Læknablaðið - apr. 2020, Blaðsíða 48

216 LÆKNAblaðið 2020/106

Í ársbyrjun 2014 voru legháls- og brjósta-
krabbameinsleitir Leitarstöðvar Krabba-
meinsfélags Íslands (KÍ) aðskildar og
eftirfarandi breytingar gerðar á skipulagi
leghálskrabbameinsleitar: (a) boðunar-
aldri var breytt úr 20-69 ára aldri í 23-65
ára aldur, (b) millibili boðana var breytt
úr tveggja til fjögurra ára millibili í fast
þriggja ára millibil og (c) taka frumustroka
var færð frá læknum til ljósmæðra.1 Auk
þess var fræðilegu uppgjöri leitarinnar
hætt.2 Með hliðsjón af nýlegri ákvörðun
ráðherra um flutning framkvæmdar
leitarstarfsins frá KÍ til Landspítala og
heilsugæslunnar telja greinarhöfundar
tímabært að fylgja eftir fyrri skrifum um
ofangreindar breytingar.1,3,4
Aðskilnaður legháls- og
brjóstakrabbameinsleitar
Það var hugsun mammografíunefndar
Ólafs Ólafssonar landlæknis,5 sem stóð að
innleiðingu brjóstakrabbameinsleitar með
röntgenmyndatöku, að samkeyrsla leg-
háls- og brjóstakrabbameinsleitar væri til
hagræðis fyrir konur, sem þá gætu mætt
samtímis til beggja skoðana ef þeim svo
hugnaðist. Það var hugsun þessara frum-
kvöðla að leitin færi fram í fullri sátt við
heilsugæslulækna og sérfræðilækna.
Þrátt fyrir gagnrýni á gagnsemi
brjóstakrabbameinsleitar, sem hafði áhrif
á mætingu,2 gekk samkeyrslan með ágæt-
um þegar frá byrjun, í nóvember 1987.
Ákvörðun um aðskilnað leitarþáttanna í
árslok 2013 kom því á óvart. Þetta stuðlaði
hins vegar að fyrirliggjandi ákvörðun heil-
brigðisyfirvalda um að flytja framkvæmd
leitarinnar frá KÍ eins og greint hefur
verið frá.6
Mætingartíðni
Upplýsingar um mætingu til krabba-
meinsleitar (tafla I) eru sóttar í ársskýrslur
KÍ 2017-2018.7 Þar er að finna mætingar-
tölur til leghálskrabbameinsleitar sem
taka mið af 3,5-árs mætingartíðni í aldurs-
hópnum 23-65 ára allt frá árinu 2007.
Á tímabilinu 2007-2013 mældist 3,5-árs
mætingartíðnin 72% en lækkaði í 69% árin
2014-2018.
Mæting til brjóstakrabbameinsleitar
tók áfram mið af tveggja ára mætingu
í aldurshópnum 40-69 ára og var 60% á
tímabilinu 2007-2013 en lækkaði í 57% árin
2014-2018.7 Mætingin dalaði því um 3%
milli þessara tímabila sem gæti bent til að
breytingar á skipulagi leitarinnar hafi ekki
verið konum til hagræðis.
Nýgengi og dánartíðni
Upplýsingar um heimsaldursstaðlaðar
5-ára hlaupandi meðaltalstölur fyrir leg-
háls- og brjóstakrabbamein eru sóttar til
Krabbameinsskrár (tafla II).
Brjóstakrabbameinsleitin hefur aðallega
áhrif til greiningar sjúkdómsins á byrj-
unarstigi og í minna mæli til greiningar
setkrabbameins (DCIS). Eftir upphaf leitar
1987 er árangurinn því aðallega metinn
út frá breytingum á dánartíðni frekar en
breytingum á nýgengi sjúkdómsins. Tölur
Krabbameinsskrár sýna að dánartíðn-
in hefur lækkað marktækt um 45%, úr
26,4/100.000 (1991-1995) í 14,5/100.000 (2005-
2013).8 Á tímabilinu 2014-2018 var dánar-
tíðnin að meðaltali 15,1/100.000.
Leghálskrabbameinsleitin hefur að-
allega áhrif til greiningar sjúkdómsins
á forstigi. Eftir upphaf leitar 1964 er
árangur leitarinnar því metinn bæði út
frá breytingum á nýgengi og dánartíðni.
Vegna greiningar sjúkdómsins á forstigi
hefur nýgengið fallið marktækt um 69%,
úr 27,3/100.000 á tímabilinu 1964-1968 í
8,6/100.000 á árunum 2014-2018.
Dánartíðnin hefur fallið marktækt um
88%, úr 9,6/100.000 á tímabilinu 1967-1971
í 1,2 /100.000 á árabilinu 2000-2013.9 Árin
2014-2018 var dánartíðnin 1,9/100.000 mið-
að við 0,7/100.000 á árabilinu 2004-2008
(p=0,05).
Breytt skipulag krabbameinsleitar
– Stöðumat á tímum nýrra áskoranna
Kristján
Sigurðsson
prófessor emeritus,
fyrrverandi yfirlæknir og
sviðsstjóri Leitarsviðs
Krabbameinsfélagsins
1982-2013
Reynir Tómas
Geirsson
prófessor emeritus,
fyrrverandi
forstöðulæknir,
kvennadeild, kvenna-
og barnasviði
Landspítala
B R É F T I L B L A Ð S I N S
Tafla I. Mæting til krabbameinsleitar 2007-2018.
Brjóst 2-ára
40-69 ára
Legháls 3,5-ára
23-65 ára
2007 62 75
2008 62 75
2009 61 74
2010 59 72
2011 58 69
2012 59 69
2013 59 72
2014 59 73
2015 58 71
2016 55 68
2017 57 66
2018 57 66