Fréttablaðið - 30.12.2020, Qupperneq 12

Fyrir utan veiruvandann sem hrjáð hefur landsmenn er t aumlaus útþensla r ík is-
báknsins ein helsta ógnin við
íslenska hagkerfið nú sem stendur.
Vonandi sjáum við fyrir endann á
veiruvandanum þegar bólusetn-
ingar fara að hafa áhrif til góðs sem
væntanlega verður f ljótlega á nýja
árinu. Aftur á móti bendir ekkert
til þess að við munum sjá nokkurt
lát verða á útþenslu ríkisbáknsins.
Það er stórháskalegt og getur haft
alvarlegar afleiðingar ef ekki verður
hugarfarsbreyting meðal æðstu
ráðamanna ríkisins.
Hér er ekki verið að amast við því
að ríkið verji auknum fjármunum
til grunnþjónustu, sér í lagi heil-
brigðiskerfisins. En ástæða er til að
vara við óráðsíu og sóun víðs vegar
í rekstri hins opinbera. Byrjum á
toppnum. Stjórnmálaf lokkarnir
á Alþingi hafa komið sér saman
um að nær þrefalda framlög til sín
sjálfra. Á fjárlögum 2021 eiga 728
milljónir króna að renna til rekstr-
ar stjórnmálaflokkanna. Auk þess
greiðir ríkissjóður laun 28 aðstoð-
armanna þingf lokkanna. Lengst
gengur endaleysan á því sviði hjá
þingf lokki sem telur tvo þing-
menn en hefur þrjá aðstoðarmenn
á launum hjá skattgreiðendum!
Umrætt fyrirkomulag er vitan-
lega galið og hreinn dónaskapur við
eigendur ríkissjóðs, skattgreiðend-
ur sem þurfa að borga brúsann. Það
er raunar merkilegt hve litla athygli
þessi framkoma stjórnmálaf lokk-
anna vekur. Landsmenn eru orðnir
dofnir gagnvart framkomu af þessu
tagi. Sama gildir um áform Alþingis
um að láta reisa fimm hæða glæsi-
hýsi við hlið Alþingis sem á að
hýsa kontóra fyrir þingmenn og
starfsfólk Alþingis. Allt þetta fólk
hefur ágæta vinnuaðstöðu og það
ætti ekki að vera forgangsmál í því
kreppuástandi sem ríkir á Íslandi
að byggja slíkt monthús yfir skrif-
stofu Alþingis, að ekki sé nú talað
um að ætla að troða 1.200 fer-
metra skrifstofubyggingu inn á
lóð stjórnarráðshússins gamla og
eyðileggja ásýnd þess, bara til að
geta komið sívaxandi fjölda emb-
ættismanna ráðuneytisins fyrir.
Enginn skortur er á vönduðu leigu-
húsnæði í nágrenninu sem fá má
á sífellt hagstæðari kjörum vegna
aukins framboðs.
Þá er rétt að nefna dæmi um
útþenslu- og eyðslustefnu ríkis-
stjórnarinnar: Fram hefur komið í
vönduðum greinum í DV að starfs-
menn forsætisráðuneytisins séu
orðnir 54 talsins. Á tíma Jóhönnu
Sigurðardóttur fyrir áratug voru
þeir 35 og ekki nema 15 árið 1988.
Spyrja má hvort vinnubrögð ráðu-
neytisins séu svona miklu vand-
aðri núna en áður og eins hvort
ný verkefni hafi hlaðist á forsætis-
ráðuneytið. Vafalaust hafa einhver
verkefni bæst við. En alla vega ekki
með þeim hætti að það réttlæti
slíka útþenslu. Nefnt hefur verið
eitt dæmi um ný verkefni í ráðu-
neytinu. Það er svonefnd „skrif-
stofa jafnréttismála“, þar sem sex
embættismenn eru nú skráðir með
starfstitla. Þetta er athyglisvert í
ljósi þess að innan stjórnkerfisins
er starfandi sérstök ríkisstofnun,
Jafnréttisstofa, staðsett á Akureyri
með átta starfsmenn á launum.
Á fjárlögum næsta árs er gert ráð
fyrir framlögum til Jafnréttisstofu
upp á 162 milljónir króna. Hefði
ekki mátt ætla að sex stöður emb-
ættismanna til viðbótar innan for-
sætisráðuneytisins vegna þessa
málaf lokks væru óþarfar? Kostn-
aður ráðuneytisins vegna þessa
er væntanlega nokkuð á annað
hundrað milljónir króna á ári.
Hvað höfðingjarnir hafast að
Hér er einungis verið að taka dæmi
um skort á ráðdeildarsemi meðal
æðstu valdhafa ríkisins. Varla þarf
að gera ráð fyrir öðru en að vinnu-
brögðin séu áþekk niður eftir öllu
kerfinu þegar fólkið á toppnum
gefur svona fordæmi: „Hvað höfð-
ingjarnir hafast að, hinir meina sér
leyfist það,“ segir í Passíusálmum
Hallgríms Péturssonar og er enn í
fullu gildi.
Þetta er ekki nefnt hér af illum
hug eða vondum hvötum. Við
Íslendingar verðum að horfast í
augu við þann raunveruleika sem
nú blasir við. Ríkissjóður er rekinn
með um 300 milljarða króna halla
á árinu 2020 og fjárlög ársins 2021
gera ráð fyrir enn meiri halla. Við
getum ekki bara látið eins og þetta
sé allt í lagi og haldið áfram sömu
útgjöldum hins opinbera og verið
hefur, hvað þá aukið útgjöld. Vegna
veiruvandans þurfa fyrirtækin í
landinu að grípa til margvíslegra
ráðstafana, skera niður og spara
í rekstri sínum. Atvinnuleysi er
nú um ellefu prósent með öllum
þeim sársauka sem því fylgir.
Atvinnuleysi mun ekki minnka
fyrr en atvinnulífið nær fyrri styrk
að nýju þegar áhrifa veirunnar
hættir að gæta. Þangað til verður
at v innu leysið áf ramhaldandi
böl hér á landi og eins mun vandi
fjölda fyrirtækja í ýmsum atvinnu-
greinum halda áfram að truf la. Á
meðan fólk og fyrirtæki berjast við
mikinn efnahagssamdrátt er algjör-
lega óboðlegt að ríkisvaldið grípi
ekki til ráðstafana og sýni aðhald
í eigin rekstri. Ætlast verður til
fordæmis í þeim efnum frá æðstu
stofnunum, Alþingi og ráðherrum
ríkisstjórnarinnar. Eftir höfðinu
dansa limirnir.
Ég hef fulla trú á því að við Íslend-
ingar getum komist hratt út úr
þeim erfiðleikum sem veiran hefur
valdið hér á landi að undanförnu.
En þá þarf hið opinbera einnig að
sýna ráðdeild og skynsemi. Ekki er
nægilegt að ætlast til þess af fólkinu
og fyrirtækjunum sem standa utan
við opinbera kerfið.
Bjöguð samkeppni
Ríkisútvarpið er ríkisstofnun sem
dregur til sín milljarða af skatt-
peningum landsmanna á ári hverju,
að mestu gagnrýnislaust af hálfu
stjórnmálamanna. Ekki virðist
duga minna en fimm milljarðar
frá ríkissjóði árlega til að halda úti
þessari starfsemi í bjagaðri sam-
keppni við einkarekna fjölmiðla.
Gagnrýni á þetta bákn kemur aðal-
lega frá keppinautum sem þurfa að
búa við ósanngjarna samkeppnis-
stöðu ár eftir ár. Öðrum virðist að
mestu standa á sama og sætta sig
við að fimm milljörðum króna af
skattfé borgaranna sé ráðstafað
með þessum hætti ár hvert.
Ef litið er nokkur ár aftur í tím-
ann má finna yfirlýsingar frá ráð-
herrum og alþingismönnum sem
hétu því að breyta – jafnvel bylta
– rekstri og umfangi Ríkisútvarps-
ins, meðal annars með því að taka
stofnunina út af auglýsingamarkaði
eins og tíðkast í nágrannalönd-
unum. Sumir f lokkar hafa ályktað
með þessum hætti árum og jafnvel
áratugum saman. En allt kemur
fyrir ekki. Einungis innantóm orð
stjórnmálamanna en engar efndir.
Hlutverk útvarpsins hefur gjör-
breyst í áranna rás. Nú er haldið
upp á 90 ára afmæli þessarar ríkis-
stofnunar sem sannarlega var þörf
á sinni tíð. Lengi vel var aðeins um
eina útvarpsrás og síðar eina sjón-
varpsrás „að velja“. Svo kom sam-
keppni og einkareknar stöðvar hafa
haslað sér völl og ný tækni rutt sér
til rúms. Með þeim breytingum
hefur hlutverk Ríkisútvarpsins
gjörbreyst og það jafnvel orðið
óþarft að mörgu leyti þó svo lög-
gjafinn hafi ekki veitt því athygli.
Mikið er gert úr meintu „menn-
ingarhlutverki“ stofnunarinnar.
Því vekur athygli að í fjárlögum er
stofnunin ekki f lokkuð sem „menn-
ingarstofnun“, heldur sem fjölmið-
ill. Þá er jafnan lögð mikil áhersla
á að Ríkisútvarpið sinni því sem
kallað er „almannaþjónusta“ og
með því eru milljarðafjárveitingar
af skattfé réttlættar. Þetta átti
við þegar Ríkisútvarpið var eitt á
sviðinu en þannig er það alls ekki
lengur.
Nýlega kom fram í viðtali við for-
stjóra Sýnar, sem rekur Stöð 2, Vísi,
Bylgjuna og ýmsa aðra öfluga fjöl-
miðla, að félagið gæti hæglega tekið
að sér almannaþjónustuhlutverk
sem Ríkisútvarpinu er einu falið
með lögum. Forstjórinn benti á hve
mikilvægir fréttamiðlar vefir fjöl-
miðlafyrirtækjanna væru en þeir
eru jafnan fyrstir með fréttirnar.
Þar á meðal alvarlegar fréttir af
slysum, hamförum og almannavá
sem „almannaþjónustu“ er væntan-
lega treyst fyrir sérstaklega.
Mikilvægi vefmiðla vaxandi
Gallup mælir útbreiðslu á helstu
vefmiðlum landsins og þar kemur
fram að Vísir.is er nú vinsælasti
einstaki vefurinn eins og forstjóri
Sýnar benti á í umræddu viðtali.
Samkvæmt síðustu mælingu var
Vísir.is með 568 þúsund notendur
á viku, Mbl.is hafði 554 þúsund
notendur á viku en miðlar Torgs,
Fréttablaðið.is og DV.is, voru þá
samtals með 715 þúsund notendur
á viku, þannig að miðlar Torgs hafa
mesta útbreiðslu samtals. Vefmið-
ill Ríkisútvarpsins kemur á eftir
öllum þessum vefmiðlum með 323
þúsund notendur á viku samkvæmt
umræddri samantekt Gallup. Í ljósi
alls þessa er vandséð að löggjafinn
geti varið lengur að ráðstafað sé
milljörðum á ári til Ríkisútvarpsins
til að uppfylla „almannaþjónustu-
hlutverk“ sem aðrir fjölmiðlar geta
hæglega sinnt – og sinna – með
miklum sóma þó þeir megi búa
við mismunun af hálfu löggjafans.
Virðist litlu skipta hvaða stjórn-
málaf lokkar eru við völd hverju
sinni. Þeir hafa látið undir höfuð
leggjast áratugum saman að koma
á réttlæti hvað þessa starfsemi
varðar.
Við sem komum að rekstri einka-
rekinna fjölmiðla verðum að gera
okkur ljóst að varla er við því að
búast að stjórnvöld leiðrétti þá
samkeppnisskekkju sem hér um
ræðir. Stjórnmálamenn og stjórn-
málaflokka virðist skorta kjark til
að gera sjálfsagðar og sanngjarnar
breytingar á umgjörð fjölmiðla-
rekstrar hér á landi. Þeim virðist
þykja ágætt að ríkið eigi stærsta
fjölmiðil landsins sem nýtur sín vel
í bjagaðri samkeppni. Vera kann að
þeir óttist sjálfir þessa ríkisstofnun.
Er mögulegt að ýmsir stjórnmála-
menn gætu hugsað sér að Ríkisút-
varpið yrði eini alvörufjölmiðillinn
á Íslandi? Kann að vera að einhverj-
um stjórnmálamönnum hugn ist
illa frjáls f jölmiðlun? Stundum
læðist sá grunur að manni að skoð-
ana- og tjáningarfrelsi eigi minna
fylgi að fagna en ætla mætti.
Vilja menn ríkislímonaði?
Margir muna eftir persónunni
Marteini Mosdal sem Stöð 2 gerði
ódauðlegan á sínum tíma. Mar-
teinn vildi einfalda hlutina og lagði
stöðugt til að ekki yrði selt annað
en ríkislímonaði hér á landi. Hann
taldi samkeppni almennt óþarfa.
Marteinn Mosdal kynnti sig sem
frambjóðanda R ík isf lok ksins.
Spyrja má hvort hinir ríkisstyrktu
f lokkar okkar tíma séu ekki óðum
að renna saman í einn Ríkisflokk.
Við skulum vona að stefna Mar-
teins Mosdals eigi ekki fylgi að
fagna. Þá er gott til þess að vita að
kosið verður til Alþingis á komandi
ári. Hver veit nema við fáum þá nýja
og öfluga þingmenn sem vilja leggja
sitt af mörkum til að koma á eðli-
legu rekstrarumhverfi um Ríkisút-
varpið og reyndar fjölmargar aðrar
ríkisstofnanir sem virðast sæta afar
litlu aðhaldi kjörinna fulltrúa.
Árið 2020 hefur verið viðburða-
ríkt hjá Torgi ehf., sem gefur út
Fréttablaðið, DV, rekur sjónvarps-
stöðina Hringbraut og fjölmarga
öfluga vefmiðla ásamt eigin prent-
smiðju. Við höfum lokið við samein-
ingu þriggja fjölmiðlafyrirtækja og
endurskipulagt flesta rekstrarþætti
fyrirtækisins þannig að Torg er full-
búið að takast á við alla samkeppni
– bæði sanngjarna og ósanngjarna.
Veiran alræmda truflaði vitanlega
rekstur okkar mikið á árinu en við
vonum eins og aðrir að hremm-
ingum vegna hennar ljúki senn.
Við hjá Torgi horfum björtum
augum fram á veginn. Ég vil þakka
öllum okkar góðu starfsmönnum
fyrir frábært starf á árinu og óska
þeim og öðrum velunnurum fyrir-
tækisins velfarnaðar á árinu 2021.
Gegndarlaus útþensla ríkisbáknsins er ógnvekjandi
Helgi
Magnússon
stjórnar-
formaður
Torgs ehf.
SENSITIVE
heitir núna
PEAUX
SENSIBLES
Nýjar umbúðir
– sama góða
varan
Ríkissjóður er rekinn með
um 300 milljarða króna
halla á árinu 2020 og fjárlög
ársins 2021 gera ráð fyrir
enn meiri halla. Við getum
ekki bara látið eins og þetta
sé allt í lagi og haldið áfram
sömu útgjöldum hins opin-
bera og verið hefur, hvað þá
aukið útgjöld.
S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð 11M I Ð V I K U D A G U R 3 0 . D E S E M B E R 2 0 2 0