Börn og menning - 01.09.2007, Blaðsíða 8

6
Börn og menning
en sér einungis íslendinga sem virðast jafn
„hversdagslegir og afmælisbörn vikunnar í
Vecko-journalen." (Kata í Ameríku: 17).
Hún er hrifin af flestu sem hún sér i
Ameríku, einkum því hversu glaðlegir og
vingjarnlegir Ameríkanar eru. Frænka hennar
sér hins vegar fátt áhugavert og það eina
sem gleður hana er þegar hún og Kata lenda
í óvæntri vist hjá hr. og frú Bates sem eru í
sárri neyð, vantar hjálparhellur á heimilið og
eru einmitt sólgin í sænskar kjötbollur. Þetta
verkefni gleður mjög frænku sem er hreint
ekki eins hrífin af nýja heiminum og Kata:
„Nærri lá að halda að frænka hefði flogið yfir
Atlantshafið til þess eins að hafa ánægjuna
af því að búa til kjötbollur, allt annað sem
við höfðum aðhafst í Ameríku, var algjörlega
einskis vert." (Kata í Ameríku: 33).
í Kötu í Ameríku kemur þó fram að Kata
er ekki gagnrýnislaus ung kona. Þegar hún
heimsækir Suðurríkin og New Orleans og
kynnist misréttinu sem svartir eru beittir þar
verður hún reið og rífst við hvítan ferðafélaga
sinn um málið. Á endanum fer Kata og
heimsækir svertingjahverfi og gengur þar um
allt og verður æ reiðari yfir ranglætinu og
kynþáttahatrinu:
Ég gekk um aumustu svertingjahverfin
þar til ég fékk hælsæri. Það var sárt. En
ég fann til meiri sársauka í hjartanu. Það
virtist réttlátt að ég fengi að minnsta
kosta svolítið hælsæri. Ég gekk og gekk
og tuldraði allan tímann litlar, heitar
bölbænir. Bölbænir yfir mínum eigin
kynþætti (Kata í Ameríku: 102).
Þessi alvarlegi undirtónn er fátíður í Kötu-
bókunum; yfirleitt er Kata hrifin af öllu því
sem fyrir augu ber. En aðskilnaður svartra og
hvítra hefur brunnið á Lindgren og kaflinn
sker sig frá öðrum fyrir djúpa reiði yfír
ranglætinu.
ítalir og Frakkar sleppa betur þó að Kata
og Eva ráðist reyndar að ítölskum dreng
með allt of mörg hænsn í búri og skammi
hann fyrir illa meðferð á dýrum. í tveimur
seinni bókunum er áherslan
á ólíka menningu og sögu
hvers lands orðin mjög rík
og Kata fer til Ítalíu vopnuð
Guðdómlegum gleðileik
Dantes, búin að kynna sér
helstu hetjurendurreisnarinnar
út í hörgul. Hún og Eva,
tæplega tvítugar skrifstofu-
stúlkur frá Stokkhólmi,
minna reyndar fremur á miðaldra
bókmenntafræðiprófessora þegar þær
ferðast um Ítalíu og Kata grætur að hafa
kynnst Lennarti Sundman og þurft um leið
að sjá á eftir honum. Eva telur að þetta sé nú
varla raunveruleg ást, aðeins stundarbrjálæði
sem fylgi Feneyjum og nefnir að Wagner,
Musset og Byron lávarður hafi allir setið þarna
og emjað af ástarsorg. Slíkar menningarlegar
tilvísanir eru aldrei langt undan og sama má
segja um kímnina:
sína en Lindgren
virðist hafa haft
takmarkað gagn af
slíkum handbókum
og gerir mikið
grín að gagnsleysi
þeirra. í ferð Kötu
j til Ameríku kemur
t.d. fram að hún
hafi aðeins munað eina
einustu setningu úr enskunámsbókinni sinni:
„Can you tell me the nearest way to the
Scandinavian bank?" (Kata í Ameriku: 16). í
sömu bók kemur þó fram að í raun séu sjö
frasar nóg f Ameríku: Good morning, ham
and egg, I love you, good night, baseball,
popcorn og coca-cola.
Þetta tungumálagrín heldur áfram í
Ítalíuferðinni þar sem Kata og Eva leggjast í
ítalskar frasabækur:
Loks varð Eva reið.
— Wagner, Musset, Byron og þú,
sagði hún. — Þegar Wagner var hér
í Feneyjum og var ástfanginn, ritaði
hann „Tristan og Isoldu". Mussetsamdi
nokkur dásamleg sorgarkvæði um
ástarharm sinn og Byron skrifaði Don
Juan. En þú, hvað gerir þú? Volar og
spýtir vínberjakjörnum í hárið á mér
(.Kata i Ítalíu: 73).
Menningarlegar tilvísanir f allar áttir minna
lesandann á að sögurnar eru fræðandi, rétt
eins og ferðahandbækur eiga að vera. í Kötu í
París birtast persónur eins og Anatole France,
Madame de Sévigné og Frangois Villon í
huga Kötu sem er ekki síður uppnumin þar
en annars staðar. En þessar ferðahandbækur
eru ekki aðeins menningarlegar; Kata og Eva
fara einnig í umfangsmiklar verslunarferðir á
reisum sínum til Ítalíu og Parísar, á Ítalíu kaupa
þær silki og knipplinga eins og vera ber en í
París eru það hattar og hátíska sem eiga hug
þeirra allan. Leiðarminni eru svo frasabækur
sem ferðamenn stinga gjarnan með í tösku
Mi arricci i baffi — snúið upp á
yfirskeggið, sagði Eva.
— Ágætt, sagði ég. — Það er ekki hægt
að ferðast til Ítalíu án þess að þekkja
svona lítið en einkennilegt orðatiltæki
(Kata i ítaliu: 33).
Stundum vakna frasarnir í frasabókunum
til lífsins, þegar Kata og Eva spinna heilu
skáldsögurnar út frá stökum setningum. Og
stundum rennur veruleiki talæfingabókanna
saman við hversdagslífið í Kapteinsgötu
á hinn skrautlegasta hátt — hafi Astrid
Lindgren verið lítið gefin fyrir frasabækur fær
hún svo sannarlega útrás í Kötubókunum
öllum þremur:
— „Dyravörðurinn okkar hefur fundið
fallegt barn í garðinum okkar," gall
í Evu. Ég hrökk við af undrun, því ég
hafði ekki heyrt neitt um það.
— Hvað segirðu? hrópaði ég. —
Hvenær? Var það nýfætt?
— Það stendur ekkert um það, svaraði
Eva niðurbeygð. — Stílæfingar fyrir
byrjendur skilgreina það ekki nánar.