Studia Islandica - 01.07.1982, Síða 76

74
tJlfur er að mörgu leyti skyldur „sakamönnum" Dostóéf-
skís sem fórna venjum og siðgæðisreglum i örvæntingar-
fullri og skilyrðislausri leit að innra frelsi. Þessir „frjálsu"
siðleysingjar kunna ekki að staðfesta „frelsi“ sitt á jákvæð-
an hátt, brjóta aðeins niður og missa sjónar af því sem
nauðsynlegt er til að geta lifað í samfélagi. Þeir tortíma
sjálfum sér í sífellt sársaukafyllri útlegð. Úlfur er skvldur
þeim að því leyti m. a. að hann storkar samfélaginu. Hann
er utangarðsmaður í uppreisn gegn borgaralegu mnhverfi
sem samræmist ekki hugsjónum hans og vekur honum and-
styggð. ÍJlfur ögrar á opinskáan hátt spilltum valdamönn-
um og afhjúpar þá sérplægni sem gagnsýrir stjóramála-
lífið. En — eins og vinur hans Eldjárn segir — þá sér hann
ekkert nema ranghverfuna. Og hann lætur sitja við orðin
tóm; flýr af hólmi.
1 raun kemst Úlfur aldrei lengra en að afneita. Frelsi
hans takmarkast við að hafna; og staðfestuleysi hans gerir
neitunina máttlausa:
Selv havde han været saa inderlig klar over hvor det bar hen - helt
fra Begyndelsen. Men dels havde det voldt ham en letsyndig Morskah
at forarge, - rigtig vise Borgerskabet, at her var der endelig en Mand,
der gjorde hvad han fandt for godt. (80)
Úlfur veit að líferni hans og afstaða auka einungis hið
„illa, slaka og sljóvgandi“ í fari hans. En hann er ekki fær
um að risa yfir neikvæðið og virkja vilja sinn til skapandi
athafnar.
Vandkvæði Úlfs eru einkum af tvennum toga. 1 fyrsta
lagi er skapgerð hans klofin og samræmislaus. I öðru lagi
heinast þrár hans út fyrir landamæri mannlegra möguleika.
Klofningurinn hýr bæði innra með honum og milli hans og
veraldarinnar.
Innri maður Úlfs er óheill og sál hans sundurtætt af
þversögnum. Hann sveiflast á milli háleitustu hugsjóna og
lægstu hvata án þess að fá að gert. Innri nauðung knýr
hann áfram í trássi við skynsemi hans. Úlfur gerir sér grein