Morgunblaðið - 23.01.2020, Qupperneq 43

UMRÆÐAN 43
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. JANÚAR 2020
Gildismat manna
breytist með aldrinum
vegna reynslu sem
þeir öðlast á lífsleið-
inni. Þess vegna var
svo lengi vel að eldri
menn fóru með stjórn
þjóðfélagsins og voru
ráðgefandi í mikil-
vægum málum sem
snertu land og þjóð.
Þetta voru landsfeður
og höfðingjar hlaðnir visku og dóm-
greind sem þeir höfðu öðlast á langri
ævi.
Ég heyrði eldri mann segja frá því
að það sem honum hefði þótt rétt að
gera fyrir tíu árum dytti honum
aldrei í hug að framkvæma í dag
vegna lífsreynslu sinnar.
Nú er það orðið svo að farið er að
velja ungt fólk, svo til nýkomið af
táningsaldri, inn á Alþingi Íslend-
inga, til að taka mikilvægar ákvarð-
anir við að stjórna landi og þjóð,
bæði innanlands og á erlendri
grund. Slík stjórnmálastefna er óðs
manns æði. Hvernig í ósköpunum
hefur þessi óheillavænlega stefna
verið tekin? Hví hefur þjóðin blind-
ast og tapað dómgreindinni og orðið
vitfirrtri menningarstökkbreytingu
að bráð? Vegna þessa hefur sjaldn-
ast ríkt jafn mikil óstjórn og fyrir-
hyggjuleysi í landinu. Fimm til sex
ára veturseta í háskóla kemur ekki í
staðinn fyrir lífslanga reynslu öld-
unga af lífinu og kryddlegin hjörtu
þeirra, sem þroskast hafa í blóði lífs-
baráttunnar hátt í eina öld. Þessir
höfðingsmenn eru fyrirlitnir af há-
skólaliði, sem setið hefur á rassinum
og telur sig allt vita.
Það eru önnur öfl sem
áhrif hafa á þetta fólk
en umhyggja fyrir þjóð
sinni og komandi kyn-
slóðum.
Gráar hærur eru
heiðurskóróna, segir í
gamalli bók um tíma-
laus sannindi. (Orðs-
kviðirnir 16:31) Vit öld-
unganna er auður
þjóðar, sem má ekki
fara forgörðum og hylj-
ast moldu í kirkjugörðum. Ofurtrú
unglinga á háskólum á kostnað öld-
unga og ættfeðra er hættuleg í
höndum reynslulausra ungmenna og
veldur óskaplegri félagslegri eyði-
leggingu og hefur ill áhrif á land og
þjóð. Það væri margt öðruvísi og
mikil breyting til batnaðar ef öld-
ungar, sem þekkja lífið og lífsbarátt-
una af eigin raun, sætu í öldungaráði
íslenska ríkisins.
Alþingi hefur því miður verið líkt
við leikskólakrakka í sandkassaleik,
sem segir sína sögu af ástandinu á
þingi.
Krakkar í fullorðinsleik og ung-
lingar sem telja sig fullþroska eiga
að leika sér annars staðar en inni á
Alþingi Íslendinga.
Öldungar
og ættfeður
Eftir Einar Ingva
Magnússon
Einar Ingvi Magnússon
» Vit öldunganna má
ekki fara forgörðum
og hyljast moldu í
kirkjugörðum.
Höfundur er áhugamaður um
samfélagsmál.
einar_ingvi@hotmail.com
1. desember 2018
héldum við upp á 100
ára afmæli fullveldis ís-
lensku þjóðarinnar og
buðum Margréti II
Danadrottningu í
heimsókn af því tilefni.
Þegar talað er um full-
veldi er oftast átt við
fullveldi ríkis, sem
ræður sjálft yfir eigin
málum.
Íslendingar voru undir yfirráðum
Norðmanna og Dana í 656 ár, 1262-
1918. Á 19. öld hófst sjálfstæðisbar-
átta okkar, sem vildum breyta þessu
ástandi og vinna fullveldi þjóðar-
innar úr höndum Dana.
Fullveldi ríkis skiptist í tvennt.
Ytra fullveldi fjallar um rétt ríkisins
til að koma fram gagnvart öðrum
fullvalda ríkjum. Innra fullveldi lýt-
ur að því að ráða yfir eigin borg-
urum og setja þeim takmörk með
lögum og reglum. Fullvalda ríki hef-
ur forræði yfir eigin landsmönnum
og eignum þeirra. En er þetta vald
takmarkalaust? Það var svo lengst
af, sérstaklega í einvaldsríkjum.
Fyrst eftir sjálfstæðisbaráttu og
byltingu Bandaríkjamanna og
Frakka á ofanverðri 18. öld töldu
menn að lýðræði og kosningar til
fulltrúaþings kæmu í veg fyrir mis-
notkun fullveldis ríkisins gegn eigin
landsmönnum. Brátt sáu menn þó að
lýðræðislega kosnir fulltrúar gátu
misnotað meirihlutavald sitt til að
kúga samborgara sína á margan
hátt. Vegna þessa sömdu Banda-
ríkjamenn viðbót við stjórnarskrá
sína „Bill of Rights“-mannréttindi,
sem áttu að vernda einstaklinga
gegn misnotkun valdhafanna. Mann-
réttindin eru fullveldi einstaklings-
ins gegn fullveldi ríkisins. Fullveldi
ríkisins nær ekki lengra en að mörk-
um fullveldis einstaklinganna,
mannréttindum þeirra,
sem eru ósnertanleg
samkvæmt orðanna
hljóðan.
Fullveldi ein-
staklinganna – mann-
réttindin komu á undan
fullveldi ríkisins til Ís-
lands.
Baráttumenn fyrir
sjálfstæði Íslands
höfðu lítinn áhuga á
mannréttindum. Hug-
ur þeirra snérist allur
um fullveldi þjóðar-
innar, endurreisn og stofnun ís-
lensks ríkis. Yfirráð íslenskrar
valdastéttar yfir samborgurum sín-
um, öðrum Íslendingum, í stað
Dana.
Fullveldi landsins kom fyrst árið
1918. Menn gefa því lítinn gaum að
mannréttindin, fullveldi einstakling-
anna gegn ríkisvaldinu, hlotnaðist
Íslendingum 1874 eða 44 árum fyrr
en fullveldi ríkis þeirra.
Það er eins og fólk hafi hvorki tek-
ið eftir þessu né hugsað út í það. Á
þessum tíma taldi almenningur
mannréttindi ekki skipta miklu máli.
Flestir voru bláfátækir og höfðu
mjög lítil tök á að berjast fyrir eða
standa á réttindum sínum, jafnvel þó
að þau væru komin í stjórnarskrá
landsins. Menn höfðu lítinn skilning
á þessum réttindum og gildi þeirra.
Það notfærði yfirstéttin sér. Manni
dettur jafnvel í hug að allt of margir
ráðamenn hafi verið að berjast fyrir
eigin völdum í baráttunni, sem á
yfirborðinu var fyrir fullveldi ís-
lenska ríkisins. Mannréttindin voru
að miklu leyti sniðgengin nema helst
í réttarfari gegn brotamönnum.
Mannréttindin voru þverbrotin. Má
þar sérstaklega nefna vistarbandið,
lög um húsaga og lausamennsku.
Sjaldan eða aldrei var því haldið
fram í dómsmálum að lög brytu í
bága við mannréttindaákvæði
stjórnarkrárinnar. Fyrst árið 1943
eru lög dæmd brjóta gegn stjórnar-
skránni í svokölluðu Hrafnkötlumáli.
Þá var stjórnarskrá Íslands og
prentfrelsi búið að gilda hér á landi í
69 ár.
Mannréttindin 1874 voru svoköll-
uð fyrsta kynslóð mannréttinda (nei-
kvæð) borgaraleg réttindi, sem voru
aðallega sett til að vernda einstak-
lingana gegn ríkisvaldinu. Þau eru
enn í fullu gildi. Vellíðan fólks þótti
ekki vaxa nógu hratt og var fátækt
og ójöfnuði kennt um. Til varð svo-
kölluð önnur kynslóð mannréttinda
(jákvæð) félagsleg réttindi. Þessi fé-
lagslegu réttindi voru oft takmörkuð
við borgara viðkomandi ríkis og fjár-
lög þess. Félagsleg réttindi eru háð
ýmsum skilyrðum og takmarka þá
ábyrgð sem menn fá að hafa á sjálf-
um sér. Kostnaðurinn við félagsleg
réttindi hefur orðið sífellt stærri
hluti fjárlaga ríkisins og erfiðara er
að láta þessi mál ganga upp. Spurn-
ingin er hvort ekki sé ráðlegt að
auka eignir og efnahag hins fátækari
hluta landsmanna svo fleiri geti bor-
ið meiri ábyrgð. Eftirsóknarvert er
að þurfa ekki að vera háður fé-
lagslegum réttindum meira ein
nauðsyn krefur og fá að bera viðbót-
arábyrgð á sjálfum sér. Ábyrgðin
gerir yður frjálsa.
Eftir Jóhann J.
Ólafsson »Kostnaðurinn við fé-
lagsleg réttindi hef-
ur orðið sífellt stærri
hluti fjárlaga ríkisins og
erfiðara er að láta þessi
mál ganga upp.
Jóhann J. Ólafsson
Höfundur er fv. stórkaupmaður.
Fullveldi gegn mannréttindum
Gæðavörur
í umhverfisvænum
umbúðum
Kaja organic, Kalmansvellir 3, kajaorganic.com,
kajaorganic@gmail.com
Hollt, bragðgott og þæginlegt
Vegan - Keto - Pascaterian - Glutenlaust
Sölustaðir: Hagkaup, Nettó, Heilsuhúsin, Fjarðarkaup, Melabúðin,
Frú Lauga, Brauðhúsið og Matarbúr Kaju á Akranesi
ALVÖRU
VERKFÆRI
145
EITTRAFHLÖÐUKERFI
YFIR VERKFÆRI
VERKFÆRASALAN • SÍÐUMÚLA 9, REYKJAVÍK • DALSHRAUNI 13, HAFNARFIRÐI • DALSBRAUT 1, AKUREYRI • S: 560 8888 • vfs.is
vfs.is