Morgunblaðið - 17.10.2020, Blaðsíða 42

BAKSVIÐ
Silja Björk Huldudóttir
silja@mbl.is
Þeim sem sóttu um listamannalaun
sem til úthlutunar eru í janúar fjölg-
aði um tæp 46% milli áranna 2020 og
2021. Frestur til að sækja um lista-
mannalaun fyrir 2021 rann út í upp-
hafi þessa mánaðar og alls bárust
2.253 umsóknir samanborið við 1.544
umsóknir fyrir janúarúthlutun 2020.
Samkvæmt upplýsingum frá
Rannís fjölgar umsóknum milli ára
mismikið eftir listgreinum. Mest
fjölgar umsóknum hjá sviðslistafólki
eða um rúm 55%. Því næst koma tón-
listarflytjendur, en umsóknum þeirra
fjölgar um tæp 54% milli ára meðan
fjölgun umsókna er tæp 46% hjá tón-
skáldum, tæp 42% hjá myndlistar-
mönnum, 27% hjá rithöfundum og
rúm 26% hjá hönnuðum.
Sótt um 28% fleiri mánuði
Þegar horft er til fjölda þeirra
mánaða sem sótt er um fyrir árið
2021 sést að þeim fjölgar samtals um
rúm 28% milli ára. Fyrir úthlutunina
í janúar 2020 var sótt um samtals
11.176 mánuði, en fyrir úthlutunina í
janúar 2021 er sótt um alls 14.323
mánuði. Aukningin er mjög mismikil
eftir listgreinum. Mest er hún hjá
sviðslistafólki en þar fjölgar umsótt-
um mánuðum um 51%. Næstmest
fjölgun er hjá tónlistarflytjendum eða
rúm 44%. Tónskáld sækja um tæp-
lega 38% fleiri mánuði milli ára,
myndlistarmenn tæplega 26%, hönn-
uðir tæplega 14% og rithöfundar
tæplega 9% fleiri mánuði. Framan-
greindar tölur kallast á við ábend-
ingar sviðslista- og tónlistarfólks þess
efnis að heimsfaraldurinn hafi bitnað
harðast á þessum tveimur list-
greinum í fyrstu bylgju heimsfarald-
ursins sem gekk yfir landið fyrr á
árinu þegar sviðslista- og tónlistar-
fólk var svipt atvinnumöguleikum
sínum vegna samkomutakmarkana.
Samkvæmt lögum um listamanna-
laun nr. 57/2009 skulu samanlögð
starfslaun miðast við 1.600 mán-
aðarlaun, sem skiptast þannig að
hönnuðir fá 50 mánuði, myndlistar-
menn 435, rithöfundar 555, sviðs-
listafólk 190, tónlistarflytjendur 180
og tónskáld 190 mánuði.
Í frumvarpi til fjárlaga fyrir árið
2021 sem lagt var fram fyrr í haust
kemur fram að ætlunin sé að leggja
til ný ákvæði til bráðabirgða við lög
um listamannalaun þess efnis að
samanlögðum starfslaunum árið 2021
verði fjölgað tímabundið um 550 mán-
uði og fari þar með úr 1.600 mán-
aðarlaunum árið 2020 í samtals 2.150
árið 2021. Samkvæmt fjárlaga-
frumvarpinu eru samtals 905,6 millj-
ónir króna eyrnamerktar launasjóð-
um listamanna 2021 en voru um 680
milljónir króna í fyrra.
Í sama frumvarpi má sjá að fram-
lög til starfsemi atvinnusviðslista-
hópa, sem mennta- og menningar-
málaráðherra úthlutar samkvæmt
tillögu frá sviðslistaráði, hækka um
tæp 46% milli ára, þ.e. fara úr tæpum
94 milljónum króna árið 2020 í 137
milljónir árið 2021. Samkvæmt upp-
lýsingum frá Rannís hafa borist alls
143 umsóknir frá sviðslistahópum
með 948 einstaklingum innanborðs
vegna úthlutunar til sviðslistahópa í
janúar 2021. Til samanburðar bárust
fyrir ári alls 105 umsóknir með 761
einstakling innanborðs, sem þýðir að
umsóknum hefur fjölgað um 36%
milli ára.
Ekki fást svör um skiptingu
Í kjölfar heimsfaraldursins kom
mennta- og menningarmálaráðu-
neytið fyrr á þessu ári á aukaúthlutun
til starfslauna listamanna, en um var
að ræða sérstakt tímabundið fjárfest-
ingarátak til að vinna gegn samdrætti
í hagkerfinu í kjölfar kórónuveiru.
Aukaúthlutunin úr launasjóðunum
sex nam 600 mánaðarlaunum, sem
samsvarar rúmum 244 milljónum,
sem úthlutað var í júní. Fjöldi um-
sækjenda var 1.390 sem sóttu alls um
5.747 mánuði. Þess utan bárust 190
umsóknir frá 170 atvinnuleikhópum
og sviðslistafólki sem gátu sótt um
styrk í sérstakt átaksverkefni til
handa atvinnuleikhópum. Ákveðið
var að veita 95 milljónir króna til 30
verkefna.
Skrifleg fyrirspurn var send til að-
stoðarmanns Lilju Alfreðsdóttur,
mennta- og menningarmálaráðherra,
um miðja vikuna og spurt hvort fyrir
lægi hvernig aukamánuðunum 550 á
árinu 2021 yrði skipt milli launasjóð-
anna sex, en engin svör fengust þar
um. Rifja má upp að sviðslista- og
tónlistarfólk gagnrýndi það harðlega
um mitt þetta ár að hlutfallsleg skipt-
ing launasjóðanna sex héldist óbreytt
þegar kom að aukaúthlutuninni á 600
mánuðum átaksverkefnis ríkisstjórn-
arinnar.
Þeirri spurningu var einnig beint
til ráðherra hvort hún teldi fyrirhug-
aða fjölgun mánaðarlauna á árinu
2021 og hækkun til framlaga gegnum
sviðslistaráð nægilega til að mæta því
mikla tekjutapi sem listafólk hér-
lendis hefur orðið fyrir í kjölfar
heimsfaraldursins, en engin svör
fengust við þeirri spurningu.
Samkvæmt fjárlögum 2020 voru
starfslaun listamanna 407.413 kr. á
mánuði og var þar um verktaka-
greiðslu að ræða. Heildarumfang
greiðslna til listamanna í upphafi síð-
asta árs voru því tæplega 652 millj-
ónir. Ekki er ósennilegt að mánaðar-
launin muni hækka um 5% milli ára
líkt og raunin hefur verið síðustu tvö
árin til að halda í við þróun verðlags,
en ekki reyndist unnt að fá það stað-
fest hjá ráðuneytinu.
Umsækjendum fjölgar um 46%
Umsóknir um listamannalaun 2019-2021
Fjöldi einstaklinga sem sækja um eftir sjóðum Heimild: Rannís
Dagsetning úthlutunar
Janúar 2019 Janúar 2020 Júní 2020* Janúar 2021
Launasjóður tónskálda 140 155 217 226
Launasjóður tónlistarfl ytjenda 195 154 181 237
Launasjóður rithöfunda 208 232 279 295
Launasjóður myndlistarmanna 260 263 353 373
Launasjóður hönnuða 66 87 104 106
Launasjóður sviðslistafólks 674 653 256 1.016
Samtals 1.543 1.544 1.390 2.253
*Aukaúthlutun til starfslauna listamanna sem byggir á þingsályktun um sérstakt tímabundið fjárfestingarátak til
að vinna gegn samdrætti í hagkerfi nu í kjölfar kórónuveirufaraldursins
 Ráðgert að fjölga mánaðarlaunum
tímabundið úr 1.600 í 2.150 árið 2021
Ljósmynd/ Ragnheiður Arngrímsdóttir
Bera inn ljósið Bakkabræður í upp-
færslu Leikhópsins Lottu voru eitt
þeirra 30 verkefna sem hlutu styrk í
aukaúthlutun ársins 2020.
42 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. OKTÓBER 2020
Dalvegi 10-14, 201 Kópavogi - Sími: 555-1212 - handverkshusid.is
Opið frá kl. 8 - 18 virka daga og 12 - 16 laugardaga
VILTU LÆRA SILFURSMÍÐI,
TÁLGUN EÐA TRÉRENNSLI?
Fjölmör
stuttnáms
í handve
g
keið
rki.
Skráning og upplýsingar á
www.handverkshusid.is
Angústúra gefur út bland af frum-
sömdum og þýddum bókum fyrir
þessi jól. Frumsömdu bækurnar eru
ætlaðar börnum og ungmennum, en
þýddu bækurnar eru margar við
hæfi þeirra sem eldri eru.
Hjörleifur Hjartarson og Rán
Flygenring vöktu athygli fyrir fugla-
bók sína fyrir tveimur árum, en sú
bók seldist einkar vel og var einnig
gefin út á ensku. Nú gefa þau ís-
lenska hestinum gaum, í bók sem
heitir einfaldlega Hestar, allt frá því
fyrsta fylfulla merin steig óstyrkum
fæti á íslenska strönd seint á níundu
öld; laus við keppnisrembing, upp-
hafningu og tildur.
Nóra heitir bók fyrir yngstu börn-
in eftir Birtu Þrastardóttur, en áður
kom út eftir hana bókin Skínandi.
Prófessor Ármann Jakobsson
sendi frá sér sína fyrstu ungmenna-
bók á síðasta ári og sagði frá bölvun
múmíu Hóremhebs, sem ríkti yfir
Egyptum fyrir þúsundum ára. Nú
kemur út framhald þeirrar bókar og
heitir einfaldlega Bölvun múmíunn-
ar. Seinni hluti. Síðustu bók lauk þar
sem múmían Hóremheb var í ræn-
ingjahöndum en Júlía, María og
Charlie ætla ekki að játa sig sigruð.
Þau taka sér far með glæsilega skip-
inu Henriettu, rekast þar á ýmsa
óvini og fyrr en varir eru þau fangar.
Við tekur æsispennandi atburðarás
þar sem ekkert er sem sýnist.
Af þýddum bókum má nefna Upp-
ljómun í eðalplómutrénu eftir
írönsku skáldkonuna Shokoofeh Az-
ar í þýðingu Elísu Bjargar Þor-
steinsdóttur. Fjölskylda Beetu flýr
Teheran í kjölfar ofsókna í bylting-
unni árið 1979 og sest að fyrir utan
afskekkt þorp í von um að geta lifað í
friði. Enginn fær þó komist undan
brjálæðinu sem ríður yfir landið og
snertir bæði lifandi og látna, aldna
og unga. Uppljómun í eðalplómu-
trénu er fyrsta skáldsaga Azar og
hún hlaut fyrir hana tilnefningu til
Alþjóðlegu Booker-verðlaunanna
2020.
Japanska rithöfundinn Yoko Taw-
ada þekka margir, enda er hún höf-
undur bókarinnar Etýður í snjó sem
kom út fyrir tveimur árum og var
gestur Bókmenntahátíðar í Reykja-
vík af því tilefni. Skáldsagan Sendi-
boðinn, sem Elísa Björg Þorsteins-
dóttir þýddi, segir frá Japan sem
hefur verið lokað um hríð vegna
ónefndra náttúruhamfara af manna-
völdum. Eldra fólkið lifir lengi við
hestaheilsu og annast um börnin sem
eru viðkvæm og gömul fyrir aldur
fram. Mumei býr með Yoshiro, fjör-
gömlum langafa sínum. Drengurinn
er veikburða og með hitasótt en hann
er klókur og alveg laus við sjálfs-
vorkunn og bölsýni. Yoshiro einbeitir
sér að því að fæða og klæða Mumei,
útvalinn sendiboða, þjakaður af sam-
viskubiti vegna gjörða sinnar kyn-
slóðar og afleiðinga þeirra.
Tíkin heitir bók kólumbíska rithöf-
undarins Pilar Quintana sem Jón
Hallur Stefánsson íslenskaði. Hún
segir frá Damaris sem þráir það
heitast að verða móðir en þrátt fyrir
töfradrykki, smyrsl og helgiathafnir
geta þau Rogelio ekki eignast barn.
Þegar henni býðst að taka að sér
tíkarhvolp grípur hún tækifærið feg-
inshendi en tíkin lætur ekki temja
sig frekar en náttúran. Tíkin hlaut
kólumbísku bókmenntaverðlaunin
Biblioteca de Narrativa.
Tíkin er komin út og eins bókin
Litla land sem er fyrsta bók fransk-
rúandíska rapparans Gaël Faye sem
Rannveig Sigurgeirsdóttir sneri.
Litla land segir frá Gabríel sem er 10
ára og lifir áhyggjulausu lífi í út-
hverfi Bújúmbúra, í Afríkuríkinu
Búrúndí. Allt hverfist um vinina og
þeirra uppátæki í botnlanganum sem
þeir hafa gert að ríki sínu. En þegar
borgarastríð skellur á í landinu, og
þjóðarmorð er framið í nágranna-
ríkinu Rúanda, breytist allt. Falleg
saga um vináttu og sakleysi æsk-
unnar, en líka átakanlegur vitnis-
burður um þau eyðandi áhrif sem
stríð og ofbeldi hafa á líf og samfélög
manna.
Einnig er væntanleg bókin Jól í
Sumareldhúsi Flóru eftir Jenny
Colgan sem Ingunn Snædal þýðir, en
fyrri bækur Jenny Colgan um Flóru
hafa notið hylli.
Nýjar í bókaraðir
Angústúra hefur gefið út þrjár
bókaraðir fyrir börn og ungmenni og
væntanlegar eru nýjar bækur í þeim
sagnabálkum. Þannig koma út fjórða
og fimmta bókin af sex í danska
bókaflokknum Villinorn eftir Lene
Kaaberbøl. Bækurnar segja frá villi-
norninni ungu Klöru og baráttu
hennar við ill öfl. Fjórða Villinorn-
arbókin nefnist Blóðkindin og segir
frá glímu Klöru við Bestlu Blóðkind
sem er að brjótast út úr prísund sem
hefur haldið henni fanginni í 400 ár. Í
fimmtu Villinornarbókinni, Fjanda-
blóði, þarf Klara að hjálpa hrafna-
mæðrunum, því tilvera þeirra er í
hættu. Ofsafengni hrafnastormurinn
er aðeins fyrsta áskorunin í hættu-
legri för þar sem Klara verður að
finna út hver er sannur vinur og hver
raunverulegur fjandmaður. Jón St.
Kristjánsson þýðir bækurnar.
Þau Finn-Ole Heinrich og Rán
Flygenring ljúka fráögninni af Pál-
ínu Klöru Lind Hansen, stundum
kölluð Brjálína, í bókinni Ótrúleg
ævintýri Brjálínu. Endalok alheims-
ins. Í bókinni er mamma hennar nán-
ast rúmföst og Pálína reynir eftir
bestu getu að vera henni innan hand-
ar. Á æskuheimili Pálínu, Brjálivíu,
gengur einnig mikið á því pabbi
hennar og kærastan hans, Lúsía de
Kleijn, hafa eignast tvíburastráka.
Pálína fer með pabba sínum í leit að
fjársjóði fortíðarinnar, lærir fornan
ástargaldur, safnar minjagripum
fyrir Klörusafnið á háaloftinu, kemur
Páli besta vini sínum á óvart með
heljarinnar afmælishátíð og sýður
galdraseyði úr aðalbláberjum með
hinni göldróttu Lúdmílu í von um að
bjarga lífi mömmu sinnar. Jón St.
Kristjánsson þýddi bókina.
Væntanleg bók í bókaröðinni Seið-
menn hins forna, Barið þrisvar, er
þriðja bindi í sagnaröðinni eftir
Cressidu Cowell, en þó ekki sögulok,
þau koma á næsta ári. Í Barið þrisv-
ar hafa stríðsmærin Ósk og seið-
strákurinn Xar verið gerð útlæg og
eru á flótta undan seiðmennum,
stríðsmönnum og öðru mun hættu-
legra, nornum. Tekst þeim að finna
síðustu hráefnin í nornaförgunar-
seyðið áður en nornakóngurinn læsir
klónum í járnvirka galdurinn? Jón
St. Kristjánsson þýddi eins og svo
margar aðrar Angústúrubækur.
arnim@mbl.is
Blanda af frumsömdum og þýddum bókum
 Bækur um hesta, Hóremheb og Pálínu Brjálínu  Jólabók frá Colgan  Fjölbreytilegar þýðingar
Rán
Flygenring
Ármann
Jakobsson
Cressida
Cowell
Birta
Þrastardóttir
Shokoofeh
Azar
Yoko
Tawada