Læknablaðið - apr. 2020, Blaðsíða 11

LÆKNAblaðið 2020/106 179
R A N N S Ó K N
Inngangur
Árlega greinast um 1600 einstaklingar á Íslandi með krabbamein.
Fimm ára lifun þeirra sem greinast með krabbamein hér á landi
hefur aukist undanfarna áratugi og voru 14.744 einstaklingar á lífi
í árslok 2017 sem greinst höfðu með krabbamein einhverntíma á
lífsleiðinni. Búist er við að sá hópur fólks sem lifir lengi eftir grein-
ingu með krabbamein fari stækkandi.1,2
Það er vel þekkt að yfirþyngd og offita eru áhættuþættir þess
að greinast með krabbamein.3-5 Jafnvel eru leiddar að því líkur að
með minnkuðum reykingum almennings verði yfirþyngd og offita
algengasti áhættuþáttur krabbameina í þróuðum ríkjum.6 Holda-
far fólks getur einnig breyst við krabbameinsmeðferð, en það er
algengast að fólk þyngist í meðferðinni og sumir tapa vöðvamassa
samhliða því.4,7 Aukin líkamsfita virðist fylgja ýmsum gerðum
krabbameinsmeðferða, sérstaklega andhormónalyfjum vegna
brjóstakrabbameina8,9 og testósterónbælandi lyfjameðferð vegna
krabbameina í blöðruhálskirtli.10,11
Yfirþyngd og offita auka áhættu á endurkomu ýmissa tegunda
krabbameina,12 en einnig líkur á nýgreiningu á öðrum krabba-
meinum4,12 og geta hækkað dánartíðni vegna sumra algengra
krabbameina.4,12-15 Í Bandaríkjunum er talið að yfir 90.000 andlát
vegna krabbameina séu tilkomin vegna yfirþyngdar og offitu
sem sennilega mætti koma í veg fyrir.14 Samt sem áður er til stað-
ar svonefnd yfirþyngdarþversögn, sem sumir vilja kalla líkams-
þyngdarstuðulsþversögn.16,17 Þrátt fyrir áðurnefnda fylgni á milli
hás líkamsþyngdarstuðuls (LÞS) og þess að greinast með krabba-
mein, og að látast af völdum krabbameina, virðist yfirþyngd vera
verndandi þáttur hjá fólki sem greinist með krabbamein.18,19 Þetta
leiðir stundum til J-laga fylgni á milli LÞS og andláts af völdum
krabbameinsins, þannig getur dánartíðni verið hærri hjá þeim
sem eru með lágan LÞS miðað við þá sem eru í kjörþyngd eða yfir-
þyngd en svo hækkar tíðni andláta aftur eftir því sem LÞS hækk-
ar.20 Ástæður þess að sumir fitna í krabbameinsmeðferð tengjast
meðal annars aukaverkunum af frumudrepandi lyfjameðferð og
minnkaðri hreyfingu.4 Tengsl hafa einnig fundist á milli LÞS og
heilsutengdra lífsgæða heilbrigðra, á þann hátt að hækkandi LÞS
fylgja lakari heilsutengd lífsgæði.21
Þrek, holdafar og heilsutengd lífsgæði
eftir krabbameinsmeðferð
Á G R I P
TILGANGUR
Sífellt fleiri lifa lengi eftir meðferð vegna krabbameins. Þekking á
langtímaáhrifum krabbameinsmeðferðar á þrek, holdafar og heilsu-
tengd lífsgæði fólks, er mikilvæg fyrir þennan vaxandi samfélags-
hóp. Tilgangur rannsóknarinnar var tvíþættur: (a) að mæla þrek,
holdafar, heilsutengd lífsgæði og persónueinkenni fólks sem hefur
lokið við læknismeðferð vegna krabbameina undanfarin 10 ár; og
(b) að athuga hvort þrek hafi fylgni við holdafar og heilsutengd lífs-
gæði fólks sem hefur lokið við læknismeðferð vegna krabbameina.
EFNIVIÐUR OG AÐFERÐIR
Áttatíu þátttakendur (25-77 ára) af báðum kynjum, sem voru í
sjúkdómshléi eða álitnir læknaðir af krabbameini, svöruðu spurn-
ingalistum um heilsutengd lífsgæði (SF-36v2 og EQ-5D-3L) og
persónuleika D (DS14). Blóðþrýstingur, líkamsþyngdarstuðull (LÞS),
fituprósenta, þrek metið með 6 mínútna gönguprófi (6MWT) og
ummál mittis og mjaðma var mælt. Notað var SPSS til að fá lýsandi
tölfræði og við útreikning á fylgnistuðlum, miðað var við 95% mark-
tektarmörk.
NIÐURSTÖÐUR
Tveir af hverjum þremur þátttakendum voru með einhverja þætti
holdafars yfir viðmiðunarmörkum. Rúmlega helmingur þátttakenda
var yfir kjörþyngd, 66,3% voru með mittisummál yfir viðmiðunar-
mörkum, 45,0% voru með hlutfall milli mittis og mjaðma yfir
viðmiðunarmörkum. Gengin vegalengd í 6MWT var að meðaltali
634 m +/- 83 m. Marktæk fylgni (p<0,05) mældist á milli 6MWT og
holdafars, ásamt 6MWT við flesta þætti heilsutengdra lífsgæða.
Aðeins 13,8% þátttakenda mældust með persónuleika D.
ÁLYKTANIR
Holdafar fólks sem hefur lokið við krabbameinsmeðferð er almennt
yfir viðmiðunarmörkum. Þrek hefur fylgni við heilsutengd lífsgæði
og holdafar fólks sem hefur lokið við krabbameinsmeðferð.
G. Haukur Guðmundsson1,2 sjúkraþjálfari
Erlingur Jóhannsson1,3 lífeðlisfræðingur
1Rannsóknarstofu í íþrótta- og heilsufræðum, menntavísindasviði Háskóla
Íslands, 2Ljósið – endurhæfing fyrir fólk sem hefur greinst með krabbamein,
3Institutt for idrett, kosthold og naturfag, Høskulen på Vestlandet, Bergen, Norge.
Fyrirspurnum svarar Erlingur Jóhannsson, erljo@hi.is

Þrek fólks sem fer í krabbameinsmeðferð getur skerst af ýms-
um sökum, til dæmis vegna áhrifa lyfja og geisla á hjartavöðva
og lungu.22 Skerðing verður á þreki fólks sem hefur lokið við
ýmist lyfjameðferð og/eða geislameðferð vegna brjóstakrabba-
meins og virðist sú skerðing aukast þegar fram líða stundir frá
meðferðarlokum umfram það sem gengur og gerist hjá fólki sem
ekki hefur greinst með krabbamein og farið í meðferð vegna þess.7
Þetta er í samræmi við norska rannsókn sem sýndi að konur sem
fengu ekki markvissa íhlutun í formi þjálfunar misstu þrek á ári
á meðan konur sem höfðu fengið þjálfunaríhlutun í 16 vikur og
íhlutun síðan hætt voru enn með bætt þrek ári seinna.23 Reglu-
leg hreyfing er mjög gagnleg fólki sem greinist með krabbamein,
meðal annars vegna þess að hreyfing getur spornað gegn því að
fólk þyngist.12,13,24 Regluleg hreyfing getur einnig dregið úr líkum
á því að fólk greinist með ýmsar tegundir krabbameina.5 Því er
mikilvægt að hvetja þá sem greinast með krabbamein til að leggja
stund á reglulega hreyfingu, ásamt því að stunda aðra holla lifn-