Morgunblaðið - 19.03.2020, Blaðsíða 56

56 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. MARS 2020
IB ehf | Fossnes A | 800 Selfoss | ib.is
Nánari upplýsingar ib.is
Ábyrgð og þjónusta fylgir öllum
nýjum bílum frá IB
Bílar á lager
Sími 4 80 80 80
2019 Ford F-150 Lariat Sport
Litur: Svartur, svartur að innan. FX4 offroad-
pakki, Sport-pakki, bakkmyndavél, Bang &
Olufsen hátalarakerfi, hiti í öllum sætum,
hiti í stýri, fjarstart o.fl. 3,5 L Ecoboost (V6),
10-gíra, 375 hestöfl, 470 lb-ft of torque.
VERÐ
12.770.000 m.vsk
2019 RAM Limited 3500 35”
Litur: Pearl red/ Svartur að innan. 6,7L
Cumm-ins Turbo Diesel, 400 hö, togar
1000 pund. Einn með öllu: RAM box, Aisin
sjálfskipting, dual alternators 440 amps,
loftpúðafjöðrun, upphitanleg og loftkæld
sæti, hiti í stýri, sóllúga, nýr towing
technology pakki.
VERÐ
11.980.000 m.vsk
2020 GMC Denali Ultimate
Litur: Onyx black/ Dark walnut að innan.
2020 GMC Denali , magnaðar breytingar
t.d. 10 gíra skipting, auto track millikassi,
multipro opnun á afturhlera, flottasta
myndavélakerfið á markaðnum ásamt
mörgu fleira. Einnig til í öðrum litum.
VERÐ
12.490.000 m.vsk
ATH. ekki „verð frá“
2020 Ford F-350 Lariat Sport
Kominn með 10 gíra Allison sjálfskipt-
ingu! Litur: Star white, svartur að innan,
6,7L Diesel ,475 Hö, 1050 ft of torque. Með
Sport-pakka, Ultimate-pakka, FX4 offroad
pakka, upphituð/loftkæld sæti, heithúðaðan
pall, fjarstart, lyklalaust aðgengi, Bang
Olufssen hljómkerfi, trappa í hlera.
VERÐ
12.280.000 m.vsk
ATH. ekki „verð frá“
ATH. ekki „verð frá“
AF LISTUM
Anna Jóa
annajoa@hi.is
Viðamiklar innsetningar hafaverið áberandi í listasöfnumog á listahátíðum víða umheim á síðustu árum enda
hafa slík verk oft mikið aðdráttarafl.
Undanfarnar vikur hefur fólk flykkst í
Listasafn Reykjavíkur í Hafnarhúsi
við Tryggvagötu. Í húsinu er fjöldi
góðra og áhugaverðra verka en sýn-
ingin sem heilu barnafjölskyldurnar
streyma nú á, og sumir hafa staðið í
biðröð til að sjá, er innsetning Hrafn-
hildar Arnardóttur/Shoplifter,
Chromo Sapiens. Verkið var framlag
Íslands til Feneyjatvíæringsins á síð-
asta ári og vakti þar talsverða athygli,
bæði í listheiminum og ekki síst á
samfélagsmiðlum. Innsetningar
ganga út á að skapa heildarand-
rúmsloft í afmörkuðu rými sem
sýningargestum er boðið að skynja á
sinn hátt. Söfn geta vissulega verið
sérstakur staður sjálfsuppgötvunar
en að undanförnu hefur þátttaka
áhorfandans í vaxandi mæli einkennst
af stafrænni skrásetningu og miðlun á
eigin reynslu: listasafnið er þannig
orðið að vinsælum stað sjálfunnar – og
sýnist sitt hverjum í þeim efnum.
Stafræn listreynsla
Mikil umræða hefur skapast um
áhrif þessarar nýju listreynslu á
starfsemi og hlutverk safna. Í vef-
tímaritinu Dazed birtist til að mynda
í fyrra grein um það hvort banna
skyldi ljósmyndun í söfnum: „Should
we ban taking photos and selfies in
museums and galleries?“ Þeirri
spurningu er velt upp hvort sú iðja að
birta sjálfur („selfies“), þ.e. myndir
sem fólk tekur af sjálfu sér í ákveðnu
umhverfi, í þessu tilviki á söfnum og
sýningarstöðum, snúist ekki svo mik-
ið um að njóta listar, heldur fremur
um að sviðsetja reynsluna af því að
vera í nærveru frægra eða umtalaðra
verka. Sú reynsla kann að tengjast
félagslegri og menningarlegri stöðu
einstaklinga í leit að stafrænni viður-
kenningu. Ljóst er að handhæg
snjalltæki hafi breytt reynslu
margra af menningu og list-
viðburðum. Fleiri geta fylgst með og
tjáð sig á netinu um það sem söfn
hafa fram að færa, og dregið hefur úr
áhugaleysi um eða „ótta“ við söfn og
list sem „hámenningu“. Í fyrrnefndri
grein kemur fram að söfnin sjálf, sem
oft eru undirfjármögnuð, njóti auk-
inna tekna og nýrra hópa safngesta
og að með því að segja gestunum að
skjágláp byrgi sýn á listaverkið, eigi
þau á hættu að styggja stóra hópa
(og fylgjendur þeirra á samfélags-
miðlum). En er ekki hætt við að hin
miðlaða sýn á listaverk deyfi við-
brögð fólks við verkunum sjálfum?
Ríkislistasafnið í Amsterdam,
Rijksmuseum, hefur tekið skýra af-
stöðu gegn ljósmyndaæðinu og með
listaverkinu. Ólíkt öðrum stórum
listasöfnum, sem nýlega hafa aflétt
myndavélabanni, hefur Rijksmu-
seum latt gesti til myndatöku á þeim
forsendum að í heimi farsíma og
snjalltækja sé heimsókn á safn orðin
að passífri og yfirborðslegri reynslu.
Safnið er meðal fjölsóttustu lista-
safna heims (með ríflega tvær millj-
ónir gesta árið 2018) og hefur lýst
áhyggjum af markaðsvæðingu list-
arinnar og heilu sýninganna á kostn-
að sögulegrar og félagslegrar merk-
ingar og jafnframt listrænna áhrifa
verkanna. Sérstakt áhyggjuefni er
stutt viðdvöl safngesta við einstök
listaverk, eins og rannsóknir hafa
staðfest. Fyrir nokkrum árum hóf
safnið því áhugaverða tilraun undir
myllumerkinu #hierteekenen, eða
„teiknaðu“ þar sem safngestir eru
hvattir til að staldra við einstök verk
með pappír og blýant í hendi og
skissa upp stök verk sem fanga at-
hyglina. Teiknigeta sé aukaatriði því
að meiru skipti gildi þess skynræna
ferlis sem felist í því að stúdera verk í
samhæfingu sjónar, huga og handar.
Segja má að með því að skissa lista-
verk slái safngestir tvær flugur í einu
höggi og myndi sérstök tengsl við
listaverk sem og tengsl við sína eigin,
virku listreynslu, á óvæntan og skap-
andi hátt. En er sú iðja að taka
myndir af listaverkum, og þá sér-
staklega sjálfuskot, óvirk listreynsla
sem smættar merkingu listaverka?
Eða geta sjálfur verið skapandi og
merkingarbær listþátttaka?
Listin eða listasjálfan?
Ljóst er að fólk tjáir gjarnan
hrifningu sína af verki með því að
taka myndir, og þá gjarnan sjálfur,
til að sýna öðrum. Sjálfur eru líka
eins fjölbreyttar og þær eru margar;
þær geta verið fyndnar, listrænar,
frumlegar. Umfangsmiklar innsetn-
ingar sem fjalla um reynslu áhorf-
andans „sem sér sig (og aðra) sjá“,
og tröllriðið hafa safnaheiminum, ýta
líka undir löngun til að taka sjálfur.
Sú gagnrýni hefur heyrst að slíkar
innsetningar séu stundum lítið ann-
að en innantóm skemmtun. Í grein
sem birtist í Washington Post árið
2016 er fjallað um skyndilega frægð
Renwick Gallery á samfélagsmiðlum
í kjölfar nýlegrar enduropnunar sýn-
ingarrýmisins í Smithsonian-safninu
í Washington DC. Aðsóknartölur
safnsins höfðu þá rokið upp með
opnunarsýningunni Wonder sem fól
í sér tilkomumiklar innsetningar
ýmissa samtímalistamanna og á að-
eins sex vikum fór gestafjöldi yfir
þrjár milljónir. Meðalaðsókn á ári
hafði fram að því verið um 150 þús-
und manns. Að sögn sýningarstjór-
ans, Nicholas Bell, hvatti safnið til
ljósmyndunar en þó hafi fjöldi safn-
gesta (sem margir höfðu ekki einu
sinni vitað af tilvist safnsins áður) og
viðbrögð þeirra komið á óvart. Safn-
ið hafi verið myllumerkt á netinu út í
hið óendanlega í myndbirtingum lífs-
stíls- og tískubloggara, jóga-
iðkenda, brúðhjóna og annarra sem
þar hafi fundið hinn fulkomna bak-
grunn listasjálfunnar. Bell viður-
kennir að sjálfu-æðið hafi ýmsa kosti
í för með sér fyrir safnið; hann hafi
áður horft upp á frábærar sýningar í
safninu fara algjörlega framhjá fólki.
Starfsemi safnsins geti að vísu ekki
hverfst um að setja stöðugt upp stór-
ar innsetningar. Sjálfan sé hins veg-
ar orðin stór þáttur í nýrri sjálfs-
mynd safnsins. En eftir stendur
spurningin um hvort skipti meira
máli: listin sem fólk kemur til að sjá,
eða það að ljósmynda hana í þeim til-
gangi að birta eigin afurðir á netinu?
Skoða fyrst, mynda svo
Nokkuð hefur verið fjallað um
niðurstöður sálfræðirannsóknar
Lindu Henkel frá 2013 sem bendir til
þess að ljósmyndun listaverka á safni
geri þau auðgleymanlegri. Má þar
benda á greinina „To Instagram or
Not to Instagram?“ í Hyperallergic
frá sama ári. Með því að horfa í gegn-
um lítinn skjá fari fólk á mis við áferð
og blæbrigði listaverka, sérstaklega
þegar fólk er upptekið af því að sýna
öðrum athafnir sínar á samfélags-
miðlum (ekki er þó mælt gegn því að
taka nærmyndir af verkum eins og
undirrituð gerir raunar oft í þeim til-
gangi að skerpa á minninu). Í viðtal-
inu í Washington Post segist einn
listamannanna á Wonder, Gabriel
Dawe, höfundur hins 14 metra háa,
regnbogalitaða þráðaverks „Plexus
A1“, gleðjast yfir vinsældum verks-
ins á Instagram. Hann telur hins
vegar óhjákvæmlegt að sýningar-
gestir myndi raunveruleg tengsl við
verkið enda sé nærvera þessa um-
fangsmikla og litríka verks sterk.
Símamyndir grafi ekki undan slíkum
tengslum, heldur séu þær einfaldlega
leið til að fanga augnablikið. Viðhorf
Dawe er skiljanlegt, sýnileiki verka
listamanna á samfélagsmiðlum getur
vakið athygli á þeim, og kveikt áhuga
á að fara og sjá verkið með eigin aug-
um. Hætt er þó við því að mikið magn
af endurtekningarsömum sjálfum
geti virkað fráfælandi og sumum
finnist þeir þegar hafa séð nóg. Í öllu
falli hlýtur það að vera grundvallar-
atriði á sýningum að leyfa listaverk-
um – stórum sem smáum – að orka á
sig dágóða stund áður en síminn er
dreginn upp.
Samfélagsmiðlar og almenn fjöl-
miðlaathygli hefur leitt fjölda fólks á
Chromo Sapiens í Hafnarhúsinu.
Margir vita því nokkurn veginn að
hverju þeir ganga og því spurning
hversu mikla „undrun“ verkið getur
vakið. Flestir vilja þó láta reyna á
það á eigin skinni, sem hlýtur að telj-
ast jákvætt. Áhrif hinnar alltumlykj-
andi innsetningar eru enda ótvíræð
og áferð verksins og mismunandi
blæbrigði þess fara ekki framhjá
Þegar sjálfan mætir á safnið
Ljósmynd/Hildur Inga Björnsdóttir
Augnablik fangað Gabriel Dawe, höfundur hins 14 metra háa, regnbogalit-
aða þráðaverks Plexus A1, gladdist yfir vinsældum verksins á Instagram.
Í Chromo Sapiens „Þegar vel
til tekst getur sjálfan orðið
„íkonísk“ – en slær hún við
listaverkinu í bakgrunni?“