Bændablaðið - 24.05.2017, Blaðsíða 40

40 Bændablaðið | Miðvikudagur 24. maí 2017
Í heimsókn í Central Valley í Kaliforníuríki í Bandaríkjunum:
Umfangsmesta og gjöfulasta landbúnaðarsvæði heims
farið að láta á sjá vegna ofnotkunar á vatni
– Með aukinni ræktun vatnsfrekra nytjaplantna jókst dæling grunnvatns allan ársins hring með alvarlegum afleiðingum
Í Los Angeles, sunnan við San
Gabriel-fjöllin, óx upp kvik-
myndaiðnaður við upphaf 20.
aldar, kenndur við Hollywood, og
nærði óseðjandi hungur almenn-
ings fyrir afþreyingu.
Norðan við sömu fjöll er land-
svæði sem fæðir annars konar
hungur, kennt við Central Valley og
hefur frá lokum 19. aldar orðið að
umfangsmesta og gjöfulasta land-
búnaðarsvæði heims.
Tegundir nytjaplantna, uppruni
vinnuafls og þróun landbúnaðar
í dalnum eru allt í senn saga
fjölbreytni, nýbreytni, tækni og
fjármagns. Hins vegar hafa ýmsar
afleiðingar þessarar sögu komið fram
sem skýr merki um hættuástand sem
bregðast ber við. Rót vandans er að
hluta til sjálfur landbúnaðurinn og
fyrirkomulag sem fest hefur í sessi
undanfarna öld.
Landbúnaðarsaga Kaliforníu
Central Valley er stærsta landsvæði
af hágæða jarðvegi í heiminum.
Þegar Spánverjar komu til svæð-
isins við lok 18. aldar eru frumbyggj-
ar taldir hafa verið um 300.000 og
höfðu fram að því stundað ólíkar
tegundir veiða og landbúnaðar í yfir
10.000 ár. Skipulagður landbúnað-
ur Spánverja notaðist við vinnuafl
frumbyggja, gjarnan neyddir til
vinnu og skírnar við kaþólska trú.
Korn- og nautgriparækt Spánverja
var undir umsjón trúboðsstöðva
(Mission) sem voru þungamiðja
valds og framkvæmda um gervalla
Kaliforníu.
Með sjálfstæði Mexíkó frá Spáni
árið 1821 og yfirtöku þeirra á land-
svæði núverandi Kaliforníu gerðu
lýðveldissinnar kröfu um eignarupp-
töku á löndum spænsku kirkjunnar
og skildi helmingur eigna tilheyra
frumbyggjum svæðisins.
Lönd lentu þó að mestu leyti í
höndum valdamikilla fjölskyldna frá
Mexíkó, og við tók tímabil stórra
nautgripabúgarða sem seldu húðir til
vaxandi markaða á austurströndinni.
Undir 25 ára stjórn Mexíkó jókst
íbúafjöldi þessa fyrrum fámenna
landsvæðis hægt með samsetn-
ingu Mexíkóbúa og aðfluttra íbúa
Bandaríkjanna, en áhugi hinna síð-
arnefndu á að ná svæðinu undir sína
stjórn fór vaxandi. Rimma á landa-
mærum Texas og Mexíkó árið 1846
gaf James Polk forseta átyllu til stríðs
við nágranna sína, sem tveimur árum
síðar höfðu glatað öllu landsvæði
Kaliforníu auk svæða sem nú sam-
anstanda af 8 ríkjum Bandaríkjanna.
Tímamót urðu í Kaliforníu þegar
gull fannst nálægt Sacramento árið
1848 og við tók tímabil gríðarlegrar
fólksfjölgunar landnema og
innflytjenda með vaxandi eftirspurn
eftir jarðnæði með hnignun
nautgripabúa sem misstu beitarlönd
og starfskraft.
Landbúnaður á tímum gullæðisins
var að miklu leyti takmarkaður við
nautgripi og korn en önnur matvæli
gjarnan innflutt, skýr merki um
vannýtingu landsvæðisins.
Mikill vöxtur upp úr 1890 ein-
kenndist af aukinni ræktun ávaxta
í stað korns og náðu býli ríkis-
ins hámarki árið 1949, samtals
137.000. Ekrufjöldi minnkaði fyrir
vikið, en gjöfull jarðvegur, heppi-
legt loftslag og notkun nýjustu vél-
tækni gaf af sér uppskeru sem líkt
og í tilfelli bómullar var tvöföld
landsmeðaltali. Helmingur allra
traktora Bandaríkjanna voru árið
1951 á ökrum Kaliforníu, sem vísar
í framúrstefnu bænda ríkisins og
stöðu þess sem leiðandi á ýmsum
sviðum. Notkun grunnvatns jókst
hratt upp úr 20. öldinni með auk-
inni ræktun vatnsfrekra tegunda og
var dæling grunnvatns hvorki mæld
né takmörkuð með lögum þar til
árið 2014. Afleiðingarnar eru ógn
við landbúnað sem og stöðugleika
mannvirkja í Kaliforníu.
Á markað
Vaxandi borgir líkt og San
Francisco hafa frá miðri 18. öld
verið mikilvægur markaður fyrir
landbúnaðarafurðir í Kaliforníu, allt
frá upphafi gullæðis til uppgangs
tölvutækninnar í Sílikondalnum.
Auk stórmarkaða hafa íbúar
flestra borga ríkisins aðgang að
bændamörkuðum sem eru gjarnan
haldnir um helgar.
Meðal frægra markaða
Kaliforníu má nefna Ferry Building
markaðinn í San Francisco, þar
sem landbúnaðarafurðir eru
markaðssettar og verðlagðar fremur
sem lúxusvörur, en hins vegar er
fjöldi bændamarkaða að evrópskri
fyrirmynd sem veita bændum
ódýran vettvang til að selja vörur
sínar milliliðalaust um helgar,
líkt og undir I-80 hraðbrautinni í
Sacramento.
Skuggi af hraðbrautinni er
kærkominn yfir sumarmánuðina,
en á febrúarmorgni eru seljendur
flestir í þykkum jökkum þær fjórar
klukkustundir sem markaðurinn er
opinn.
Pallbílum er lagt fyrir aftan bása
og borð sem bera ólíkar afurðir,
enda ríkið eitt fjölbreyttasta
landbúnaðarsvæði heims með um
250 tegundir í ræktun.
Jarðarberjabóndi ók sex
klukkustundir frá Ventura-héraði
nálægt Los Angeles vegna hærra
verðlags á mörkuðum hér nyrðra,
akstur sem gengur ef til vill gegn
hugmyndafræði slíkra markaða
um nálægð við framleiðslu, en
staðfestir markaðslögmál framboðs
og eftirspurnar.
Fyrir 48 árum hjálpaði Mark
Gustafson föður sínum að
gróðursetja valhnetu- og pekantré
á bökkum Sacramento-árinnar þar
sem hann sér nú einn um uppskeru
og umhirðu á 30 ekrum.
Hann sagði þessar tegundir
þola vel flóð líkt og áttu sér stað
í febrúarmánuði síðastliðnum, en
óvenjulega mikil úrkoma vetrarins
ógnaði stöðugleika stíflumannvirkja,
einna helst Oroville-stíflu. Þar sem
nær allar ár ríkisins hafa verið
virkjaðar eða stíflaðar eru hin
náttúrulegu flóð löngu liðin tíð og
reynir verulega á bændur og borgir
ríkisins þegar jafn óvenjulegir
atburðir eiga sér stað.
Á tali við seljendur kom í ljós
mikilvægi slíkra markaða fyrir
smábúskap. Jason Cuff ræktar
matjurtir á 5 ekrum og segir 25% af
sölunni fara fram á þessum eina degi
markaðarins, en það tók hann þrjú
ár að fá úthlutað plássi sem kostar
hann um 2.300 kr. á viku.
ræktunar. Myndir / Svavar Jónatansson
hagnaði.
Central Valley er einstakt og risastórt