Fréttabréf Öryrkjabandalags Íslands - 01.09.1996, Blaðsíða 10

Hlutverk frjálsra félagasamtaka:
Ráðstefna á vegum
s
Mannréttindaskrifstofu Islands
Mannréttindaskrifstofa íslands
bauð til ráðstefnu dagana 13. -
15. júní undir yfirskriftinni “Hvert er
hlutverk frjálsra félagasamtaka í sam-
félaginu”. Eg hafði þá ánægju að sitja
þessa ráðstefnu sem fulltrúi ÖBI.
Aðstoðarframkvæmdastjóri
Mannréttindaskrifstofunnar í Dan-
mörku, Birgit Lindsnæs, opnaði ráð-
stefnuna með inngangserindi. Hún
ræddi sérstöðu og skilgreiningu á
frjálsum félagasamtökum sem á ensku
kallast non-governmental organiza-
tions skammstafað NGOs.
Birgit rakti upphaf frjálsra félaga-
samtaka allt til síðustu aldar. Á stofn-
fundi Sameinuðu þjóðanna var sam-
þykkt að félagasamtök skyldu gegna
mikilvægu hlutverki í starfsemi stofn-
unarinnar. Þar með fékkst alþjóðleg
opinber viðurkenning á mikilvægi
frjálsra félagasamtaka í þróun lýðræð-
is og mannréttinda í heiminum. Fjöldi
frjálsra félagasamtaka og áhrif þeirra
hafa aukist gífurlega siðustu áratug-
ina. Á fyrstu árum Sameinuðu þjóð-
anna var 41 félag með ráðgefandi
stöðu en ætla má að þau séu orðin um
1000 ídag.
Frjáls félagasamtök eru skilgreind
sem samtök einstaklinga sem starfa
að sameiginlegum
hagsmunum. Þau eru
ekki hluti af ríkis-
valdinu né heldur
viðskiptaheiminum.
Frjáls félagasamtök
hafa því oft verið
kölluð þriðja aflið í
lýðræðisþjóðfélagi
við hliðina á ríkis-
valdinu og frjálsum
markaði.
Styrkleiki frjálsra
félagasamtaka er
talinn liggja í lítilli
skriffinnsku eða
sveigjanleika og
frumleika við lausn
erfiðra félagslegra vandamála. Þá
gegna þau mikilvægu eftirlits- og
aðhaldshlutverki auk þess að vera
góður skóli fyrir hugmyndir lýðræðis
og mannréttinda. Frjáls félagasamtök
eru jafnframt talin hafa góða samn-
ingsstöðu gagnvart ríkisvaldinu.
Þessir eiginleikar gera félagasamtökin
mjög hæf til þess að beita sér í sam-
félaginu þar sem ríkisvaldið og mark-
aðurinn hafa brugðist.
Á ráðstefnunni urðu líflegar um-
ræður um skuldbindingar sem gætu
fylgt fjárhagslegum tengslum við
ríkisvaldið í gegnum styrki eða þjón-
ustusamninga. Það komu upp þau
sjónarmið að frjáls félagasamtök
mættu ekki þiggja opinbert fé né reka
þjónustu fyrir hið opinbera heldur
yrðu þau að halda “hreinleika” sínum
svo ekki færi broddurinn af hags-
muna- og réttindabaráttunni. Á móti
var bent á að með fjárhagslegum
stuðningi hins opinbera væri verið að
viðurkenna nauðsyn frjálsra félaga-
samtaka fyrir samfélagið og því væri
sjálfsagt að þiggja slíka styrki. En til
þess að fyrirbyggja eða í það minnsta
draga úr hugsanlegum hagsmuna-
árekstrum við fjárveitingavaldið
komu fram nokkrar ábendingar. Allir
Útskriftaraðall í Hringsjá ásamt kennurum og stjórnarformanni.
Sjá bls. 13.
samstarfssamningar við hið opinbera
yrðu að vera mjög skýrir. Félögin
ættu ekki að nota sjálfsaflafé sitt til
að reka samfélagsþjónustu sem ætti
að vera í höndum annarra og þau ættu
að forðast að lenda í þeirri aðstöðu að
útdeila takmörkuðum gæðum til fé-
lagsmanna sinna. Setja þyrfti almenn-
ar reglur um tjárstuðning ríkisins við
félagasamtök svo þau væru ekki háð
duttlungum einstakra stjórnmála-
manna eða fjárlagavaldsins á hveijum
tíma.
Nokkuð var rædd sú staða eða það
tómarúm sem skapast þegar
dregur úr getu eða vilja rfkisvaldsins
til þess að reka sjálft samfélagslega
þjónustu og gera í þess stað samninga
við hinn frjálsa markað eða hags-
munaaðila um reksturinn. Hæfileiki
frjálsra félagasamtaka til þess að leysa
ýmsan vanda sem ríki og markaðurinn
ráða ekki við er óumdeildur en hvem-
ig eiga þau að bregðast við þessum
breytingum á rekstrarformi hluta sam-
félagsþjónustunnar? Að mínu viti
ættu menn fyrst og fremst að keppa
að því að þjónustan verði bæði meiri
og betri og komi fyrr en seinna fremur
en að deila um hver eigi að reka hana.
Það er farsælla og árangursríkara að
vinna með þeim sem
vill samstarf frekar en
að pína þann sem
ekki vill.
Ég þakka ÖBÍ
fyrir þá ánægju að fá
að sitja þessa merku
ráðstefnu og legg það
að lokum til að þessi
fjölmennu frjálsu fé-
lagasamtök sem
Öryrkjabandalagið er
gerist formlegur aðili
að Mannréttinda-
skrifstofu íslands.
Ingólfur H.
Ingólfsson
félagsfræðingur
10