Morgunblaðið - 18.04.2020, Blaðsíða 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. APRÍL 2020
Góð þjónusta í tæpa öld 10%afslátturfyrir 67 áraog eldri
Flugvallarþjónusta
BSR sér um að skutla þér út á flugvöll og aftur heim þegar þú ferð til útlanda.
5-8 manneskjur
19.500 kr.
1-4 manneskjur
15.500 kr.
Verð aðra leið:
Íslensk þýðing Sveinbjarnar Egilssonar á hinum forngrísku kviðumHómers, Ilíonskviðu og Odysseifskviðu, er stórvirki sem seint verðuroflofað. Helstu einkenni á stíl Hómers hafa verið talin hraði í frásögn,látleysi og virðuleiki í orðavali, einfaldur hugmyndaforði og tigin-
mannlegt viðhorf. Skemmst er frá því að segja að Sveinbjörn hefur meist-
araleg tök á öllum þessum meginatriðum, innblásinn jafnt af íslenskum forn-
bókmenntum og alþýðumáli samtíma síns.
Kviðurnar hefjast báðar á stuttum forleik en því næst er áheyrandinn
leiddur „inn í miðja við-
burðina“, án nokkurs að-
draganda. Í fyrsta þætti
Ilíonskviðu vill hofgoði
Appollons, Krýses að nafni,
heimta aftur dóttur sína sem
Grikkir höfðu tekið hernámi
og gefið hinum víðlenda kon-
ungi Agamemnoni („víð-
lendur“ er hér notað í fornri
merkingu um þann sem ræð-
ur fyrir víðlendu ríki). Aga-
memnon þverneitar að skila
stúlkunni en hofgoðinn
ákallar þá Appollon silfrin-
boga sér til hjálpar. Guðinn
brást snarlega við, sté niður
af Ólymps tindum, reiður í
hug, og lét örvunum rigna
yfir fylkingar Grikkja:
„Fyrst réðst hann að múlum
og fráum hundum, en síðan
skaut hann hinu bitra skeyti
á sjálfa mennina og felldi
þá.“ Örvahríðin er mögnuð
myndhverfing um drepsótt
sem gýs upp í herbúðunum,
fyrst í dýrum en smitast eft-
ir það í menn. Í meðförum
Sveinbjarnar er ramm-
íslenskur blær á loka-
hnykknum á lýsingunni:
„…og gekk þá sem tíðast á
líkabrennum.“
Fuglaspámaðurinn Kalkas – „hann vissi bæði það sem var, og það sem
verða mundi, og það sem áður hafði verið“ – upplýsir að Grikkir muni komast
úr nauðunum ef stúlkunni verði skilað aftur til föður hennar. Herkonungur-
inn Agamemnon reiðist ákaflega; „…hans koldimma hjartafylgsni fylltist
miklum móði, og augu hans voru lík eldi blossanda.“ Eins og litlum körlum
með of mikil völd er títt kennir hann auðvitað upplýsingafulltrúanum um:
„Þú óheillaspámaður, kvað hann, ekki hefir þú enn nokkuru sinni mælt það,
er mér væri gagn í; er þér jafnan hugljúft, að fara með hrakspár.“
Hinn „snjallrómaði málsnillingur“ Nestor stillir til friðar og „flaut mál af
tungu hans, hunangi sætara“. Að endingu skilar Agamemnon konunni – en
hrifsar í staðinn kærustuna af Akkillesi. Örvita af reiði gengur hinn stórlyndi
kappi Akkilles úr bardaganum, með afdrifaríkum afleiðingum fyrir Grikki og
framvindu Trójustríðsins. Hin testósterón-sprúðlandi alfa-karldýr, Aga-
memnon og Akkiles, eiga í spennuþrunginni pissukeppni. Stúlkurnar sem
deilan snýst um eru hins vegar aldrei nefndar fullu nafni heldur jafnan
kenndar við feður sína. Uppi á Ólympi lendir Seifur í heiftarlegu rifrildi við
Heru, eiginkonu sína, og er nú mikil reiði með guðum og mönnum. Þættinum
lýkur á því að Hefestus smíðaguð birtist, haltrandi og hoppandi, en við þá
skringilegu sjón „kom upp óstöðvandi hlátur með hinum sælu guðum“.
Drepsóttin og
reiðin í Ilíonskviðu
Tungutak
Þórhallur Eyþórsson
tolli@hi.is
Sveinbjörn Egilsson (1791-1852) þýddi
Hómerskviður af mikilli snillld.
Íumræðum um efnahagslegar afleiðingar kórónu-veirunnar eru þær gjarnan bornar saman við fyrrikreppur eða efnahagslegar lægðir. Ein þeirra af-leiðinga, sem blasir við nú bæði hér og í öðrum
löndum, er stóraukið atvinnuleysi.
Atvinnuleysi fyrr á tíð fylgdu áhyggjur vegna afkomu
hinna atvinnulausu og fjölskyldna þeirra. Nú orðið draga
atvinnuleysisbætur úr þeim en eftir stendur auðvitað það
samfélagslega uppnám sem mikið atvinnuleysi veldur.
Það skapar ókyrrð í samfélaginu og auðveldar þeim sem
vilja hagnast á því, annaðhvort pólitískt eða á annan veg,
að magna upp óánægju, sem oftar en ekki fær útrás með
einhverjum hætti.
En það er fleira sem gerist á tímum mikils atvinnu-
leysis, að ekki sé talað um ef það dregst verulega á lang-
inn, eins og gæti gerzt nú. Í grein sem birtist á vef
Guardian hinn 12. apríl sl. minnti bandarískur háskóla-
prófessor, Barry Eichengreen (University of California),
á rannsókn sem gerð var á tímum heimskreppunnar
miklu fyrir um 90 árum og leiddi í ljós að á þeim árum
fjölgaði sjálfsmorðum og upplausn varð í hjónaböndum.
Ekki er ósennilegt að eitthvað svipað
hafi gerzt hér og að m.a. þunglyndi hafi
aukizt og kannski í einhverjum til-
vikum orðið varanlegt, bæði þá og eftir
hrun. Í fréttum RÚV fyrir nokkrum
dögum kom fram að Pieta-samtökin
hefðu að undanförnu haft símann opinn í fyrsta sinn allan
sólarhringinn, en samtökin vinna að forvörnum gegn
sjálfsvígum. Reynslan af því er sú að töluvert var hringt
um páskana og er greinilegt að vandinn er mikill.
Eitt af því sem þarf að huga vel að á næstu vikum,
mánuðum og misserum er að ganga má út frá því sem
vísu að mikið og vaxandi atvinnuleysi hafi áhrif á andlega
heilsu fólks svo og félagslega stöðu þess. Langvarandi at-
vinnuleysi getur haft alvarleg sálræn áhrif á þá einstak-
linga sem fyrir því verða, fyrir utan allt annað.
Nú erum við reynslunni ríkari og vitum meira um þessi
áhrif en áður. Þess vegna er ekki ástæða til að bíða eftir
því að þetta gerist og bregðast við þegar það hefur gerzt,
heldur beita aðgerðum til þess að draga úr neikvæðum
áhrifum þessa ástands á einstaklinga strax.
Hér geta margir komið við sögu. Heilbrigðisstofnanir,
sveitarfélög og aðilar á borð við Geðhjálp, Hugarafl,
Hlutverkasetur, Klúbbinn Geysi og sambærileg samtök
utan höfuðborgarsvæðisins.
En það er líka ástæða til að einstök verkalýðsfélög láti
þessar afleiðingar mikils og langvarandi atvinnuleysis til
sín taka með samstarfi við framangreinda aðila.
Þessar duldu afleiðingar atvinnuleysis geta verið mjög
sársaukafullar og jafnvel reynt meira á hvern einstakling
en að missa atvinnu og tekjur.
Eitt af því sem hægt er að gera er að hvetja atvinnu-
lausa til þess að nota tímann á uppbyggilegan hátt, m.a.
með því að efna til fjölbreyttra námskeiða, sem hafi það
annars vegar að markmiði að auðvelda einstaklingunum
að takast á við þau innri vandamál sem þeir finna hjá
sjálfum sér við þessar aðstæður og hins vegar að gefa
þeim hinum sömu tækifæri til að endurnýja þekkingu
sína á þeim sviðum sem þeir starfa á, svo og í lífsleikni al-
mennt.
Slík fræðslustarfsemi á vegum verkalýðsfélaga á sér
sögu. Menningar- og fræðslusamband alþýðu á sér langa
sögu og hóf starfsemi sína fyrir meira en áttatíu árum á
metnaðarfullan hátt. Til liðs við það gengu ýmsir merkir
andans menn þeirra tíma og er ljóst að ungir menn sem
aflað höfðu sér menntunar í öðrum löndum höfðu á þeim
tíma sterka þörf til að uppfræða íslenzka alþýðu og lögðu
sitt af mörkum til þess.
MFA var umsvifamikið í bókaútgáfu um skeið og hef-
ur greinarhöfundur hvergi séð betra safn útgáfubóka
þess á fyrstu árunum en í yfirgefnu húsi
á Hesteyri í Jökulfjörðum við Djúp, þar
sem bókasafn þeirra Hesteyringa var
enn varðveitt, þótt íbúarnir væru löngu
fluttir á brott.
Nú er til Félagsmálaskóli alþýðu, sem
ASÍ og BSRB standa að og Menningar- og fræðslu-
samband alþýðu sér um rekstur á, sem fyrir áhorfanda
úr fjarlægð sýnist tilvalinn vettvangur fyrir fræðslu-
starfsemi af því tagi sem hér er vakin máls á fyrir at-
vinnulaust fólk.
Stundum er talað um að á erfiðum tímum geti opnast
tækifæri til nýjunga, sem ella hefðu ekki orðið. Félags-
málaskóli alþýðu gæti orðið vettvangur fyrir stórátak í
þágu atvinnulauss fólks á erfiðum tímum, sem myndi í
senn gera því kleift að auka starfsgetu sína á mörgum
sviðum og um leið efla kynni sín af íslenzkri menningu
samtímans.
Og þar gæfist um leið tækifæri til að skapa sjálfstætt
starfandi listamönnum, sem augljóslega verða illa úti í
faraldrinum sem nú gengur yfir, ný og skemmtileg verk-
efni. Með því væri horfið til baka til róta Menningar- og
fræðslusambands alþýðu undir lok fjórða áratugar síð-
ustu aldar.
Á undanförnum áratugum hefur athyglin á tímum at-
vinnuleysis beinzt að því að tryggja framfærslu þeirra
sem misst hafa vinnuna.
Á þeim tímum sem nú eru að ganga í garð væri ástæða
til að ganga lengra og beina athyglinni ekki síður að öðr-
um þörfum þeirra. Gera þeim kleift að endurmennta sig,
ganga á vit menningar okkar tíma í ríkari mæli en áður
og ganga út á vinnumarkaðinn á ný, þegar þar að kemur,
með aukið sjálfstraust, aukna þekkingu á starfssviði sínu
og nýja sýn á menningu þjóðar okkar.
Til umhugsunar fyrir stjórnvöld og verkalýðshreyf-
inguna.
Um félagslegar og aðrar
afleiðingar atvinnuleysis
Verkefni fyrir Félags-
málaskóla alþýðu?
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
John Stuart Mill setti fram þáreglu, að ríkið mætti ekki
skerða frelsi einstaklinga nema í
sjálfsvarnarskyni. Samkvæmt þeirri
reglu má ríkið vitanlega reyna að
koma í veg fyrir smit, þegar drep-
sótt geisar, með því til dæmis að
skylda Íslendinga til að fara í
sóttkví, leiki grunur á því, að þeir
beri í sér drepsóttina, og banna út-
lendingum að koma til landsins.
Þessi frelsisskerðing er réttlætan-
leg, alveg eins og bann við akstri
undir áhrifum áfengis eða við ann-
arri hættulegri hegðun.
Víkur nú sögunni niður í troð-
fullan Tjarnarsal Ráðhúss Reykja-
víkur sunnudaginn 1. febrúar 2004.
Fræðaþulurinn Pétur Pétursson
hafði skorað á mig í kappræður um
Drengsmálið. Árið 1921 hafði sósíal-
istinn Ólafur Friðriksson, ritstjóri
Alþýðublaðsins, tekið með sér frá
Rússlandi ungan pilt, Nathan Fried-
mann að nafni, sem hann hugðist
gera að aðstoðarmanni sínum við
byltingariðju, enda talaði Fried-
mann þýsku og rússnesku. Í læknis-
skoðun kom í ljós, að hinn erlendi
gestur gekk með smitnæman augn-
sjúkdóm, trachoma, egypsku augn-
veikina svonefndu, en hún hafði
valdið blindu milljóna manna.
Læknar ráðlögðu því yfirvöldum að
senda piltinn úr landi, en þegar það
var ákveðið neitaði Ólafur að hlýða.
Safnaði hann liði til að verjast lög-
reglu, en þá var kallað út varalið til
aðstoðar yfirvöldum og fyrirmæl-
unum framfylgt.
Pétur deildi í framsöguræðu sinni
á íslensk yfirvöld fyrir framkomu
þeirra í Drengsmálinu, en ég varði
þau. Benti ég á, að jafnvel einbeitt-
ustu frelsisunnendur vildu tak-
marka frelsi manna til að bera smit.
Árið 1921 hefðu aðstæður verið erf-
iðar á Íslandi, fólk fátækt, aðeins
tveir sérfræðingar í augnlækn-
ingum, þröngbýlt í Reykjavík og hin
mannskæða spánska veiki árið 1918
öllum í fersku minni. Egypska augn-
veikin væri að vísu læknanleg, en
eðlilegt hefði verið að senda piltinn
til Danmerkur, þar sem aðstæður
væru betri, en hann hlaut þar ein-
mitt lækningu síns meins. Jafnframt
benti ég á, að Ólafur Friðriksson
hefði ekki mátt taka lögin í eigin
hendur, ákveða upp á sitt eindæmi
að óhlýðnast yfirvöldum.
Ég sé ekki betur en í veirufaraldr-
inum nú á útmánuðum 2020 hafi mál
mitt verið staðfest eftirminnilega.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Farsóttir og frelsi