Fréttablaðið - 14.11.2020, Blaðsíða 98

Ljósmæður er í aðalhlut-verki í nýjustu skáld-sögu Auðar Övu Ólafs-dóttur, Dýralífi. „Það eru nokkur ár síðan ég ákvað að skrifa bók um sögu-
persónu sem væri að reyna að skilja
ljósið og að hún skyldi vera ljós-
móðir. Þetta er tvíradda skáldsaga,
saga tveggja Dómhilda sem báðar
eru ljósmæður og sú eldri er ömmu-
systir söguhetju. Aðrar starfsstéttir
sem koma við sögu tengjast reyndar
líka ljósinu: rafvirki, björgunarsveit
skipuð konum og leiðsögumaður í
norðurljósaferð,“ segir Auður.
Spurð hvort hún hafi fengið
hugmyndina að bókinni þegar
ljósmóðir var valið fegursta orð
íslenskrar tungu segir hún: „Það er
rétt að ein kveikja að hugmyndinni
var þegar Íslendingar völdu fegursta
orð tungumálsins árið 2013. Í öðru
sæti var lýsingarorðið hugfanginn
og í fyrsta sæti níu stafa nafnorð,
starfsheiti heilbrigðisstarfsmanns:
ljósmóðir.
Dýralíf hefst á erfiðustu reynslu
mannsins, að fæðast og þurfa að
venjast ljósinu, og mér þótti skáld-
lega rökrétt að upptakturinn að
bókinni skyldi vera tilvitnun í
Les pensées eftir franska heim-
s p e k i n g i n n
Bla ise Pa s-
cal í þýðingu
v inar míns,
Péturs Gunn-
a r s s o n a r .
Hugsanir Pas-
cal hafa fylgt
mér allt frá því
ég var náms-
maður í París
og tilvitnunin
fjallar um það
að maðurinn
viti við fæðingu
ekki hver hann
sé eða hver
þessi heimur er
eða yfirleitt að
hann sé fæddur.
A ld rei þe s su
vant byrjaði ég
á fyrsta kaf la
bókar og skrif-
aði hann í einni
striklotu. Ég læt
bókina gerast í
mesta myrkrinu, á þremur dögum
fyrir jól, af því að besti tíminn til
að skilja ljósið er þegar minnst er
af því.“
Kona í Vesturbænum
Skáldsagan fjallar um mennskuna
og dýr. Blaðamaður spyr Auði hvort
henni finnist maðurinn vera skyn-
semisvera. Auður svarar: „Það getur
vel verið að maðurinn sé skynsem-
isvera, hann er líka ó-skynsemis-
vera. Vitsmunavera hefur jákvæða
merkingu í tungumálinu, en því
má ekki gleyma að maðurinn notar
vitsmuni sína ekki bara til góðs,
heldur líka til ills, til að sýna slægð
og grafa undan náunga sínum og
skara eld að eigin köku, og líka til að
eyðileggja náttúruna. Maðurinn er
þó líka fær um að sýna mikið örlæti
og í bókinni er ég líka upptekin af
eiginleikum á borð við hugrekki og
æðruleysi. Og hlutverki tilviljunar-
innar í lífi okkar.“
Alls kyns eyðing, þar á meðal
útrýming dýra, og umhverfisvá,
er í bakgrunni sögunnar. „Það er
erfitt að vera samtímahöfundur
og horfa fram hjá því hvernig við
höfum farið með jörðina, segir
Auður. „COVID-faraldurinn, sem er
hvergi nefndur á nafn í bókinni, er
beintengdur loftslagsbreytingum.
Með eyðingu skóga er sífellt verið að
þrengja að villtum dýrum í þeirra
náttúrulega umhverfi og færa þau
nær manninum. Þau bera sjúkdóma
yfir í manninn. Margir telja að við
séum að fara inn í tímabil þar sem
einn vírussjúkdómur tekur við af
öðrum.
Ég held að umhverfisvá megi
tengja ýmsum áhugaverðum spurn-
ingum um eðli mannsins og reyni
að gera það í bókinni. Aðalatriðið
hjá mér er þó alltaf að segja sögu. Ég
læt persónu í bókinni, ömmusystur
söguhetju, skrifa greinar í blöð um
umhverfismál og dýravernd fyrir
hálfri öld og sem enginn las. Þann-
ig leik ég mér að því að láta „konu
í Vesturbænum“ nota ýmis hugtök
sem voru ekki hluti af umræðunni
þá, eins og „latt sæði“ sem „nenni
ekki að synda að egginu“, þegar hún
rekur ófrjósemi til eiturefna í haf-
inu. Kveikjan að þessu er sú að öll
vitneskja um það hvert stefndi var
þegar til staðar fyrir fimmtíu árum.
Nema það hlustaði enginn. Skila-
boðin hafa verið skýr: Ef við öxlum
ekki ábyrgð á ofneyslu okkar og
eyðileggingu jarðar, gæti maðurinn
orðið skammlífasta dýrategundin.”
Hið brothætta líf
Blaðamaður vill samt fullyrða að
skáldsaga Auðar sé ekki svartsýn
saga. „ Svartur
heimur kallar á
bók um ljósið.
Sagan er óður
til ljóssins og
til hins brot-
hætta lífs,“ segir
Au ðu r. „Von
bókar innar –
og þá er ég að
tala um rödd
sög upersónu,
ekki höfundar,
felst í því að
m a n n d ý r i ð
geti tekið upp
á því að haga
sér óútreikn-
a n leg a , l ík a
á já k væða n
hátt. Til góðs
fyrir heildina.
M a ð u r i n n
getur fundið
upp á ýmsu
sn iðug u og
í sameiningu geta
menn leyst vandamál ef þeir vilja.
Til þess þarf að vísu fyrst að horfast
í augu við vandamálið og viður-
kenna það.“
Spurð hvort hún sé sjálf svartsýn
eða bjartsýn segir hún: „Sjálf sveifl-
ast ég milli vonar og svartsýni. Eins
og flestir, held ég. Ef maður er mjög
raunsær getur maður dottið niður í
botnlausa svartsýni.
Sjónarhorn bókarinnar er til-
vistarlegt, en ég held að mitt sjónar-
horn á það hvernig komið er fyrir
jörðinni sé talsvert pólitískara. Ég
hef í raun enga trú á því að mark-
aðsöflin og stórfyrirtæki heimsins,
í samvinnu við ríkisstjórnir, sjái
skyndilega að sér og hætti að ganga
á auðlindir jarðar og eyðileggja
náttúruna.
Ég verð satt að segja skelkuð
þegar ég heyri plön um endur-
reisn hagkerfis, hvernig eigi að
ræsa allar vélar og láta vinna á tvö-
földum afköstum til að vinna upp
tap. Hins vegar gætu jarðarbúar,
þessir sjö milljarðar, eða allavega
nógu margir, líka tekið sig saman,
þvert á stjórnvöld, og hagað sér
óútreiknanlega eins og í bókinni
minni. Hætt ofneyslunni, þau okkar
sem höfum efni á henni. Við lifum
öll undir sama himni og öndum
að okkur sama loftinu. Mín sýn
er einföld: Þeir sem ganga á auð-
lindir náttúrunnar og eyðileggja
umhverfið í framleiðslu sinni, eiga
að borga skaðabætur.“
Er efahyggjumanneskja
Blaðamaður spyr Auði hvort kalla
megi hana húmanískan höfund.
„Ef húmanismi snýst um að velta
fyrir sér einhverjum tímalausum
sannleik um mannlegt eðli, þá er ég
kannski húmanískur höfundur. Ef
hann á hinn bóginn snýst um það að
trúa á manninn, þá er svarið: Ekkert
frekar en á lóuna og birkihríslu. Ég
er efahyggjumanneskja og bæði
trúi og trúi ekki. Það er dagamunur
á því. Minn hugmyndaheimur er
dálítið eins og sagan í Dýralífi, verk
í vinnslu.
Þegar ég heyri orðið húmanisti
dettur mér einna helst í hug faðir
minn heitinn. Hann var miðaldra
þegar ég fæddist, fæddur fyrir
spænsku veikina og frostavetur-
inn mikla, horfði á Kötlugosið við
endann á Njálsgötunni, þar sem
föðurafi minn smíðaði líkkistur
og sá um útfarir þeirra sem dóu úr
spænsku veikinni, hafði lifað tvær
heimsstyrjaldir og útrýmingar
Stalíns, fengið berkla, menntað sig
í Danmörku á kreppuárunum, oft
við þröngan kost, en trúði þrátt
fyrir allt á manninn og framfarir,
að maðurinn myndi sjá að sér og
allt myndi stefna að einhverju góðu.
Hann var þátttakandi í þeim ung-
mennafélagsanda sem fólst í því að
byggja upp sjálfstætt Ísland og eins
og húmanistar endurreisnarinnar
var hann bæði stærðfræðiséní og
kunni latínu. Hann taldi lýðræðið
stærstu gjöfina, lýðræðisríki væru
vissulega gölluð en það væri hægt
að breyta þeim með því að skipta
reglulega um valdhafa. Hann las
íslenskar bókmenntir en ekki
dystópíur og hefði aldrei getað
ímyndað sér það eftirlitssamfélag
sem við búum sjálfviljug í í dag
og stýrt er af alþjóðlegum stór-
fyrirtækjum. Ég reyni stundum að
framkalla rödd hans og láta hann
segja: Þetta verður allt í lagi, en það
gengur ekki alveg nógu vel.
Sá höfundur sem hefur reynst
mér best við að skilja furðulega
tíma og mannlegt eðli, er Nietzsche
gamli. Hann hefur búið sér til rými
á mörkum skáldskapar og einhvers
konar greiningar á brjáluðum
manni og heimi. Og skrifar um leið
undurfallegan texta. Ég er alltaf
með Handan góðs og ills við rúm-
stokkinn.“
Svartur heimur kallar á bók um ljósið
Dýralíf er nýjasta skáldsaga Auðar Övu Ólafsdóttur. Maðurinn, dýr, útrýming og umhverfisvá eru þar í
forgrunni, en einnig fæðing og ljós. Höfundurinn segir sjónarhorn bókarinnar vera tilvistarlegt.
Kolbrún
Bergþórsdóttir
kolbrunb@frettabladid.is
MINN HUGMYNDA-
HEIMUR ER DÁLÍTIÐ
EINS OG SAGAN Í DÝRALÍFI,
VERK Í VINNSLU.
Maðurinn notar vitsmuni sína ekki bara til góðs, segir Auður Ava Ólafsdóttir. FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI
1 4 . N Ó V E M B E R 2 0 2 0 L A U G A R D A G U R50 M E N N I N G ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð