Morgunblaðið - 15.08.2020, Blaðsíða 12

12 DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. ÁGÚST 2020
Sigurður Bogi Sævarsson
sbs@mbl.is
Hvernig geðheilsa þjóð-arinnar þróast á næstumisserum fer eftir ótalþáttum, til dæmis hvern-
ig COVID mun þróast hér á landi,
hversu lengi samstaða mun vera
meðal þjóðarinnar og hvernig efna-
hagsástandið verður,“ segir Hafrún
Kristjánsdóttir, sálfræðingur og for-
seti íþróttafræðideildar Háskólans í
Reykjavík.
„Í rannsókn sem ég og kollegi
minn, dr. Linda Bára Lýðsdóttir,
gerðum meðal starfandi sálfræðinga
kom í ljós að 85% töldu að COVID
myndi hafa áhrif á geðheilsu þjóð-
arinnar. Þá sagði svipað hlutafall að-
spurðra að áhrifin kæmu fram innan
tólf mánaða. Samkvæmt sömu rann-
sókn jókst eftirspurn eftir sál-
fræðiaðstoð á þessum tímum ekki.
Reyndar þvert á móti. Nú er þessi
eftirspurn hins vegar að aukast
segja kollegar mínir mér,“ segir
Hafrún við Morgunblaðið.
Skilaboð heyrist áfram
Áberandi hefur verið nú á tím-
um veirunnar að fólk hefur verið
duglegt að hreyfa sig. Hafrún telur
því að ekki sé endilega þörf á því
átaki til að auka hreyfingu og virkni.
Samkvæmt alþjóðlegri rannsókn
sem íþróttafræðideild HR tók þátt í
að gera meðan fyrsta bylgja COVID
gekk yfir kom í ljós að fólk sem
stundaði ekki líkamsrækt og hreyfði
sig ekkert fór þá af stað. Fólk sem
hreyfði sig lítið jók við sig, fór í
auknum mæli út að ganga, hlaupa og
svo framvegis. Fólk sem fyrir var
mjög duglegt í hreyfingu minnkaði
hins vegar frekar við sig. Ber þá að
taka fram að þessi rannsókn var
gerð þegar líkamsræktarstöðvar og
sundlaugar voru lokaðar.
„Samkvæmt þessu þarf ekki að
hafa miklar áhyggjur af minni virkni
og hreyfingu vegna COVID og
samkomubanns. Samt er nauðsyn-
legt að fylgjast vel með, því virkni er
mjög mikilvæg fyrir geðheilsu okk-
ar. Í fyrstu bylgjunni var þríeykið og
aðrir duglegir að minna á mikilvægi
virkni, þar með talið hreyfingu. Þau
skilaboð þurfa að heyrast áfram,
óháð aðstæðum,“ segir Hafrún.
Af leikmönnum hefur verið
haldið fram að lán í óláni sé að kór-
ónuveiran hafi fyrst komið upp að
vori; á tímum þegar sólargangur
lengist dag frá degi sem gjarnan
gerir fólk bjartsýnna og skapar
eftirvæntingu. En nú þegar veiran
er komin á kreik að nýju er daginn
að stytta og haustið er handan við
hornið. Hverju má búast við þá?
Geðheilbrigðiskerfið
sé undirbúið
„Við höfum engin fordæmi til að
miða við í spám okkar en nærtækt er
að skoða efnahagshrunið árið 2008,“
segir Hafrún. „Flestir sem unnu inn-
an geðheilbrigðiskerfisins þá bjugg-
ust við holskeflu fyrst eftir fall bank-
anna. Svo varð ekki raunin. Áhrifin
komu mikið síðar, þá kannski helst
vegna afleiddra vandamála. Því er
ekkert víst að geðheilsa versni til
mikilla muna strax í haust en geð-
heilbrigðiskerfið verður þó að vera
undirbúið.“
Umræðan um áhrifin af völdum
COVID hefur öðru fremur snúið að
efnahagslegum þáttum, svo sem
ferðaþjónustu. Þó hefur veiran leitt
af sér altækt ástand með áhrifum á
öllum sviðum þjóðlífsins. Þannig
lagðist íþróttastarf að mestu leyti
niður í vetur og starf grunnskóla
raskaðist verulega, þótt ýmsu hafi
verið haldið í horfinu.
„Vissulega er aldrei gott að rút-
ína fari úr skorðum og æfingar falli
niður. Út frá svo mörgu er börnum
og ungmennum mikilvægt að hitta
vini og félaga og komast í tóm-
stundir og skóla,“ segir Hafrún.
Engin gögn hafa verið birt sem
benda til þess að líðan íslenskra
barna hafi breyst, til hins verra eða
betra, í og eftir fyrstu bylgju CO-
VID. Þá hafi brottfall í íþróttum
ekki aukist, skv. Sportabler sem er
gagnagrunnur íþróttafélaganna í
landinu með upplýsingar um 40.000
íslensk ungmenni og íþróttaiðkun
þeirra.
Halda eðlilegu lífi
„Yngriflokkaþjálfarar unnu
þrekvirki í fyrstu bylgju COVID
þegar íþróttastarf barna lá niðri. Við
sjáum í Sportabler hve virkir þjálf-
arar voru að senda iðkendum æfing-
ar og hvatningu og einmitt halda
þeim í eins mikilli rútínu og hægt
var. Þessir þjálfarar eiga hrós skilið.
Augljóst er að svona ástand gengur
þó ekki til lengdar. Þá er ólíklegt að
grunnskólabörn þurfi að fara í gegn-
um þetta ástand aftur, enda segir
þríeykið að börn smiti lítið. Daglegt
líf grunnskólabarna ætti því ekki að
fara mikið úr skorðum í vetur miðað
við núverandi þekkingu,“ segir Haf-
rún og að síðustu:
„Öðru gildir með framhalds-
skólanema. Það er til mikils að vinna
að halda þeirra lífi sem eðlilegustu.
Við vitum að fastir liðir og að stunda
skipulagt íþrótta- og tómstundastarf
dregur úr líkum á alls kyns óæski-
legri hegðun hjá krökkum á þessum
aldri og dregur úr vanlíðan. Það er
til mikils að vinna að halda þeirra lífi
sem eðlilegustu bæði hvað varðar
skóla og skipulagt íþrótta- og tóm-
stundastarf.“
Virkni er mjög mikil-
væg fyrir geðheilsuna
Sálin! Andleg líðan Ís-
lendinga hefur haldist í
jafnvægi á COVID-
tímum. Sálfræðingar
fylgjast þó vel með. Fastir
liðir í dagskránni
minnka hættu á vanlíð-
an ungmenna.
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Sálfræðingur Þróun COVID og hve lengi samstaða helst meðal fólks mun
ráða miklu um líðan þjóðar, segir Hafrún Kristjánsdóttir um stöðu mála.
Morgunblaðið/Eggert
Qigong Æfing á Klambratúni í Reykjavík nú á dögunum. Fólk ræktar líkama og sál hvert með sínu móti.
Fótbolti Þátttaka í íþróttastarfi er
ungmennum afar mikilvæg.
Fólk sem verður fyrir alvarlegum
áföllum eða glímir við sárar afleið-
ingar af þeim sökum er í meiri
hættu en aðrir að þróa með sér lík-
amlega sjúkdóma. Þetta kemur fram
í grein eftir Unni Valdimarsdóttur
faraldsfræðing og prófessor í nýju
tölublaði af Velferð – málgagni
Hjartaheilla. Vitneskja um þetta er
reyndar ekki alveg ný en nú liggja
fyrir niðurstöður víðtækrar rann-
sóknar sem unnið hefur verið að í
20 ár á Íslandi og í Svíþjóð og þar
kemur fyrrgreint skýrt í ljós. Unnur
hefur tekið þátt í þessu rannsókn-
arstarfi og segir í grein sinni að fólk
með áfallatengdar raskanir sé í 30%
meiri hættu en aðrir að fá ýmsa
sjálfsofnæmissjúkdóma og líkurnar
á hjartasjúkdómum fólks í þessum
hópi séu 30-60% meiri en annarra.
Sömuleiðis séu helmingi meiri líkur
á að fólk sem glímir við áfallaröskun
fái til dæmis heilahimnubólgu og
blóðsýkingar. Á hinn bóginn lítur út
fyrir að hætta á illvígum sjúkdómum
meðal fólks sem veikist andlega af
áföllum sé ekki meiri en ella, sé
réttri lyfjameðferð beitt. Þetta allt
stendur þó til að rannska betur,
meðal annars hvernig áföll geta þró-
að taugasjúkdómna og krabbamein,
auk þess sem gera á erfðarann-
sóknir á breytileika heilsufars eftir
áföll.
Efnið og andinn verða ekki skilin í sundur
Áföll auka líkur á alvarlegum
líkamlegum sjúkdómum
Morgunblaðið/Ómar
Hlaup Það léttir lífið að taka á rás.
Í haust hefja um 1.700 nýnemar
nám við Háskólann í Reykjavík, í
grunnnámi, meistaranámi og dokt-
orsnámi. Nemendum í HR fjölgar og
jafnt og þétt og hafa aldrei verið
fleiri en nú.
Ari Kristinn Jónsson, rektor HR,
segir það ávallt tilhlökkunarefni fyr-
ir kennara og allt starfsfólk háskól-
ans að hefja nýtt skólaár. „Í haust
verða hefðbundnar stundaskrár
kjarni skipulags kennslunnar, en
fyrirlestrar verða sendir út í streymi
eða teknir upp og gerðir aðgengileg-
ir á netinu, til að tryggja aðgengi
allra að kennslu, óháð takmörk-
unum. Lögð verður sérstök áhersla á
að nemendur geti mætt í háskólann
í tíma sem byggja á viðveru og sam-
starfi,“ segir Ari um skipulag skóla-
starfsins. Fagnaðarefni sé að hefja
megi skólaárið með eins metra fjar-
lægðartakmörkunum í stað tveggja.
Með því megi sinna fleiri nemendum
á staðnum á sama tíma og allt há-
skólastarfið verður eðlilegra.
Vetrarstarfið í menntastofnunum landsins er að hefjast
Aldrei fleiri nýnemar í HR
Morgunblaðið/Eggert
HR Leikur er að læra, þótt aðstæður í skólastarfi nú séu um margt óvenjulegar.
Sími 555 3100 www.donna.is
Erum nú á Facebook:
donna ehf
Nánari upplýsingar í vefverslun
www.donna.is
Honeywell borðviftur, gólfviftur
og turnviftur – gott úrval.
Hljóðlátar viftur í svefnherbergi.
Viftur sem gefa gust á vinnustaði.