Bændablaðið - 24.05.2017, Blaðsíða 50

50 Bændablaðið | Miðvikudagur 24. maí 2017
Ein algengasta orsök júgurbólgu
hjá kúm eru rangar mjaltir og
kemur þar margt til, en auðvitað
er ýmislegt annað sem getur valdið
júgurbólgu eins og smitvænlegt
umhverfi í fjósi, spenastig,
streita hjá kúm, óhreinar kýr,
lág mótefnastaða vegna annarra
sjúkdóma eða fóðrunar og fleira
mætti nefna.
Þegar við tengjum júgurbólgu við
mjaltirnar geta skýringarnar fundist
víða og oftast eru það vinnubrögðin
við mjaltirnar sem skipta mestu máli,
en tæknilegar stillingar tækjanna
eða uppsetning þeirra geta einnig
valdið vandræðum. Um flest þessi
atriði, sem hér eru nefnd að ofan,
hefur verið fjallað í Bændablaðinu á
undanförnum árum en tómmjöltum
hefur þó ekki verið gerður nægur
gaumur en slíkar mjaltir eru líklega
þær sem valda mestum skaða þegar
horft er til samspils júgurheilbrigðs
og mjaltatækja.
Afhverju ekki tómmjaltir?
Þegar kýrnar eru mjólkaðar geta
tómmjaltir komið til bæði við upphaf
og lok mjalta. Það sem gerist, þegar
tómmjaltir eiga sér stað, er að spena-
hylkin ganga óáreitt á spenunum án
þess að mjólk komi úr spenanum. Þá
eykst soghæðin við spenaendann og
blóðflæðið út í enda spenans verður
mikið. Hætta er á að spenaendinn
skaðist af þessu, þar geti myndast
hálfgert sigg og að slímhimnan í
spenaopinu dragist út. Ef þetta ger-
ist stóreykst hættan á júgurbólgu.
Ef til vill er auðveldara að útskýra
tómmjaltir með því að vísa í svokall-
aða sogbletti sem hægt er að búa til
með því að sjúga húð kröftuglega og
í raun má segja að það geti myndast
hálfgerðir sogblettir á spenunum við
tómmjaltir.
Tómmjaltir í upphafi mjalta
Þegar tómmjaltir gerast við upphaf
mjalta, þ.e. kýrin selur illa eða
ekki, er skýringuna langoftast
að leita í röngum vinnubrögðum
þar sem hefðbundin mjaltatæki
eru notuð eða röngum stillingum
þar sem mjaltaþjónar eru notaðir.
Afar einfalt er að mæla flæði frá
mjaltatækjum nú til dags en þetta
má nú líka sjá all auðveldlega með
berum augum. Þegar tækin eru sett
á, á flæði mjólkurinnar að vera jafnt
frá öllum spenum frá upphafi mjalta
til lok mjalta og ekki ætti að draga úr
mjólkurflæðinu á neinum tímapunkti
eftir að tækin hafa verið sett á. Ef
það gerist þarf að fara vandlega yfir
undirbúning kúnna.
Undirbúningur kúa við
hefðbundnar mjaltir
Sé flæði mjólkurinnar ekki gott
þar sem hefðbundin mjaltatæki
eru notuð er skýringuna líklega
að finna í því að kýrnar eru ekki
örvaðar nóg fyrir mjaltirnar.
Hér þarf að huga sérstaklega að
því að nudda spenaendana og
tryggja að næg taugaboð berist
frá spenaendanum sem aftur hefur
áhrif á losun mjaltavakans, sem aftur
hefur samdráttaráhrif á vöðvana
sem umlykja mjólkurblöðrurnar
og þannig þrýstist mjólkin niður
í spenann. Í upphafi mjalta er
alltaf til staðar svolítil mjólk sem
liggur neðst í júgurholinu og hefur
mjaltavakinn ekki áhrif á flæðið á
þessari mjólk. Hún kemur því hratt
og vel í upphafi en þegar þessi mjólk
er búin á hin mjólkin, sem kýrin
geymir í júgurblöðrunum, að vera
komin niður svo
flæðið haldist jafnt
og þétt.
Það er afar
misjafnt á milli
kúa hve mikla
örvun þær þurfa.
Sumar þurfa mikla
örvun en aðrar
bara að heyra í
sog skiptum. Hér
þarf því að fara
einhvern milliveg
og algeng þumal-
fingurs regla er
að eftir að örvun
líkur, oftast gert
þegar spenarnir og spenaendarnir
eru þrifnir, er heppilegt að láta um
60 sekúndur líða þar til mjaltatækin
eru sett á. Þetta er auðvelt að mæla
og meta á hverju búi fyrir sig.
Vinnulagið við mjaltirnar þarf þá að
taka mið af þessu og getur vinnulagið
verið afar breytilegt á milli þeirra
sem mjólka en mestu skiptir að
kýrnar upplifi mjaltirnar alltaf eins.
Þannig getur það t.d. hentað einum
að örva og þrífa 3 kýr í einu og fara
svo að setja á en öðrum að þrífa 4
kýr osfrv. Þess má geta að gott getur
verið að setja litaband á fætur þeirra
kúa sem selja illa eða eru seinmjólka
og þurfa því meiri örvun spenaenda
en aðrar.
Undirbúningur kúa í
mjaltaþjónum
Þegar við horfum til mjaltaþjónanna
er það vissulega mikill kostur að þeir
vinna eins við hverjar mjaltir og því
eru líkurnar á ólíkri meðhöndlun
kýrinnar á milli mjalta sama og engar.
Það breytir þó ekki þeirri staðreynd
að við höfum oft mælt lélegt flæði
í upphafi mjalta hjá kúm sem eru
mjólkaðar með mjaltaþjóni. Þetta
getur verið afar breytilegt á milli
búa og einnig innan bús. Streita og
áreiti á kýrnar hefur áhrif á það hve
afslappaðar þær eru við mjaltirnar
og ef eitthvað í umhverfinu veldur
því að þær eru illa fyrirkallaðar, má
vænta þess að það bitni beint á flæði
mjólkurinnar. Hér skiptir því máli,
rétt eins og í öllum fjósum, að búa
kúnum þægilegt og öruggt umhverfi
þar sem hvorki eru læti, hróp og köll
né auðvitað slegið til þeirra.
Þrátt fyrir að allt sé gert samkvæmt
bókinni getur samt verið að kýrnar
selji ekki nógu vel og þá þarf að fara
í stillingarnar á mjaltaþjóninum og
breyta örvunartíma viðkomandi kýr
eða tíðni örvunar s.s. burstatíðni
og burstatíma svo dæmi sé tekið
um mjaltaþjón með bursta. Með
þessu móti er hægt að vera með
einstaklingsmeðhöndlun innan
fjóssins og með því ættu líkurnar
að minnka á slöku mjólkurflæði.
Tómmjaltir í lok mjalta
Algengustu vandamálin sem
við sjáum þegar farið er í
júgurheilbrigðisráðgjöf á kúabúum
er að of hátt hlutfall kúa eru
tómmjólkaðar í lok mjalta. Með
öðrum orðum þá eru tækin tekin af
of seint. Skýringin felst oftast í því að
enn er nokkurt flæði í afturspenum
en framspenar orðnir tómir. Þá hangir
á þeim og framspenarnir lenda í of
miklu álagi. Þess utan sést of oft, séu
sjálfvirkir aftakarar ekki notaðir, að
tækin hanga allt of lengi á kúnum
með tilheyrandi álagi á spenana. Til
viðbótar eru flæðismælingar ekki
alltaf réttar, sem getur leitt til þess að
tómmjaltir verða þrátt fyrir að tæknin
hefði átt að taka af mun fyrr. Þetta
sést allt sé tölvumæling sem kölluð
er „Mæling við mjaltir“ framkvæmd.
Tekið af kúnum
Þegar tækin eru tekin af kúnum eru
nokkrar aðferðir í boði. Algengast
erlendis er að nota sjálfvirka aftakara
enda þrautreynd tækni sem virkar
vel. Þessi búnaður er flæðisstýrður
og því tiltölulega einfalt að stilla
kerfið þannig að það taki af í tíma
svo ekki komi til tómmjalta. Þessi
tækni er ekki eins útbreidd hér á
landi og ætla mætti miðað við að
þessi tækni hefur verið notuð nú í
hálfa öld. Þegar flæðisstýringarnar
eru stilltar er víða erlendis miðað
við að flæðið sé í kringum 500-
700 ml/mínútu þegar mjólkað er
tvisvar á dag. Þetta er töluvert
hærra en hér er almennt notað en
áður fyrr var algengt að miða við
230-300 ml/mínútu. Ástæðan fyrir
breytingunni er fyrst og fremst
kynbótastarfseminni að þakka en
kýr í dag hanga ekki eins mikið á
mjólkinni og áður og því hefur reynst
nauðsynlegt að hækka þetta viðmið
við flæði. Að sama skapi þarf, sé
ekki notast við sjálfvirkni, að vera
afar vakandi yfir tækjunum og taka
af í tíma.
Þar sem mjaltaþjónar eru notaðir
er miðað við allt annað flæði enda er
það mælt frá hverjum júgurhluta og
þá miða flestir við flæði í kringum
300 ml/mínútu.
Hreytiprófið
Þegar tækin hafa verið tekin af
kúnum er afar einfalt að kanna hvort
tekið hafi verið af á réttum tíma, of
seint eða of snemma. Þetta kalla ég
hreytiprófið og er einfaldlega gert
með því að handhreyta nokkrar kýr
í mál um leið og tækin hafa verið
tekin af. Hreyttu hvern spena í 15
sekúndur og mældu svo hve mikilli
mjólk þú náðir að safna. Sé magnið
í kringum 250 ml. er líklegt að það
hafi verið tekið af á réttum tíma en
sé minna eftir aukast líkurnar á því
að tómmjaltir hafi átt sér stað. Sé
magnið meira gæti verið að það þurfi
að skoða stillingarnar.
Snorri Sigurðsson
Sviðsstjóri Mjólkurgæðasviðs
SEGES – sns@seges.dk
Eins og áður hefur komið fram
verða á þessu ári greiddir styrkir
vegna túna sem eru uppskorin
og hafa þessir styrkir gengið
undir heitinu landgreiðslur.
Einnig eru greiddir styrkir
eins og undanfarin ár vegna
túna sem eru endurræktuð og
ræktun korns og grænfóðurs.
Á þessu ári bætast síðan
við styrkir vegna útiræktaðs
grænmetis. Nánar er hægt að
lesa um þessa styrki og hvaða
reglur gilda um þá í reglugerð um
rammasamninginn á milli ríkis og
Bændasamtakanna sem er meðal
annars aðgengilegur á bondi.is.
Meðal skilyrða þess að geta
notið styrkja vegna ræktunar
og uppskorins lands er að
skýrsluhaldi í jarðrækt sé skilað í
Jörð.is. Nú eru allmargir bændur
notendur að Jörð.is og munu
þeir trúlega flestir sjá sjálfir um
að skrá og skila skýrsluhaldinu.
Þeir sem ekki ætla að sjá sjálfir
um skráningu skýrsluhaldsins
geta fengið Ráðgjafarmiðstöð
landbúnaðarins til að sjá um
skráninguna. Þeir verða þá fyrst
að fá skráningareyðublöð hjá
RML þar sem upplýsingar um
stærð einstakra spildna kemur
fram samkvæmt hnitsettu
túnkorti. Boðið er uppá að gera
samning við RML um skráningu
í öll skýrsluhaldskerfin og er það
hagstæðara heldur en þegar óskað
er eftir skráningu skýrsluhalds
óreglulega.
Á FAGLEGUM NÓTUM

Egilsholti 1
310 Borgarnesi
Verslun opin 8-18 virka
daga
10-16 laugardaga, sími:
430-5500
www.kb.is

-Annar 30 kálfum eða
50 lömbum
-Mjólkin geymist köld
-Mjólkin hitnar um leið
og sogið er
-Einföld og áreiðanleg
-Vinnusparnaður
-Ungviðið hefur frjálsan
aðgang að mjólk
-119.900kr með vsk
Nýliðunarstuðningur í landbúnaði
- Umsóknarfrestur framlengdur -
Matvælastofnun hefur framlengt umsóknarfrest vegna
um sókna um nýliðunarstuðning í samræmi við ákvæði
IV. kafla reglugerðar um almennan stuðning við land-
búnað nr. 1240/2016.
Umsóknarfrestur er til 20. júní 2017 og er stefnt að
opna fyrir rafrænar umsóknir á Bændatorginu 7. júní 2017.
Skráning skýrsluhalds
í jarðrækt í Jörð.is
Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins
Tómmjaltir