Bændablaðið - 24.05.2017, Blaðsíða 42

42 Bændablaðið | Miðvikudagur 24. maí 2017
bændum á þriðja áratug síðustu aldar
sem sögðu mjólkurbílinn hverfa
sjónum á vegkafla þar sem hann
hafi áður sést.
Hins vegar leysti bygging nýs
vatnsveitukerfis á sjötta áratug síð-
ustu aldar mesta vandann, jarðsig
hætti og rannsóknir sömuleiðis um
1980. Dæling á grunnvatni jókst
þó með aukinni ræktun vatnsfrekra
nytjaplanta, og tíu ára þurrkur upp
úr árinu 2007 jók álagið á grunn-
vatnskerfið, með tilheyrandi jarð-
sigi. Sneed segir þurrkinn forsendu
þess að rannsóknir hófust að nýju og
sýndu umfang vandans. Niðurstöður
USGS sýndu 7500 ferkílómetra
svæði sem sigið hefur um nokkra
sentimetra, en afmörkuð svæði
hafa frá árinu 1925 sigið allt að 8
metra. Alvarleiki ástandsins felst
einna helst í að grunnvatnsborðið
lækkar, innviðir líkt og vegir og
skurðir verða fyrir gríðarlegu tjóni,
og eftir stendur spurningin um
hvort kerfið geti annað eftirspurn.
Fram að árinu 2014 voru engin lög
sem takmörkuðu rétt bænda til að
dæla grunnvatni á eigin landsvæði
og engin kvöð á að mæla notkun,
sem var hluti þess að ræktun verð-
mætra en vatnsfrekra tegunda jókst
stöðugt. Nýju lögin miða að því að
gefa bændum tækifæri til að finna
sjálfir lausnir, og takmarka notkun
grunnvatns. Hlutverk USGS er ekki
að setja reglur eða bjóða lausnir,
heldur að veita upplýsingar um
ástand og líklega þróun. Hins vegar
munu yfirvöld setja skýrari ákvæði
ef bændum tekst ekki að finna full-
nægjandi lausnir. Sú tegund land-
búnaðar sem nú einkennir Central
Valley gerir vandamálið sérlega
erfitt viðureignar.
Möndlur í miljónum
Gjöfulasta ræktarland heims er að
finna í Central Valley í Kaliforníu.
Það sem áður var heimkynni villtra
dýra og árlegra flóða er nú orðið
að umfangsmesta landbúnaðarvæði
heims þar sem nær öllu náttúrulegu
vatnsrennsli er stjórnað. Núverandi
fyrirkomulag hefur frá miðri 20. öld
þróast í átt að varanlegum nytja-
plöntum, einna helst möndlutrjám
og vínvið.
Svæðið í kringum Manteca í
norðurhluta dalsins einkennist
nú að mestu af mjólkurbúum og
möndlurækt, auk þess að vera vax-
andi þéttbýliskjarni fyrir íbúa sem
sækja vinnu við San Francisco-flóa.
Dave Phippen keyrir glænýjan
hvítan RAM pallbíl inn á athafna-
svæði Travaille og Phippen, fjöl-
skyldufyrirtæki með 60 heils-
árs starfsmenn, 1.500 ekrur af
möndlutrjám og nýlega vinnslustöð
sunnan við Manteca. Innandyra sitja
mexíkóskar konur við færiband og
taka út steina og skemmdar möndl-
ur sem nýlegu róbótakerfi yfirsást,
en karlmenn vinna við að yfirfara
vélabúnað fyrir haustvinnsluna.
Dave ekur pallbílnum inn á milli
trjánna sem blómstra hvítu í febrúar
og skapa draumkennt gatnakerfi,
og þylur um leið tölfræði um vöxt
möndluræktar upp úr sjötta áratugn-
um en ríkið framleiðir nú 80% af
möndlum á heimsmarkaði.
Söluverðmætið var 5,3 miljarðar
dollara árið 2015, 29% minna en
árið áður sökum mikilla verðlækk-
ana, en þrátt fyrir það bætast við
30–50.000 ekrur á ári, með 120 tré
á ekru.
Hann útlistar mótbyr vegna verð-
lækkana, hækkandi kostnað fyrir
frjóvgun með býflugum og vöxt
íbúðarbyggða sem þýðir varanlega
glötun hágæða ræktarlands. Í þögn-
inni heyrist suð býflugna sem eru í
óða önn að frjóvga möndlublómin,
vinnuafl sem kostar Dave 40.000
kr. á hverja ekru og hefur hækkað
mikið.
Við keyrum meðfram vatns-
skurðum sem hver um sig nægir
40 ekrum, en ólíkt bændum í suðri
hefur dæling grunnvatns enn ekki
leitt til verulegs jarðsigs í þessum
hluta dalsins. Lækkun grunnvatns-
stöðu segir hann nema sex metrum
á 30 árum, nú í 17 metrum undir
yfirborði. Hann leggur meiri áherslu
á hversu góð núverandi nýting vatns
er með notkun dropavökvunar, og
segist nota þriðjung þess vatns
sem foreldrar hans notuðu á hverja
ekru. Góð nýting vatns sé fjárhags-
lega hagkvæm fyrir bændur auk
þess að tryggja skynsama nýtingu
á takmarkaðri auðlind, en hann
segir einnig skorta á nýjar vatns-
veituframkvæmdir í ríkinu.
Varðandi gagnrýni á möndlu-
iðnaðinn bendir hann á að fyrri
tegundir eins og melónur séu jafn
vatnsfrekar og möndlur en hins
vegar mun verðmætari afurð og
þar með betri nýting á ræktarlandi.
Sömuleiðis séu kröfur samtímans á
fjölbreytni ástæða vatnsfreks land-
búnaðar, og bendir á að kjöt og
mjólk séu mun vatnsfrekari en litlu
brúnu möndlurnar hans, sem hver
um sig þarf 3,7 lítra af vatni,
Dave á að baki erfiða áratugi
í uppbyggingu fyrirtækis sem nú
blómstrar og er hluti af iðnaði sem
telur 6.800 ræktendur, 1,1 millj-
ón ekrur og 130 milljón möndlu-
tré. Kynning á jákvæðum hlið-
um iðnaðarins er meginhlutverk
Möndlunefndarinnar, samtök fjár-
mögnuð af ræktendum frá árinu
1950. Veruleiki iðnaðarins og þess
landbúnaðar sem krefst vökvunar
allt árið um kring, og getur ekki hvílt
akra nema á margra áratuga fresti,
er samofin ástandi vatnsmála. Hvort
að lausnir liggi í bættum innviðum
eða takmörkun á ræktun ákveðinna
tegunda, á enn eftir að koma í ljós.
Akuryrkja eða rányrkja
Út um glugga Amtrak-lestarinnar
á leið til Suður-Kaliforníu blasir
við landslag þar sem nautgripafóð-
urstöðvar, möndlutré, rafmagns-
línur og fáfarnir sveitavegir þekja
flatneskjuna upp að fjallsrótum
Sierra Nevada. Þó Central Valley
sé um 52.000 km2 að stærð með
yfir 250 tegundir matjurta í rækt-
un, samanstendur meirihlutinn af
10 tegundum, þar á meðal vínvið,
möndlutrjám, tómötum og hrís-
grjónum. Þörfin á vinnuafli hefur
ávallt gert svæðið að áfangastað
farandverkafólks og eru störf við
uppskeru nú nærri 175.000, en
landbúnaðarstörf Kaliforníu sam-
tals 419.000. Í steikjandi sumarhita
hafa Bandaríkjamenn, Kínverjar,
Filippseyingar, Japanir en umfram
allt Mexíkóar unnið störfin sem
erfitt hefur verið að manna. Kosning
Donalds Trump og yfirlýsinga hans
um hertari innflytjendalöggjöf hafa
nú þegar haft neikvæð áhrif á land-
búnað, sér í lagi í Alabama, þegar
kemur að vinnuafli, en aðgengi að
vinnuafli, sér í lagi ódýru, hefur
mestalla 20. öldina verið mik-
ilvægt bændum sem enn þurfa
mikið handafl til að sinna uppskeru.
Kaliforníuríki, þvert á alríkisstefnu,
viðheldur griðarstefnu gagnvart inn-
flytjendum þar sem lögregla spyr
ekki um dvalarleyfi innflytjenda.
Ímynd landbúnaðar Kaliforníu
hefur löngum mótast af bágu
hlutskipti og átökum verkalýðs
gagnvart stóreignabændum, líkt
og í bókum John Steinbeck, en sú
ímynd er að mörgu leyti flóknari.
Laun í landbúnaði hafa löngum
verið hærri í ríkinu en víðar og
störfin sögð þjóna hlutverki
stökkpalls fátækra innflytjenda inn
í bandarískt samfélag. Hins vegar
er löng saga mismununar, fordóma
Dave Phippen á möndluakri í febrúar. Myndir / Svavar Jónatansson
Dan Best, stofnandi Sacramento-bændamarkaðarins.
Sölubás á Bændamarkaði Sacramento undir I80 hraðbrautinni.