Börn og menning - 01.09.2007, Blaðsíða 12

10
Börn og menning

þegar Madditt varpar
fram hugmyndinni um
að „skreppa" að Lýsuhóli
(124). Reyndar lét hún
tilleiðast en efasemdirnar
voru ekki ástæðulausar því
ferðalagið reyndist bæði
(51). ída var hæstánægð með það ævintýri.
Þótt niðurstaða rannsóknarínnar væri að úr
fánastönginni sæist ekki til Maríönnulundar
hafði fda útsýni yfir alla Hlynskóga og það
fannst henni alveg nógu skemmtilegt.
Þótt Beta sé ekki alveg eins leiðitöm
þarf sjaldnast miklar fortölur til að hún
geri það sem Madditt dettur í hug - með
margvíslegum afleiðingum. Hún er oftast
jarðbundin og skynsöm (þótt einu sinni hafi
það hent hana að troða baun upp í nefið á
sér) en það kemur ekki í veg fyrir að hún fari
t.d. að vilja Maddittar um að leika Móses í
sefinu, sem leiðir næstum til þess að þær
drukkna báðar í Hyldýpinu, eða fallist á
fullyrðingar Maddittar um að þær verði enga
stund að renna sér fótskriðu á ísilagðri ánni
út að Lýsuhóli þótt raunin verði önnur og þær
séu löngu orðnar dauðþreyttar og sársvangar
þegar þær komast loksins á leiðarenda.
Beta og ída eru samt ekki bara hlýðnar
og meðfærilegar, þær eru margbrotnari
persónur en svo. Beta hefur munninn alveg
fyrir neðan nefið þegar sá gállinn er á henni
og ída er ekki heldur mállaus.
Blákaldur raunveruleiki
Eitt mikilvægasta hlutverk litlusystranna ídu
og Betu er hliðstætt við hlutverk barnsins í
ævintýrinu um nýju fötin keisarans: þ.e. að
hafa orð á því sem aðrir hugsa. Þær vekja
máls á efasemdum um hegðun og hugmyndir
systkina sinna og orð þeirra birta gjarnan
hugmyndir annarra um viðurkennda hegðun.
„Ætli mamma leyfi það" segir Beta hikandi
lengra og erfiðara en Madditt
hafði ímyndað sér. Og oft tekur Beta
miklu sterkar til orða. Hvað eftir annað
spyr hún í forundran hvort Madditt sé ekki
með öllum mjalla. „Ertu galin, Madditt, ertu
snargalin?" (46).
Svipað má segja um (du því þótt hún taki
mörgum hugmyndum Emils fagnandi er hún
ekki alltaf viss um að Emil megi gera allt sem
honum dettur í hug. „Er þaðalveg víst að þetta
sé ekki skammarstrik?" spyr hún tíl dæmis
þegar Emil hefur boðið gamalmennunum á
fátækraheimilinu í jólaveislu (217). Auðvitað
lenti Emil í smíðaskemmunni fyrir vikið þar
sem hann tálgaði enn einn spýtukarlinn,
alveg sama þótt skammarstrikið hafi Ifka
verið eitt af helstu góðverkum hans.
ída bendir líka á það sem hún sér og
orðar það augljósa. Skýrasta dæmið um það
birtist þegar Emil er með hausinn fastan í
súpuskálinni: „„Sko, Emil er að gráta," sagði
ída litla og bentí á tvö stór tár sem seytluðu
niður undan skálarbrúninni og runnu hægt
niður kinnarnará Emil." (19). Emil þverneitaði
og hélt því fram að þetta væri kjötsúpa. Það
er dæmigert fyrir Astrid Lindgren, og einn af
mörgum kostum hennar sem rithöfundar, að
skera ekki úr um það hvort þeirra hefur rétt
fyrir sér heldur halda báðum möguleikunum
opnum og leyfa þar með sérhverjum lesanda
að komast að eigin niðurstöðu.
Beta er ennþá afdráttarlausari en ída sem
talsmaður hreins og ómengaðs raunveruleika.
Greinilegast kemur þessi tilhneiging fram í
frásögn af hringum sem Madditt og Beta
fá eitt sinn að gjöf. Annar er með rauðum
steini en hinn með bláum. Madditt gerist
skáldleg og líkir rauða steininum sínum við
blóðdropa en þegar hún spyr Betu eins og
hvað steinninn hennar sé er svarið einfalt:
„Eins og blár, segir Beta og það er auðvitað
rétt." (66).
Gagnkvæm þörf
Mynstrið sem hér er lýst, þar sem eldra
barnið er óþekktarormur en það yngra
prúðara og jarðbundnara, má finna í fleiri
bókum eftir Astrid Lindgren, stundum með
svolitlum tilbrigðum. Til dæmis má segja að
þótt Tommi og Anna séu ekki systkini Línu
langsokks gegni þau sambærilegu hlutverki
og ída og Beta, þ.e. að vera fulltrúar hins
venjulega. Sams konar tengsl er einnig að
finna í Bróður mi'num Ljónshjarta þar sem
Jónatan sýnir djörfung, dug og umfram allt
frumkvæði en litlibróðirinn Snúður fylgir á
eftir. Sú bók er þó einnig til marks um aðra
hlið á þessu systkinasambandi sem gæti verið
undirliggjandi víðar, bæði í öðrum bókum og
í huga lesendanna. Hún kemur skýrast fram
f sögum þar sem samvistir við eldra systkiníð
skortir.