Bændablaðið - 24.05.2017, Blaðsíða 46

46 Bændablaðið | Miðvikudagur 24. maí 2017
SKÓGRÆKT&LANDGRÆÐSLA
Umfangsmikil skógrækt er stunduð
í heiminum í því augnamiði að
vernda vatnsauðlindir. Skógivaxin
vatnasvið og votlendissvæði eru
uppspretta þriggja fjórðu alls
ferskvatns á jörðinni. En hvað
kemur það Íslendingum við?
Ísland er vatns- og vindsorfið.
Eldfjallajarðvegurinn er rokgjarn og
ef gróðurþekja rofnar eiga roföflin
vatn og vindur létt með að skola og
feykja jarðveginum á haf út. Sú er
örlagasaga Íslands frá landnámi.
Meðan birkiskógurinn þakti að
minnsta kosti fjórðung landsins
og líklega talsvert meira var
jarðvegsauðlindin varin. Í öskugosum
hélt birkiskógurinn velli því yfirleitt
var öskufallið ekki svo mikið að
birkið kafnaði þótt lággróðurinn
færi illa. Landið náði sér fljótt á
ný og jarðvegurinn hélst á sínum
stað. Birkiskógurinn er harðger og
stóð keikur þótt harðindatímabil
geisuðu í lengri eða skemmri tíma.
Þegar skógurinn hvarf voru örlög
jarðvegsauðlindarinnar ráðin. Stór
hluti hennar er nú glataður. Ekki er þó
öll von úti því snúa má vörn í sókn.
Meiri skógur, meiri veiði
En hvað kemur skógur vatni við
að öðru leyti og hvaða vernd felst
í því fyrir vatnasvið að rækta skóg?
Jú, þegar vatn rennur óhindrað til
sjávar grípur það með sér mikilvæg
næringar- og jarðvegsefni.
Heilbrigð skógarþekja hægir mjög
á þessu rennsli vatnsins og þar með
efnanna. Gróðurinn dregur í sig
vatnið og nýtir til starfsemi sinnar.
Sumt gufar upp í stað þess að renna
áfram. Gróðurmagn er meira í skógi
og rætur ná dýpra en þar sem aðeins
vex lággróður og því eru þessi áhrif
gróðurlendis á vatnsbúskapinn mest
ef gróðurlendið er skógur.
Rannsóknir hérlendis sem
erlendis hafa kennt okkur að þar
sem skógar vaxa við læki og vötn
dregur úr streymi frumefnanna
köfnunarefnis og fosfórs út í vatnið.
Þetta kom meðal annars skýrt fram í
rannsóknarverkefninu Skógvatni sem
unnið var hér á landi. Einnig kom
fram í rannsókninni að þrettánfalt
meiri nýmyndun lífræns efnis væri
á skógarsvæðum en skóglausum
svæðum. Tuttugu sinnum meira
lífrænt efni barst út í skógarlæki
sem runnu um lerkiskóg en læki sem
runnu um skóglaust mólendi. Það
þýðir að lífríkið hefur úr mun meiri
næringu að spila þar sem skógurinn
er og næringin streymir ekki ónotuð
til sjávar.
Þessi kerfi náttúrunnar gagnast
ekki einungis trjánum sjálfum.
Skógur er vistkerfi þar sem saman
spila örverur, sveppir og ýmis smádýr
ofan og neðan moldar, fuglar, spendýr
og samfélag jurta. Örverur og smádýr
nærast á efnunum sem myndast í
skóginum og því meira sem þessum
smáu lífverum fjölgar því meira hafa
stærri dýr eins og fiskar og fuglar
að éta. Skógur við ár og vötn eflir
því lífríkið og eykur fiskgengd.
Vilji Íslendingar auka veiði í ám og
vötnum er skynsamlegt að rækta þar
skóga öfugt við það sem oft er haldið
fram. Vafasamt er að banna skógrækt
nærri ár- og vatnsbökkum í skipulagi
sveitarfélaga.
Skógur eflir kolefnisbindingu í sjó
Önnur rannsókn sem gerð var í
Skorradal sýnir hvernig skógur
losar efni úr bergi á landi sem nýtast
lífverum í sjó. Hverjum hefði dottið
í hug að skógar sæju skeldýrum í
sjó fyrir frumefninu kalsíni (Ca)?
Margfalt meira losnar af því efni í
skógi en á skóglausu landi og hluti
þess berst til sjávar. Efnið binst
kolefni og myndar kalsínkarbónat.
Þetta kolefni getur verið upprunnið í
sprengihreyflum eða kolaorkuverum
okkar mannanna og því er þarna ein
af fjölmörgum aðferðum náttúrunnar
til að binda kolefni. Óbeint getum
við stuðlað að slíkri bindingu með
aukinni skógrækt. Svona eru undur
náttúrunnar mikil.
Lausnarorðið í allri náttúruvernd
er hringrásir. Rofni hringrásir
náttúrunnar hnignar henni. Saga
íslenskrar náttúru er saga rofinna
hringrása. Verkefnið fram undan er
að loka rofnum hringrásum og efla
þær.
Landið þarf skóg
Náttúra Íslands þarfnast hjálpar
okkar við að klæðast á ný
heilbrigðum skógi. Til að styrkja
byggð í landinu og efla landið til
matvælaframleiðslu er nauðsynlegt
að rækta nytjaskóga með gjöfulum
tegundum í sveitum landsins. Stuðla
ber að sem mestri útbreiðslu birkis
með því að gróðursetja það í bletti
þaðan sem það getur breiðst út af
sjálfu sér. Horfur eru á að birki geti
vaxið um mestallt hálendi Íslands
þegar líður á öldina. Væri hálendið
vaxið birkiskógi drægi úr því
hitauppstreymi sem nú verður þegar
sumarsólin skín á svarta sandana.
Þar með yrði sjaldnar hafgola í
byggð.
Bindum kolefni með skógrækt,
eflum þar með sveitir landsins, búum
til atvinnutækifæri og verðmæti,
veitum búpeningi skjól og jafnvel
fóður með skóginum, skýlum öðru
ræktarlandi, bætum veðurfarið,
aukum líf í ám og vötnum og
stuðlum að bjartari framtíð bæði
Íslands og alls heimsins með því að
gera okkar til að binda koltvísýring
og vinna gegn eyðingu jarðvegs.
Skógur gefur, hvernig sem á það
er litið.
Pétur Halldórsson
kynningarstjóri Skógræktarinnar
Tilvísanir:
Stefánsdóttir, Helena Marta
o.fl. 2010. Áhrif gróðurs á
vatnasviðum á magn lífræns efnis
sem berst út í læki Rit Fræðaþings
landbúnaðarins, 7, 182-191.
Moulton KL o.fl. 2000. Solute
flux and mineral mass balance
approaches to the quantification of
plant effects on silicate weathering.
Am. J. Sci. 300, 539-570.