Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2020, Blaðsíða 73

Mælitæki
Gögnum, sem unnið er með í þessari rannsókn, var safnað
með matstækinu interRAI-MDS 2.0 (e. inter Resident Asess-
ment Instrument Minimum Data Set 2.0) sem sérstaklega er
útbúið fyrir hjúkrunarheimili, öðru nafni RAI-mat. InterRAI
MDS 2.0 matstækið er klínískt matstæki sem í eru ákveðnir
meginþættir: Minimum Data Set 2.0 (MDS) sem er gagna-
söfnunarþáttur matstækisins (Morris o.fl., 1990); gæðavísar
(e. quality indicators) sem gefa vísbendingar um gæði þeirrar
umönnunar sem veitt er (InterRAI, 2020); interRAI-kvarðar
fyrir mat á heilsu, virkni og sjáljargargetu einstaklingsins
(InterRAI, 2020); matslyklar (e. resident assessment protocol)
sem leiðbeina um ítarlegra mati og áætlanagerð í tengslum við
meðferð og umönnun og loks RUG-flokkunarkerfið (e. Re -
source Utilisation Groups) sem mælir álag og kostnað þeirrar
umönnunar sem veitt er á heimilinu (Mor, 2004).
Þær breytur sem notaðar voru úr interRAI MDS 2.0 mats -
tækinu voru þessar: Einkenni um hegðunarvanda: a) árásar -
gjarn í orði, b) árásargjarn í verki, c) ráfar um án sýnilegs
tilgangs, d) ósæmileg félagsleg hegðun og e) hafnar umönnun.
Sjúkdómsgreiningar a) alzheimer, b) elliglöp önnur en alz-
heimer, c) blandað form heilabilunar (alzheimer og önnur elli -
glöp), d) ekki með heilabilun; öryggisútbúnaður og útbúnaður
til að hea hreyfingu: a) stórar rúmgrindur báðum megin,
b) aðrar gerðir af rúmgrindum, c) líkamsötrar, d) útlima-
ötrar, e) stóll sem hindrar að íbúi geti staðið upp; meðaltími
í virkum athöfnum: a) mikill, meiri en ⅔ af tímanum, b) þó
nokkur, ⅓–⅔ af tímanum, c) lítill, minna en ⅓ af tímanum, d)
enginn; verkir: a) tíðni, b) styrkur. Auk þess voru notaðar
niðurstöður úr útreikningum á verkjakvarða og þunglyndis -
kvarða.
Verkjakvarði er ögurra atriða kvarði frá 0–3. Tvær breytur
í tengslum við tíðni og styrk verkja eru notaðar við útreikning
á kvarðanum. Stig 0 á verkjakvarða þýðir enginn verkur og 3
stig þýðir að íbúinn er með óbærilega verki. Niðurstöður rann -
sókna hafa bent til að verkjakvarði Rai-matsins sé áreiðan legur
til að meta verki hjá íbúum hjúkrunarheimila (Fries o.fl., 2001).
Þunglyndiskvarðinn er 15 stiga kvarði frá 0–14. Kvarðinn
tengir saman sjö breytur: neikvæðar staðhæfingar, reiði gagn-
vart sjálfum sér eða öðrum, tjáningu um ótta eða hræðslu,
endurteknar kvartanir um heilsuleysi, endurteknar kvartanir
um kvíða, leiða, áhyggjufullt yfirbragð og grátgirni. 0 stig þýðir
að engin merki séu um þunglyndi en því fleiri sem stigin eru
því meiri eru líkurnar á þunglyndi. Þrjú stig gefa til kynna milt
þunglyndi (InterRAI, 2020).
Tölfræðileg úrvinnsla
Samanburður var gerður á tíðni hegðunarvanda hjá íbúum
hjúkrunarheimila sem voru með heilabilunarsjúkdóm og
þeirra sem ekki höfðu hann samkvæmt skráningu í RAI-mati.
Alls eru fimm breytur sem lúta að hegðunarvanda: a) árásar-
gjarn í orði, b) árásargjarn í verki, c) ráfar um án sýnilegs til-
gangs, d) ósæmileg félagsleg hegðun og e) hafnar umönnun.
Hverju einkenni eru gefin stig í RAI-mati þar sem 0 stig þýðir:
hegðun ekki til staðar, 1 stig: einkenni til staðar í einn til þrjá
daga, 2 stig: einkenni til staðar í óra til sex daga á síðast liðn -
um sjö dögum, 3 stig: einkenni til staðar daglega síðustu sjö
dagana.
Gögnin voru greind út frá því hvort þátttakendur væru
með alzheimers-sjúkdóm, önnur elliglöp en alzheimer, bland -
aða heilabilun eða ekki með heilabilunarsjúkdóm. Notuð var
lýsandi tölfræði, s.s. tíðni, hlutföll, meðaltöl og staðalfrávik og
upplýsingar settar fram í töflum og myndum. Kíkvaðrat-próf
(χ2) var notað til að meta hvort marktækur munur væri á hlut-
föllum mismunandi hópa, óháð t-próf var notað til að meta
mun á tveimur hópum og einhliða dreifigreining (e. one way
ANOVA) var notuð til að meta mun á meðaltölum fleiri en
tveggja hópa. Þegar einhliða dreifigreining sýndi marktækan
mun var Tukey-próf notað til að sjá hvar munurinn lægi. Þegar
fengist var við raðbreytur var Kruskal Wallis-prófi beitt til að
meta mun á meðaltölum (miðgildum) fleiri en tveggja hópa.
Fylgni á milli hlutfallsbreyta var reiknuð með Pearson-stuðli
en Spearmans-ró til að meta fylgni á milli raðbreyta. Gagna -
úrvinnsla fór fram með tölfræðiforritinu IBM SPSS Statistics
for Windows, gerð 21.0.
Siðfræði
Upplýsts samþykkis var ekki aflað þar sem gögnin voru fengin
úr RAI-gagnagrunninum en ekki safnað sérstaklega fyrir þessa
rannsókn og því var ekki rætt við íbúa eða aðstandendur
þeirra. Einungis var unnið með ópersónugreinanleg gögn og
þess gætt við framsetningu á niðurstöðum að ekki sé hægt að
þekkja einstaklinga eða stofnanir. Leyfi fyrir rannsókninni
voru fengin hjá Embætti landlæknis (tilv. 1303070/5.6.1/gkg),
Vísindasiðanefnd (tilv.VSNb2013030008/03.15) og Persónu-
vernd (tilv. 2013030392HGK). Meðferð gagnanna er í sam-
ræmi við fyrirmæli í fyrrgreindum leyfum.
Niðurstöður
Þátttakendur
Meðalaldur þátttakenda var 84,4 ár (sf 8,7 ár, spönn 32 til 108),
50,1% íbúa var 86 ára eða eldri og 62,8% voru konur. Af íbúum
hjúkrunarheimilanna voru 751 (28,9%) með alzheimer, 935
(36,0%) með elliglöp önnur en alzheimer, 71 (2,7%) með
bland að form heilabilunar og 839 (32,3%) voru ekki með heila-
bilunarsjúkdóm.
Hegðunarvandi og skert vitræn geta
Niðurstöður rannsóknarinnnar sýna að hlutfall einstaklinga í
úrtakinu, sem voru árásargjarnir í orðum, skamma aðra, hrópa
að öðrum eða ógna, var 27,1% (n = 703). Þá voru 11,2% (n =
292). einstaklinga einhvern tímann á síðastliðnum sjö dögum
árásar gjarnir í verki og 20,2% (n = 523) sýndu ósæmilega
félags lega hegðun. Tæplega þriðjungur eða 29,3% (n = 758)
íbúa hjúkrunarheimila ráfuðu um án sýnilegs tilgangs og 30,7%
(n = 797) einstaklinga höfnuðu umönnun, inntöku lya eða
ritrýnd grein • scientific paper
tímarit hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 96. árg. 2020 73