddar eru
af fólki sem fær bara brot af þeim
launum sem Íslendingar fá fyrir að
vinna slíka vinnu. Ef við hlaupum
eftir slíku þá lifir engin framleiðsla
hér til lengdar og er löngu komin
á hausinn þegar við svo virkilega
þurfum á henni að halda. Svona
hentistefna sæmir ekki siðmenntaðri
þjóð.
Hvað gengur versluninni til?
Matvöruverslunin í landinu er sá aðili
sem mest elur á þessari skoðun, þ. e.
að lækka megi matarverð hér með
innflutningi. Sú er bara alls ekki
raunin og eru margar ástæður fyrir
því. Versluninni gengur það eitt til
að ná stjórn á þessum vöruflokkum
þannig að hún sé í stöðu til að ráða
álagningunni og geta aukið sína
afkomu. Ef það sem forsvarsmenn
verslunar segja væri satt þá ætti
vöruverð hér á fötum, skóm og
ýmsum öðrum varningi að vera
miklu lægra en það er í dag. Það
hefur nefnilega aldrei verið sett
nein hagræðingarkrafa á verslunina
eða opinber verðlagning á innfluttar
vörur.
Stuðningur við neytendur
Stuðningur við íslenskan landbúnað
er stuðningur við neytendur. Þeir sem
þekkja til vita að tilkoma stuðnings
við landbúnaðinn er í raun stuðningur
við neytendur. Lækkað verð á
nauðsynjavörum sem komið var á
til að bæta hag þeirra tekjulægri.
Þeir sem það vilja vita, vita líka að
landbúnaðurinn skilar samfélaginu til
baka margfaldri þeirri upphæð sem í
dag rennur til landbúnaðarins í formi
beingreiðslna.
Hagkvæmari mjólkurvinnsla og
lægra verð til neytenda
Það er heldur ekki að ástæðulausu að
búvörulög voru sett, lög sem heimila
mjólkurvinnslufyrirtækjunum með
verkaskiptingu og samvinnu, að
vinna að hagsmunum bænda og
neytenda. Ástæðan er afar einföld,
með þessu móti má ná fram mun
hagkvæmari mjólkurvinnslu og
lægra verði til neytenda á hollum
gæðavörum landbúnaðarins. Þessu
hafa líka fylgt miklar kvaðir fyrir
bændur þar sem greinin hefur verið
undir opinberri verðlagningu allan
þann tíma. Gegnum þá verðlagningu
hefur verið tryggt mikið aðhald á
greinina og stórar hagræðingarkröfur
verið settar fram sem skilað hafa
neytendum og bændum mjög miklu.
Leggjumst á sveif með bændum
nú og tökum upplýsta umræðu
um landbúnaðinn, gildi hans fyrir
samfélagið og neytendur áður
en við köstum okkur á þennan
sleggjudómavagn sem tröllríður
fjölmiðlum og samfélagsmiðlum.
Hólmgeir Karlsson,
framkvæmdastjóri Bústólpa
Hólmgeir Karlsson.
Barátta bænda í Landbroti fyrir
náttúrulegu rennsli vatns í læki
og lindir hefur staðið yfir í ára-
tugi. Eftir að aur og vatn barst nær
þjóðveginum í kringum miðja síð-
ustu öld hafa ríkisstofnanir reist
varnargarða sem hindra náttúru-
legt flæði Skaftár út á Eldhraunið
í þeim tilgangi að vernda veg og
mosa. Með þessari aðgerð hefur
rennsli Skaftár út á Eldhraun
verið skert sem leitt hefur af sér
takmarkað rennsli þess vatns sem
kemur undan hrauninu.
Í greininni „Hernaðinum gegn
Eldhrauni verður að linna“ úr síð-
asta tölublaði Bændablaðsins fer
Sveinn Runólfsson mikinn og
staðhæfir margt um vatnaveitingar
bænda í Landbroti út á Eldhraunið
undanfarna áratugi. Gerir hann það
án þess að færa fram rök, benda á
skýrslur eða ályktanir máli sínu til
stuðnings, þó hann segi að gögnin
séu til. Kemur það spánskt fyrir sjón-
ir að heiðursmaður sem setið hefur í
virðulegu embætti landgræðslustjóra
til áratuga skuli láta slíkt frá sér fara
í virtum fréttamiðli.
Deilurnar um vatnsþurrð lindar-
lækja í Landbroti ná lengra aftur
en elstu menn muna. Grenlækur og
Tungulækur eru eldri en Eldhraunið
sjálft. Er sú staðreynd óumdeil-
anleg, það sýna gömul kort og
frásagnir skýrt. Skaftáin bar aur í
Eldgjárhraunið og lækirnir runnu
sinn veg. Skaftáreldahraunið rann
yfir stórt landsvæði og enn runnu
lækirnir. Þessir lækir sem lengst af
hafa verð með merkari sjóbirtings-
ám á landinu. Þá eru bleikjustofnar
þessa vatnasvæðis ein af grunnstoð-
um í íslensku bleikjueldi. Frá þessu
landsvæði komu merkir menn í sögu
rafvæðingar landsbyggðarinnar. Ber
þar að nefna Bjarna í Hólmi, Sigfús á
Geirlandi og Eirík í Svínadal. Bjarni
í Hólmi átti fyrsta bíl sveitarinnar
og fræg er sagan þegar hann raðaði
honum saman part fyrir part niður
við Skaftárós og ók honum heim
að Hólmi. Þetta voru öflugir menn
sem voru kappsamir og bráðgreindir.
Þeir lærðu að nýta sér kosti og gæði
íslenskrar náttúru þ.m.t. lindarlæki til
virkjana til að færa bæjum í samfé-
laginu bæði birtu og yl. Lindarlæki
sem þeir vissu að voru með tryggu
vatnsrennsli sem hélst óbreytt allt þar
til opinberir aðilar fóru að hefta nátt-
úrulegt flæði Skaftár út á Eldhraunið.
Það er því með öllu óskiljanlegt hvað
Sveini gengur til með að ýja að því
að þeir hafi staðið að virkjanafram-
kvæmdum við þurra árfarvegi í sinni
eigin sveit.
Sveinn ber bændur í Landbroti
þungum sökum um ólöglegt athæfi.
Að þeir hafi farið inn í annarra manna
land og breytt stefnu kvísla og ála
til að eiga vatn á rafstöðvar sem
þeir reistu við þurra læki. Sú gamla
tugga sem hann rifjar upp: „Með
lögum skal land byggja og ólögum
eyða“ er góð og sönn. Við lifum í
réttarríki og ætti endilega að kæra
þessar „ólöglegu“ aðgerðir sem hann
segir bændur hafa staðið í. Sveini
tekst þó að opinbera að málaferlin
eru á hendur stjórnsýslunni en ekki
bændum og hafa aldrei verið. Þær
framkvæmdir, sem unnar hafa verið
af eða skv. beiðni landeigenda, hafa
alla tíð verið mótvægisaðgerðir
við þeim vatnaveitingum sem
ríkisstofnanir hafa staðið fyrir án
mats á áhrifum þeirra og án samráðs
við landeigendur sem sátu síðan eftir
með skert vatnsrennsli.
Engar rannsóknir sýna tengingu
vatnsmagns Árkvísla við
lindarlækina?
Sveinn segir engar rannsóknir sýna
tengingu vatnsmagns í Árkvíslum
við lindarlækina. Staðreyndir sýna
aftur á móti að fyrirstöðugarðar sem
hefta vatn í Árkvíslar hafa veruleg
áhrif á vatnsmagn lindarlækjanna í
Landbroti. Fyrirstöðugarðarnir sem
byggðir voru 1992 drógu fljótlega
úr vatnsmagni lindarlækjanna, að
Grenlæk meðtöldum, og fór svo að
stórir kaflar þeirra stóðu á þurru árið
1998.
Samkvæmt greinargerð
Orkustofnunar frá 1997 veitir títt-
nefndur garður í Árkvíslum 12
til 15 m3/s (u.þ.b 3 Elliðaár) frá
hrauninu og í Skaftá aftur og rennur
síðan framhjá Kirkjubæjarklaustri.
Lækirnir voru þurrari en aurarnir í
Eldhrauni sem birtast í martröðum
landgræðslumanna. Það var ekki fyrr
en þessi stífla, sem kallaður er flóð-
varnargarður, var rofinn að lækirnir
runnu á ný. Nú veit ég ekki hvort
menn efist um að vatnið úr baðkarinu
renni um niðurfallið þegar tappinn
er tekinn. Ef svo er, skil ég að þessi
tilraun vefjist fyrir þeim.
Í greinargerð Orkustofnunar frá
1997 segir orðrétt um garðinn við
Brest.
„Árið 1992 var lokað fyrir þessa
veitu að mestu, þar sem sumum
þóttu rökin fyrir tilvist hennar og
vatnsmagnið orka tvímælis. Greina
má breytingar af völdum þeirra
aðgerða á rennslissíritum. Eftir að
hætt var að beina ánni út á lekasvæði
hefur meðalrennsli Skaftár við
Kirkjubæjarklaustur, sem var lengst
af 35 til 38 m3/s aukist í 50 m3/s
síðustu fjögur ár. Þetta þýðir að
það hefur alltaf lekið mikið vatn út
í hraunið, sennilega svipað og rann
út um Brest.“
Aurburður til baga í lækjum?
Rök þeirra sem vilja hefta eða
takmarka stórlega það vatn sem fellur
úr Skaftá út á hraunið um Árkvíslar
eru m.a. að jökulvatnið í Skaftá muni
á endanum ná til lindarlækjanna
sem koma undan hrauninu og rústa
lífríkinu í þeim.
Það vita þeir sem kunnugir
eru sjóbirtingnum í Skaftárhreppi
að hann gerist vart stærri en í
Kúðafljóti sem er jökulvatn og
að sjóbirtingsstofninn hrundi í
Eldvatninu eftir að „jökullinn“ var
tekinn af því.
Á Suðurlandi eru stórar jökulár,
Ölfusá og Þjórsá. Í þeim eru einna
stærstu náttúrulegu laxastofnar
landsins. Rétt austar eru lindárnar
Eystri- og Ytri-Rangá, í þeim er
lítið um náttúrulegan laxasporð og
er þeim haldið uppi með seiðaslepp-
ingum. Þvert á móti hefur það vatn
sem kemur ofan af Eldhrauni að
sumri alltaf verið ríkt af snefilefnum,
haldið uppi hitastigi Grenlækjar og
Tungulækjar og skapað þá einstöku
flóru og fánu sem í þeim er. Að taka
„jökulinn“ af þessum lækjum er og
verður glæpur gegn lífríki þeirra.
Stíflugerð opinberra aðila frá 1992
hefur orðið til þess að bleikjustofn-
inn er nánast útdauður. Urriðaveiði
hefur dregist saman um tæp 90%.
Það ástand sem nú er upp komið með
þurrum árfarvegum og þá einkum
hrygningarstöðvum á löngum köfl-
um hefur að auki ófyrirsjáanlegar
afleiðingar á lífríkið. Hvers eiga
komandi kynslóðir að gjalda, Sveinn
minn?
Ábyrgð bænda
Landeigendum ber siðferðisleg
skylda til að standa vörð um þá
náttúru sem er innan eignar þeirra.
Það er ótækt að þeir þurfi að standa
í eilífðar stappi við stjórnsýslu um að
vatni skuli ekki veitt frá þeirra landi.
Það er hneisa að fyrrverandi
stórlaxar í náttúruvernd skuli
meta gamburmosa ofar auðugum
vistkerfum. Mosa sem bændur eyða
ekki, heldur náttúrulegt rennsli
jökulvatns. Bændur eru ekki að
leysa einn umhverfisvanda með því
að bæta á annan. Því er bersýnilega
öfugt farið.
Það er leiðinlegt að sjá hvernig
fyrrverandi landgræðslustjóra tekst
að afskræma niðurstöður greinar-
gerða og sögu þessa máls og með
því ómerka ritaðar heimildir fræði-
manna. Vona ég að honum sjálfum
farnist sú gæfa að hans óeigingjarna
starf að hinum ýmsu málum, sem
snerta þjóðina og ekki síst lands-
byggðina alla, verði virt um ókomna
tíð. Mál er svo sannarlega að linni.
Steinn Orri Erlendsson,
verkfræðinemi, Seglbúðum.
Vísindaskáldskapur Sveins Runólfssonar
Lesendabás
Steinn Orri Erlendsson.
Eldhraun í Vestur-Skaftafellssýslu. Mynd / TB