Dagur - 12.02.1988, Qupperneq 28

Ágrip afsöguDags í 70 ár
Fjaran á Akureyri. Næst sjónum standa Aðalstræti 19, hús Sigurðar Hjörleifssonar læknis,
byggt árið 1904 og sunnan við það (fjær) Bæjarhúsið, byggt árið 1900. Það var riflð árið
Mynd: Hallgrímur Einarsson.
Fyrstu ár þessarar aldar var þjóðin
upptekin af frelsisbaráttunni við
Dani, svo sem einnig hafði verið á
öldinni áður með flesta þá, sem ein-
hverja stund höfðu til að láta hugann
hvarfla frá erfiðu búskaparbasli. All-
ir stefndu að einu og sama marki,
sjálfstæði þjóðarinnar, en skiptust í
flokka um leiðir til að ná því marki.
Um aðra stjórnmálabaráttu var tæp-
ast að ræða, enda miðaði grátlega
seint á framfarabrautinni. Mestur
hluti landsmanna bjó í sveitum, en
búskaparhættir höfðu litlum breyt-
ingum tekið um aldir. Bústaðir
manna og skepna voru moldarkofar,
samgöngur nánast óþekkt orð.
En frjókorn ýmissa hugsjóna voru
tekin að berast utan úr hinum stóra
heimi og sum hver tekin að spíra og
jafnvel að skjóta rótum. í sumum
landshlutum a.m.k. voru augu
bænda tekin að opnast fyrir gildi
samvinnu í verslunarmálum og
hugsanlega á fleiri sviðum, nokkur
kaupfélög höfðu verið stofnuð, þau
fyrstu fyrir aldamót og kannski án
þess að nokkur samvinnuhugsjón af
erlendum rótum kæmi þar við sögu.
- Fámennar stéttir tímavinnufólks á
helstu verslunar- eða útgerðar-
stöðunum voru á svipuðu róli og
bændurnir. Heyrst hafði af því að úti
í löndum hefði slíkt vinnufólk með
sér félagsskap til að tryggja afkomu
sína, þeir áræðnustu voru teknir að
beita sér fyrir stofnun verkamanna-
félaga. - En það sem sköpum skipti
var þegar ungmennafélagahreyfing-
in barst hingað til lands frá Noregi
1906. Á ótrúlega skömmum tíma
opnuðust augu æskufólks fyrir því,
að lífið gæti verið og ætti að vera
eitthvað meira en samfellt brauðstrit
myrkranna á milli, og svefn. Kjörorð
ungmennafélaganna var íslandi allt,
og markmiðið ræktun lýðs og lands.
Líf æskufólksins öðlaðist nýja fyll-
ingu, það lærði að vinna í félagi að
sameiginlegum markmiðum og
1978.
hugsa hátt, ávann sér félagsþroska
og sá að með samvinnu mátti lyfta
þeim Grettistökum, sem enginn einn
gat nokkru sinni lyft.
Þegar kom fram á miðjan annan
áratug aldarinnar, var séð að til úr-
slita dró í deilunum við Dani, fullur
sigur íslendinga var í sjónmáli. En
það var ekki nóg að fá sjálfstæði
þjóðarinnar viðurkennt. Öllum þeim,
er eitthvað hugsuðu fram á veginn
var ljóst, að fengnu frelsi urðu að
fylgja framfarir. Nú þurfti að beina
kröftunum fyrir alvöru að ræktun
lands og lýðs. Og þá fóru menn að
skiptast í stjórnmálaflokka eftir því
hvaða leiðir þeir vildu fara í fram-
farabaráttunni og hvaða markmið
þeir vildu setja sér og þjóðinni allri.
Þegar hér er komið sögu voru tveir
stjórnmálaflokkar starfandi í land-
inu, Heimastjórnarflokkur og Sjálf-
stæðisflokkur. Milli þessara flokka
skiptust menn eftir því hvaða leiðir
þeir vildu leggja áherslu á í sjálf-
stæðisbaráttunni. Nú var tími þess-
ara flokka senn á enda runninn og
nýir tóku að myndast. Alþýðuflokk-
urinn var stofnaður 12. mars 1916,
byggði stefnu sína á sósíalisma og
jafnaðarstefnu og studdist einkum
við ört vaxandi verkalýðshreyfingu.
Framsóknarflokkurinn var svo stofn-
aður 16. desember sama ár, byggði
stefnu sína á frjálslyndi og hugsjón-
um samvinnuhreyfingarinnar og
kappkostaði að njóta stuðnings
bændastéttarinnar í landinu. fhalds-
menn urðu nokkru seinni til að ná
saman í einum flokki, en íhaldsflokk-
28
Dagur 70 ára