Morgunblaðið - 14.03.2020, Blaðsíða 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. MARS 2020
Snjallir íslenskir þýðendur hafa lengispreytt sig á að snúa forngrískumljóðum á ástkæra ylhýra málið. Þarmeð hafa þeir borið gríska menn-
ingu til Íslands og um leið auðgað íslenska
tungu. Sveinbjörn Egilsson þýddi kviður
Hómers í óbundið mál af tærri snilld og átti
þar með drjúgan þátt í að móta íslenskt rit-
mál. Sveinbjörn sneri Ódysseifskviðu líka í
ljóð undir fornyrðislagi en sonur hans,
Benedikt Gröndal, lauk við verkið og þýddi
Ilíonskviðu. Verk þeirra feðga eru órjúfanlegur hluti af íslenskum bók-
menntum. Grímur Thomsen vann líka merkt þýðingastarf úr forngrísku
og íslenskaði meðal annars drápur Pindars. Þær eru annálaðar – að ekki
sé sagt alræmdar – fyrir að vera myrkar og djúpar en þó eru heiðríkir
kaflar inn á milli sem Grímur bjó í sígildan íslenskan búning („Guða
komið allt er undir hylli, /
auður, frægð og snilld til
munns og handa ...“).
Þessir þýðendur voru
mjög vel að sér í grísku en
höfðu líka óviðjafnanleg
snilldartök á íslensku máli.
Frumkrafan hlýtur að vera
að þýðandinn sé gagnkunnugur málinu sem hann þýðir úr, ekki síður en
málinu sem hann þýðir á – móðurmálinu. Til að koma ljóðlist til skila í
skáldlegum búningi er þó umfram allt mikilvægt að þýðandinn sé sjálfur
vel skáldmæltur. Ekki hafa allir þýðendur úr forngrísku verið lærðir í
því máli. Sá mikilvirki þýðandi, Helgi Hálfdanarson, lét ekki duga að ís-
lenska leikrit Shakespeares heldur líka ótalmörg önnur stórvirki heims-
bókmenntanna, þar á meðal grísku harmleikina, þótt ekki væri það úr
frummálinu. Örlítið sýnishorn af málsnilld Helga er kórljóð úr harmleik
Sófóklesar, Antígónu, þar sem sunginn er óður til Bakkosar (sem einnig
var kallaður Díónýsos; Helgi ritar nafn guðsins með einföldu í).
Eldkvikar stjörnur dansa dátt,
Díónísos, ó, þér til sæmda.
Hlæjandi söng á húmri nótt
helgar þér öll þín vina-fjöld.
Sýndu auglit þitt, sæli vættur,
sonur himnanna! Reifar dísir
dansinn vekja, svo dunar grund.
Dýrð sé þér, Bakkos!
Með hátignarlegum þýðingum Helga Hálfdanarsonar í bundu máli
urðu grísku harmleikirnir að íslenskum bókmenntum. Áður hafði Jón
Gíslason skólastjóri þýtt harmleiki úr grísku í óbundu máli, m.a. kór-
ljóðið hér að ofan: „Heill þér, sem hinar eldi andandi stjörnur tigna með
dansi, höfðingi nætursöngvanna, sannur sonur Seifs, birzt oss, ódauð-
legi konungur. Kom ásamt hinum fylgispöku blótkonum þínum, sem
fullar guðmóði dansa og syngja frammi fyrir þér alla nóttina og ákalla
þig, hinn gæzkuríka Íakkhos [þ.e. Bakkos].“ Það sem á vantar í skáld-
legum tilþrifum er hér bætt upp með vísindalegri nákvæmni. Jón var
gríðarlega lærður í forntungunum en þýðingar hans eru ekki skáld-
skapur. Þær eru hins vegar afar hjálplegar þeim sem vilja komast til
skilnings á inntaki gríska frumtextans. Þannig er áhugavert að bera
saman verk þýðenda sem nálgast viðfangefni sitt frá svo ólíkum sjónar-
hóli.
Gríska í íslenskum
búningi
Tungutak
Þórhallur Eyþórsson
tolli@hi.is
Guð Vínguðinn Díónýsos,
einnig nefndur Bakkos.
Sennilega hefur enginn veikindafaraldur heltekiðþjóðina í jafn ríkum mæli og kórónuveiran nú íliðlega 100 ár eða frá því að „spænska veikin“svokallaða herjaði á þessa litlu þjóð frá því
haustið 1918 og fram á árið 1919. Samkvæmt Wikipediu
barst sá faraldur til Íslands með tveimur skipum, öðru
frá Kaupmannahöfn og hinu frá Bandaríkjunum. Í byrj-
un nóvember 1918 var talið að um þriðjungur Reykvík-
inga hefði veikst og nokkrum dögum síðar að um tveir
þriðju íbúa Reykjavíkur væru rúmfastir. Talið er að 484
Íslendingar hafi látist og þar af 258 í Reykjavík.
Það eru vafalaust fleiri af kynslóð þess, sem hér skrif-
ar, sem muna eftir umtali ömmu og afa um þá tíma.
Nú er það ekki hið sögufræga skip, Botnía, sem kem-
ur með faraldurinn frá Kaupmannahöfn heldur skíða-
fólk, sem kemur til baka frá Ítalíu með flugvélum.
Og veiran, sem fyrst lét til sín taka í Wuhan í Kína
veldur ekki bara veikindum hjá fólki,
heldur hefur hún sett allt á annan
endann á fjármálamörkuðum um all-
an heim.
(Meðal annarra orða: hvers vegna
notum við ekki orðið veiru í staðinn
fyrir vírus? Þeir sem vilja kynna sér rökin fyrir því ættu
að fletta upp stórkostlegri grein sem birtist í Frjálsri
þjóð (málgagni Þjóðvarnarflokks Íslands) fyrir 60-70 ár-
um eftir Vilmund Jónsson, landlækni, sem bar fyrir-
sögnina Vörn fyrir veiru).
Ófyrirsjáanlegir atburðir af þessu tagi geta breytt
miklu. Hér á Íslandi höfum við horft fram á efnahags-
lægð á næstu misserum, sem getur breytzt í djúpan
öldudal vegna kórónuveirunnar. Sá öldudalur getur haft
erfið áhrif á afkomu fólks og fyrirtækja og þar með
þjóðarbúsins í heild. Og slík þróun getur svo aftur haft
áhrif á pólitíkina og úrslit þingkosninga á næsta ári,
hvort sem þær fara fram á vori eða hausti.
En annað hefur þó sótt meira á hug greinarhöfundar
að undanförnu heldur en flokkspólitísk áhrif veirunnar
hér hjá þessari örþjóð og það er þetta:
Við og við koma upp í samfélagsumræðum okkar hug-
leiðingar um mikilvægi þess að þessi eyþjóð norður í
höfum sé sjálfri sér nóg í framleiðslu matvæla og þurfi
ekki að treysta á innflutning matvæla frá öðrum
þjóðum.
Sumir – og ekki sízt þeir sem hafa horn í síðu íslenzks
landbúnaðar – telja þá sem þannig tala einhver fortíðar-
fyrirbæri. Hið eina sem geti truflað samgöngur á milli
landa nú á tímum séu stríð, og þá helzt stórstríð, sem
ekki séu fyrirsjáanleg, og þess vegna þurfi ekki að
leggja þá áherzlu á matvælaframleiðslu hér innanlands,
auk þess sem hægt sé að fá kjöt frá útlöndum sem sé
ódýrara.
Þegar við hins vegar fylgjumst með áhrifum kórónu-
veirunnar víða um heim verður væntanlega flestum ljóst
að það er ekki bara stórstríð sem getur leitt til einangr-
unar þeirra sem búa á þessari eyju.
Stórir hluta Kína hafa verið lokaðir af undanfarnar
vikur. Segja má að Ítalía sé nánast öll komin í sóttkví og
a.m.k. tvö ríki ef ekki fleiri hafa lokað landamærum sín-
um að Ítalíu og er þá átt við Austurríki og Slóveníu.
Flugfélög hafa hætt tímabundið við flug til og frá Ítalíu
og nú síðast hafa Bandaríkin lokað á heimsóknir frá
Evrópu í 30 daga (að Bretlandi undanskildu).
Ítalir hafa svo lokað ákveðin svæði af innan landsins
frá öðrum landshlutum og þar með heft ferðafrelsi
fólks. Inga Sæland, formaður Flokks fólksins, olli
nokkru uppnámi fyrir skömmu þegar hún spurði hvers
vegna við lokuðum Íslandi ekki fyrir
fólki sem kæmi frá hættusvæðum.
En nú er fólk byrjað að átta sig á að
kannski hafi hún haft rétt fyrir sér.
Og í brezkum fjölmiðlum er talað um
að stutt geti verið í að Bretar verði
að grípa til áþekkra ráðstafana og loka ákveðna lands-
hluta af til þess að draga úr útbreiðslu veirunnar.
Allt eru þetta vísbendingar um að talsmenn þess að
við leggjum áherzlu á uppbyggingu og þróun landbún-
aðar á Íslandi og verðum sjálfum okkur nóg um mat-
vælaframleiðslu til sjós og lands hafi rétt fyrir sér. Al-
veg eins og rafbílavæðingin hér er að komast á flug sem
gerir það að verkum að innan nokkurra ára verða sam-
göngur okkar ekki háðar innflutningi á eldsneyti.
Það má heyra það á þeim sem fylgjast bezt með því
sem er að gerast í landbúnaði okkar að margir þeirra
hafa áhyggjur af hvert stefni á þeim vettvangi.
Veiran sem æðir nú um allan heim ætti að sannfæra
okkur um að við eigum að snúa þeirri þróun í landbún-
aði við og þá er ekki bara átt við hinn hefðbundna land-
búnað heldur eigum við að leggja stóraukna áherzlu á
ræktun grænmetis og ávaxta sem við höfum aðstöðu til
hér á landi. Fyrir um hálfri öld hvatti einn af ritstjórum
þessa blaðs á þeim tíma, Eyjólfur Konráð Jónsson, til
stórátaks í gróðurhúsarekstri og kann að hafa verið jafn
forsjár í þeim efnum og á ýmsum öðrum sviðum þjóð-
mála.
Við eigum eftir að standa frammi fyrir alvarlegri af-
leiðingum kórónuveirunnar en við höfum kynnzt nú
þegar. Í gærmorgun var tilkynnt um samkomubann og
lokun háskóla og framhaldsskóla og fleira kann að
fylgja í kjölfarið.
En veiran getur líka haft þau jákvæðu áhrif að við
sjáum betur mikilvægi þess að við högum málum okkar
á þann veg að við getum komizt af á þessari fallegu og
einangruðu eyju norður í höfum þótt alls kyns veirur
verði til þess að mannfólkið verði að draga úr endalaus-
um þeytingi landa í milli.
Við höfum nefnilega ekki náð tökum á veirunum.
Um „spænsku veikina“
og veirur okkar tíma
Mannfólkið hefur ekki
náð tökum á veirunum.
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Einn skarpskyggnasti stjórnmála-rýnandi Vesturlanda var franski
aðalsmaðurinn Alexis de Tocqueville. Í
frönsku byltingunni hafði langafi hans
lent undir fallöxinni og foreldrar hans
naumlega sloppið lifandi. Tocqueville
taldi, að ekki yrði vikist undan því jafn-
ræði, sem byltingarmennirnir boðuðu,
en það yrði að vera jafnræðis frelsis,
ekki ánauðar. Þess vegna ferðaðist
hann árin 1831-1832 um Bandaríkin til
að kynna sér skipulag, þar sem jafn-
ræði virtist vera verulegt, án þess að
frelsinu væri fórnað. Bandaríkjamenn
kepptu ótrauðir að eiginhagsmunum,
en virtust þó vera vel siðaðir. Vegna
verkefnis, sem ég hef tekist á hendur,
hef ég verið að endurlesa bók hans,
Lýðræði í Vesturheimi, sem hann gaf
út í tveimur bindum 1835 og 1840. Orð
hans þar um eiginhagsmuni eiga enn
erindi við okkur, en þau þýddi dr. Jó-
hannes Nordal í Nýju Helgafelli árið
1956.
„Lögmál eiginhagsmunanna, sé það
rétt skilið, er ekki háleitt, en það er
ljóst og öruggt. Það setur sér ekki
stórfengleg stefnumið, en nær
áreynslulítið þeim áföngum, sem það
hefur sett sér. Allir geta lært það og
munað, því að það er ekki ofvaxið
skilningi nokkurs manns. Það nær
auðveldlega miklu áhrifavaldi yfir
mönnunum vegna þess, hve dásam-
lega það samræmist veikleikum
þeirra. Og vald þess er ekki hverfult,
því að það skákar hagsmunum ein-
staklinganna hvers gegn öðrum, en
beitir sömu meðulum til að stjórna
ástríðunum og æsa þær. Lögmál eig-
inhagsmunanna hvetur menn ekki til
stórkostlegrar sjálfsafneitunar, en það
bendir þeim daglega á smáa hluti, sem
þeir geta neitað sér um. Eitt sér gerir
það menn ekki dygðuga, en það þjálfar
fjölda manna í reglusemi, hófsemi, for-
sjálni og sjálfstjórn; og þótt það beini
vilja manna ef til vill ekki beint á dygð-
arinnar veg, dregur það þá þangað
samt smám saman með valdi vanans.
Ef lögmál eiginhagsmunanna væri alls
ráðandi í heimi siðferðisins, mundu
framúrskarandi dygðum vafalaust
fækka, en hins vegar mundi hin lægsta
spilling einnig verða sjaldgæfari. Lög-
mál eiginhagsmunanna kemur ef til
vill í veg fyrir, að menn rísi hátt yfir
meðbræður sína, en það stöðvar og
heldur í skefjum fjölda annarra
manna, sem ella mundu sökkva djúpt
niður. Lítum á nokkra hina allra bestu
menn, þeim fer aftur vegna áhrifa
þess, en lítum á allt mannkyn, því fer
fram.“
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Lögmál eigin-
hagsmunanna
Útsölustaðir: Öll apótek, heilsuverslanir og heilsuhillur stórmarkaðanna.
Bio-Kult Pro-Cyan
Við þvagfærasýkingum
● Háþróuð þvívirk formúla gegn þvagfærasýkingum
● Útvaldir gerlastofnar
● Trönuberjaþykkni
● Inniheldur A-vítamín
sem stuðlar að
viðhaldi eðlilegrar
slímhúðar