Fréttabréf Öryrkjabandalags Íslands - 01.09.1996, Blaðsíða 23

Dauðsföll af völdum ýmissa hjartasjúk-
dóma og heilablóðfalls í fornsögunum
Gluggað í samantekt Sigurðar Samúelssonar prófessors
✓
Isíðasta blaði tímaritsins Hjarta-
verndar er hin fróðlegasta saman-
tekt um dauðsföll af völdum ýmissa
hjartasjúkdóma og heilablóðfalls í
fornsögunum.
I formála segir prófessor Sigurður
að hann hafi tekið saman nokkur
þekkt dæmi úr fornsögunum um
dauðsföll sem eftir atburðarásinni
gefa tilefni til að álíta að hjarta- eða
heilasjúkdómar séu orsökin. Hann
kveðst hafa reynt að flokka þau eftir
reglum og gildum læknisfræðinnar nú
á tímum. Segir um leið að honum sé
ljóst að flokkun þessi sé vafasemdum
undirorpin.
Ritstjóri fékk góðfúslegt leyfi
prófessors Sigurðar til að birta hér
sýnishom þessa og fara þau hér á eftir:
1. Kransæðastífla
Sturlunga II. b. Islendinga saga s.50.
-Dauði Ara sterka.
I sögunni er getið andláts Ara
sterka frá Stað á Snæfellsnesi, sonar-
sonar Ara fróða Þorgilssonar. Segir
svo: “Ari andaðist í Noregi. Hann
gekk til með mönnum at bera lang-
skipsrá. En með því at þeir vissu, at
Ari var sterkari en aðrir menn, hljópu
þeir undan ránni en Ari lét eigi niðr
falla at heldur. Eftir þat tók hann sótt
ok andaðist.”
Að líkindum hefur Ari verið hátt á
sextugsaldri þegar hann andaðist, og
það eftir mikla skyndiáreynslu. Hann
virðist deyja fljótlega eftir þá miklu
aflraun, og líklegasta dauðaorsök er
því kransæðastífla.
2. Hjartabilun.
Sturlunga -Þorgils saga skarða s. 307.
- Dauði Auðuns Seldæls.
Þar segir svo frá mannfalli á Þver-
árfundi árið 1255: “Þorgils hitti á
grundinni á flóttanum Auðunn Tóm-
asson. Spurði Auðunn, ef Þorgils vildi
gefa honum grið. Hann kvaðst þat
gjarnan vilja, ok spurði ef hann væri
nökkut sárr. Hann kvaðst ekki sárr
Sigurður
Samúelsson.
vera en ákafliga móðr. Auðunn settist
niður við árbakkann ok kvaðst þyrsta.
Ingimundr gaf honum at drekka þrim
sinnum. Síðan hné hann aftr ok dó
litlu síðar.” I Islendinga sögu Sturl-
ungu segir frá andláti Auðuns á þessa
leið: “Auðunn Seldæll lézt sunnan
við ána. Hann var lítt sárr ok sprakk
mjök af mæði, því at hann hafði borit
sik mjök vopnum.”
Auðunn er einn af fyrirmönnum af
Vestfjörðum í liði Hrafns Oddssonar
og Eyjólfs ofsa Þorsteinssonar á
Þverárfundi. Ætla má að Auðunn hafi
verið af léttasta skeiði. Hann var hlað-
inn þungum vopnum, sem reynir
mjög á þol hans og þrek. Auk þess
hefir flokkur hans beðið ósigur í
bardaganum. Því eru allar líkur á að
hjartabilun sé dauðaorsökin enda
bendir hin mikla mæði til þess.
3. Heilablóðfall
Sturlunga - Þórðar saga kakala, s.426.
- Dauði Þórðar kakala.
I Islendinga sögu Sturlungu
stendur um andlát Þórðar kakala Sig-
hvatssonar árið 1256, en hann dvaldist
þá með Hákoni Noregskonungi:
“Bréf Hákonar konungs kómu til hans
síð um kveld, en hann sat við drykk,
þat er Þórðr váttaði, at konungr hafði
gefit honum orlof til Islands, ok gera
hann þar mestan mann. Varð hann svá
glaðr við, at hann kvað engan þann
hlut til bera, at honurn þætti þá betri.
Þakkaði hann konungi mikillega.
Drukku menn þá ok váru all - kátir.
Litlu síðar segir Þórðr, at svifi yfir
hann. Var honum þá fylgt til hvílu
sinnar. Tók hann þá sóttina svá fast,
at hann lá skamma stund, ok leiddi
hann til bana.” Þórður kakali er talinn
fæddur árið 1210 og er því fjörutíu
og sex ára, þegar hann deyr. Hvergi
er getið neinna sjúkdómseinkenna hjá
honurn fyrr en á dánardægri hans.
Hann fær yfir höfuðið, og deyr í beinu
áframhaldi af þeim einkennum að því
er virðist nokkrum klukkustundum
síðar. Líklegasta dánarorsökin verður
því hcilablóðfall, annaðhvort af
völdum meðfæddrar bilunar í heila-
slagæð eða háþrýstings nema hvoru-
tveggja sé.
Prófessor Sigurður heldur svo
áfram hugleiðingu sinni um þær full-
yrðingar margra er um hafa ritað, að
brennivín væri aðaldauðaorsök hans.
Minnist í því sambandi á hið fræga
kvæði Hannesar Hafstein, enn sungið
af innlifun: “Þá kakali gjörðist kon-
ungsþjón” og lok þess dánarorsökin:
“Það var brennivínsslag.”
Og prófessor Sigurður segir svo í
lokin: Um þessa dánarorsök Þórðar
kakala munu flestir sammála. Lækn-
isfræðilegar rannsóknir sýna að mikil
brennivínsdrykkja eykur afköst
hjartastarfseminnar, sem leiðir til
hækkunar blóðþrýstings, sem undir
vissum kringumstæðum getur valdið
heilablóðfalli. Tilvitnun lýkur.
Þessi dæmi hér að undan eru
aðeins brot af hinum mæta fróðleik
sem prófessor Sigurður Samúelsson
festi á blað í tímaritinu Hjartavernd.
Honum eru hlýjar þakkir færðar
fyrir það að leyfa okkur að njóta nokk-
urs þar af. Þó hið myndarlega tímarit
Hjartaverndar, samnefnt, fari býsna
víða og sé af mörgum lesið þá von-
umst við til að enn fleiri megi þessa
njóta með birtingunni hér.
En frekari fróðleik hér um verða
menn að sækja í tímaritið sjálft:
Hjartavernd l.tölublað júní 1996.
FRÉTTABRÉF ÖRYRKJABANDALAGSINS
23