Morgunblaðið - 14.03.2020, Blaðsíða 16

16 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. MARS 2020
Miðstöð íslenskra
bókmennta
auglýsir eftir
umsóknum um
Nýræktarstyrki
Fyrir skáldverk höfunda sem eru
að stíga sín fyrstu skref á ritvellinum.
Umsóknarfrestur er til 15. apríl 2020
Allar nánari upplýsingar
og umsóknareyðublöð á
islit.is/styrkir/nyraektarstyrkur/
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Fjöldi af bæjum, líklega frá landnámi
fram til um 1000, hefur komið í ljós á
myndum, sem teknar voru úr dróna í
Holtum og Landsveit í Rangárþingi
ytra, milli Þjórsár og Ytri Rangár. Á
fyrirlestri á vegum Þjóðminjasafns-
ins í vikunni greindi Árni Einarsson,
fornvistfræðingur og forstöðumaður
Náttúrurann-
sóknastöðv-
arinnar við Mý-
vatn, frá því að
hann teldi sig
hafa greint 43 vík-
ingaaldarskála á
35 stöðum á þessu
svæði. „Þarna er
um forkönnun að
ræða, en ef þetta
reynist allt rétt þá
eru þetta talsverð
tíðindi,“ segir Árni í samtali við
Morgunblaðið.
Hann segir að það sem einkenni
þessa skála sé að húsin séu einföld,
flest um 20 metra löng og þau
stærstu 30 metrar að lengd. Þau
virðist án viðbygginga sem hafi komi
síðar til sögunnar.
„Húsin eru eins og hreinræktaðir
víkingaaldarskálar af elstu gerð,“
segir Árni. „Við bæinn Árbakka, sem
byggðist út úr Snjallsteinshöfða, eru
þrír stórir fornaldarskálar. Þarna er
bæjarstæði með útihúsum og görð-
um í kring í raun þorp með öllu sem
tilheyrir.“ Byggðin hafi á fyrstu öld-
um verið mun þéttari á þessum slóð-
um en síðar varð.
Tíminn sefur
Yfirskrift fyrrnefnds fyrirlestrar
vegum Þjóðminjasafnsins var „Tím-
inn sefur. Fornaldargarðarnir miklu
á Íslandi“. Í kynningu kemur fram að
Árni hafi stundað rannsóknir á forn-
um garðhleðslum undanfarna tvo
áratugi og á síðasta ári kom út bók
hans um þær.
Í fyrirlestrinum fjallaði Árni m.a.
um byggðarmynstrið sem garðlögin
afhjúpa, hvernig garðarnir tengi
saman fornminjar sem langt sé á
milli og hjálpi til við að uppgötva áð-
ur óþekktar minjar, t.d. bæi og graf-
reiti.
Nýjustu rannsóknir Árna voru
gerðar í Rangárvallasýslu og segir
hann að á nokkrum bæjum séu
merkilegir garðar, bæjatóttir og
hugsanlega kuml. Hann segist hafa
séð mikið af fornum görðum í Holt-
um, Landsveit, Rangárvöllum og
Landeyjum. Formleg fornleifa-
skráning er í gangi á nokkrum þess-
ara staða.
Þá sé helst að finna á þurru gras-
lendi, en síður í mýrlendi sem víða sé
mikið raskað. Víða séu garðar nálægt
bæjum, eins og til að halda búfé í
heimahögum, en síður áberandi kerfi
landamerkjagarða eins og sé að finna
t.d. í Þingeyjarsýslum.
Öll kurl ekki komin til grafar
Árni segist enn ekki hafa talað við
marga heimamenn, en þeir sem hann
hafi rætt við hafi haft hugmynd um
að eitthvað fornt væri að finna á jörð-
unum, án þess að vita hvað það væri
og heildarmyndin eigi vonandi eftir
að koma í ljós. Sums staðar sé erfitt
að greina fornar minjar nema með
myndum úr lofti, sem teknar eru við
góð birtuskilyrði.
Árni segir að næsta verk sé að
mynda betur á svæðinu og fara síðan
í aldursgreiningar. Þá þurfi liðsinni
fornleifafræðinga að koma til og fjár-
magn til að standa straum af verkinu.
„Hvorki skálarnir né garðarnir eru
að fullu kannaðir og því eru öll kurl
ekki komin til grafar. Niðurstöður
forkönnunar sem nú liggur fyrir eru
hins vegar óneitanlega mjög spenn-
andi,“ segir Árni.
Fjöldi skála frá víkingaöld
 Þyrping fornra skála við Árbakka í Rangárþingi ytra  Víða fornir garðar við bæi í Rangárvallasýslu
Ljósmynd/Árni Einarsson
Rannsóknir Drónamynd sem sýnir þyrpingu húsa við Árbakka í Rangárþingi ytra, en þar er m.a. að finna þrjá stóra skála, útihús og garða í kring.
Árni
Einarsson
Grunnkort/Loftmyndir ehf.
Þjórsá
Eystri Rangá
Ytri Rangá
RANGÁRÞING YTRA
RANGÁRVELLIR
Hella
Árbakki ■
■ Snjallsteins-höfði
Rangárþing ytra
1
1
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Vísindin eru í forgrunni í loðnu-
leiðangri Kap VE 4, skips Vinnslu-
stöðvarinnar, sem hófst á miðviku-
dagskvöld. Fylgst verður með
hrygningu loðnunnar auk þess sem
sýni verða tekin fyrir sunnan,
vestan og norðan land, sem nýtast
við líffræðilegar rannsóknir. Ekki
eru væntingar um að leiðangurinn
leiði til þess að veiðikvóti verði
gefinn út, að sögn Guðmundar J.
Óskarssonar, sviðsstjóra uppsjáv-
arsviðs Hafrannsóknastofnunnar.
Um samvinnuverkefni stofnun-
arinnar og útgerða uppsjávarskipa
er að ræða og er Birkir Bárðarson,
fiskifræðingur, leiðangursstjóri um
borð í Kap. Byrjað var út af Vík,
en ekki hafa verið fréttir um loðnu
síðustu daga þar fyrir austan. Í
gær var Kapin komin vestur fyrir
Reykjanes og er ráðgert að skipið
fikri sig með ströndinni vestur á
bóginn og inn á Faxaflóa og
Breiðafjörð. Síðan verður farið
norður fyrir land og er ráðgert að
leiðangrinum ljúki í lok næstu
viku.
Leita upplýsinga í kjarna
í kvörnum loðnunnar
Síðustu ár hefur orðið vart auk-
innar hrygningar fyrir norðan
land, en hefðbundið hrygningar-
svæði loðnunnar síðustu áratugi
hefur verið fyrir sunnan land og
vestan. Guðmundur segir að miðað
við breytileika á milli loðnumæl-
inga í febrúar sé líklegast töluvert
umfangsmikil hrygning norðan
lands. Hann segir að reynt verði
að kortleggja hrygninguna og hvað
mikið hrygni á hvaða svæðum.
Reynt verður að fá samanburð á
loðnu sem hrygnir fyrir norðan
land og á öðrum svæðum. Í því
skyni verður ýmsum efnafræðileg-
um sýnum safnað, að sögn Guð-
mundar. Meðal annars sé rann-
sókn í gangi þar sem reynt er að
lesa upplýsingar um klaksvæði
loðnunnar úr kjarna í kvörnum
hennar. Efnasamsetning í kjarna
kvarna geti verið breytileg milli
svæða og mögulega hægt að rekja
hvar fiskurinn hafi klakist út sem
lirfa og alist upp.
Rannsókn á loðnulirfum sé einn-
ig í gangi og þegar upplýsingar
liggi fyrir um hversu mikil hrygn-
ing sé verði vonandi hægt að setja
það í samhengi við hversu mikið
lifir af á hvoru svæði.
Vísindin í forgrunni
í loðnuleiðangri á Kap
 Líkur á töluvert umfangsmikilli hrygningu fyrir norðan