Dagblaðið Vísir - DV - 17.01.2020, Blaðsíða 50

50 FÓKUS 17. janúar 2020
Þ
að er ekki ráðist á garðinn þar sem hann er lægstur
í Borgarleikhúsinu með uppsetningu á leikritinu
Vanja frændi, einu merkasta leikverki leiklistar-
sögunnar eftir meistara Anton Chekhov. Vanja
frændi er talið vera mesta afrek Chekhov í leikritaskrifum,
en það er unnið út frá leikritinu Wood Demon sem Chek-
hov skrifaði um áratug áður en Vanja frændi var frumsýnt
í Moskvu, en hið fyrrnefnda hlaut algjöra útreið í leiklist-
arsenunni. Chekhov einfaldaði Wood Demon, fækkaði
persónum og breytti endanum svo fátt eitt sé nefnt og út-
koman varð Vanja frændi.
Undirrituð lærði leiklist í rússneskum skóla þar sem
Chekhov var í guðatölu, af augljósum ástæðum. Allir nem-
endur skólans þurfa að spreyta sig á texta meistarans, sem
auðvelt er að misskilja og hreint út sagt klúðra. Textinn
sem slíkur, fyrir þá sem ekki kunna að lesa hann, virkar
leiðinlegur og niðurdrepandi. Undir leiðsögn rússnesku
lærimeistara minna var ég hins vegar leidd í þann skilning
um að djúpur húmor lægi undir yfirborðinu. Það er nefni-
lega það fallega við Chekhov; samtöl hans eru svo mann-
leg og einlæg en jafnframt er svo margt sem liggur á milli
línanna. Svo margt ósagt.
Bravó, Brynhildur
Í stuttu máli má með sanni segja að Brynhildur Guðjóns-
dóttir er frábær leikstjóri. Hún kann að dýfa sér ofan í texta
klassísku meistaranna, vinna hann á einlægan hátt með
leikurum þannig að úr verður mikil dýpt og nánd við áhorf-
endur. Þó Chekhov hafi ekki verið pólitískt leikskáld held-
ur frekar einbeitt sér að mannlegu eðli og samskiptum, þá
eiga textar hans ótrúlega vel við í dag. Þótt leikverkið hafi
verið samið fyrir rúmri öld þá er snilld Chekhov fólgin í því
að leikritið hefði getað verið skrifað í gær eða eftir fimm ár.
Hann fjallar um harm mannanna, eftirsjá, samspil manna
og náttúru, brostna drauma og eldheitar þrár. Forboðna
ást og fjötra og allt þar á milli. Brynhildur skilur Chekhov.
Hún skilur viðfangsefnið, hún skilur eymdina hjá fátæk-
um bændum í Rússlandi, hálfgerðum þrælum, hún skilur
baráttuna fyrir tilvistinni og þrá eftir betra lífi. Enn fremur
skilur hún að Chekhov samdi ekki niðurdrepandi harm-
leiki heldur kómískar tragedíur þar sem hver persóna er
listilega vel sett saman. Ég segi bara: Bravó, Brynhildur.
Með raddir minna rússnesku lærimeistara í kollinum var
ég haldin óttablöndnum kvíða við að sjá stykki eftir Chek-
hov en ég varð svo sannarlega ekki fyrir vonbrigðum.
Falleg nálgun
Titilpersónan Vanja frændi er leikin af Val Frey Einarssyni.
Hann er ófær um að horfa fram á veginn eða fylla sjálfan
sig lífshamingju. Hann er fastur í fortíðinni og þráir það
sem hefði getað orðið en varð aldrei. Því er persóna hans
afar aumkunarverð en Valur nær að gæða Vanja fallegu lífi
sem neyðir mann til að hafa samúð með honum. Við höf-
um öll verið það, að halda að það sé betra að lifa í draumi
þegar maður á ekkert líf, svo ég vitni í Chekhov. Flestir ná
hins vegar að koma sér upp úr þeim hjólförum en Vanja
er fastur í þessum fjötrum, inni á ættaróðalinu, sem virkar
meira sem búr á persónurnar heldur en heimili.
Ástríðufullur eltingarleikur
Unnur Ösp Stefánsdóttir leikur hina íðilfögru Yelenu, eig-
inkonu eldgamla prófessorsins, en þau hjónin heimsækja
óðalið og nær Yelena að setja allt í uppnám vegna fegurðar
sinnar. Það er í raun það eina sem hún hefur skarað fram
úr í lífinu – skarað fram úr í fegurð. Annars er lífshlaup
hennar fullt af brostnum draumum og í raun má segja að
fegurðin hafi orðið henni að falli. Unnur Ösp er myndar-
leg kona, það er ekki hægt að deila um, en hún situr svo
vel í sínum karakter að fegurð hennar á sviðinu hrifsar frá
manni öll vopn. Algjörlega kynngimögnuð upplifun í upp-
hafi leikritsins að sjá hana spígspora um í hvítum kjól með
barðastóran hatt. Þótt maður sjái ekki almennilega framan
í hana skynjar maður að hér er lotningarfull og ómótstæði-
leg kona á ferð. Það hefði verið auðvelt að fara ódýra og
einfalda leið með sköpun Yelenu á sviðinu en Unnur Ösp
gerði það heldur betur ekki. Í raun var Yelena sú persóna
sem ég hugsaði hvað mest um þegar að leiktjöldin féllu.
Því miður, þá held ég að hennar hafi ekki beðið langt líf,
né ánægjulegt.
Hápunktur leikritsins er að mínu mati þegar að Yel-
ena fer í ástríðufullan eltingarleik við drykkfellda lækninn
Mikhail, sem leikinn er af Hilmi Snæ Guðnasyni. Unnur
Ösp og Hilmir Snær eru í algjörum sérflokki og ná að fylla
sviðið af ást, þrá, efasemdum og girnd. Þvílíkt samspil sem
þau eiga er sjaldséð og það var unun að sitja í sæti sínu
og hrífast með þeim. Læknirinn er hugsjónamaður þegar
kemur að umhverfisvernd en einnig þjakaður af sam-
viskubiti yfir sjúklingi sem hann missti. Hilmir Snær leik-
ur lækninn listilega vel og getur maður jafnt hlegið með
fylliraftinum sem og fundið til með honum.
Tíminn flýgur
Katrín Halldóra Sigurðardóttir situr ágætlega í hlutverki
Sonyu sem er yfir sig ástfangin af lækninum. Oft hefði
ég viljað að Katrín tæki eilítið aðrar ákvarðanir í hlut-
verki sínu, í staðinn fyrir að slefa óhindrað yfir lækninum.
Óendurgoldinni ást fylgir nefnilega svo ofboðslega vondur
sársauki sem mér fannst ekki komast almennilega til skila,
þó að Katrín sé afskaplega sjarmerandi á sviði.
Halldór Gylfason sem „Vafflan“ veitti virkilega góða og
oft og tíðum þarfa kómíska pásu og reyndari leikararn-
ir; Jóhann Sigurðarson, Margrét Helga Jóhannsdóttir og
Sigrún Edda Björnsdóttir, fylltu sviðið af lífi með sinni
persónusköpun. Arnar Dan Kristjánsson er í smæsta hlut-
verkinu en nýtir sinn tíma vel á sviðinu. Chekhov yrði
stoltur af því, enda átti vinur hans Stanislavski þá frægu
setningu: „There are no small parts, only small actors.“
Ég mæli hiklaust með Vanja frænda á fjölum Borgar-
leikhússins. Ég skil ef sumir leikhúsgestir hræðast það að
sitja yfir rússnesku leikverki sem er rúmlega hundrað ára
gamalt, en af minni reynslu er þetta stykki sett upp á svo
einlægan, fágaðan og agaðan máta að tíminn flýgur. n
Betra að lifa í draumi
ef maður á ekki líf
n Auðvelt að misskilja Chekhov en Brynhildur Guðjónsdóttir
hittir naglann á höfuðið n Falleg fjöður í hatt Borgarleikhússins
„Við höfum öll
verið það, að
halda að það sé betra
að lifa í draumi þegar
maður á ekkert líf,
svo ég vitni í Chekhov
Ómótstæðileg Yelena kemur
öllu í uppnám á óðalinu og er
fegurð hennar án hliðstæðu.

Í stuttu máli: Brynhildur Guðjónsdóttir
slær enn í gegn með klassísku leikverki
sem snertir alla tilfinningastrengina.
Átakanlegt Uppgjör Vanja við
prófessorinn var tilfinningaþrungið.
Lilja Katrín Gunnarsdóttir
lilja@dv.is