Börn og menning - 2019, Blaðsíða 4

Mynd jólanna
Ragnheiður Gestsdóttir
Ætli því sé ekki þannig farið um
okkur flest að þegar við hugsum
um jólin þá streyma minningarn-
ar samstundis fram úr hugskot-
inu. Öll skilningarvitin koma við
sögu, við köllum fram hljóð, lykt,
snertingu, myndir. Auðvitað eru
persónulegar minningar sterkastar,
minningar tengdar atburðum og
ekki síst fólkinu í lífi okkar. En
hugmyndir okkar um hvað og
hvernig jól eigi að vera eru ekki bara byggðar á því sem
við höfum sjálf lifað. Menningarbundnar staðalmyndir
jólanna hafa birst okkur svo oft og svo lengi að við ber-
um eigin upplifun alltaf saman við þær á einn eða ann-
an hátt, meðvitað eða ómeðvitað. Eru jólin okkar eins
og þau eiga að vera? Eru þau nógu glitrandi og skær?
Eru þau nógu hlýleg og friðsæl? Eru þau kannski of yf-
irborðsleg? Við hvað miðum við? Hvaða myndir koma
upp í hugann? Eru það auglýsingar og lífsstílsmyndir
dagsins í dag eða eru það jólamyndir bernskunnar?
Jólahald var ekki myndgert hér á landi fyrr á öldum
frekar en annað úr daglegu lífi. Mynd jólanna var áður
eingöngu bundin fæðingu frelsarans, en slíkar myndir
voru ekki einu sinni ýkja algengar í kirkjunum. Pína
og dauði Krists var þar vinsælla myndefni en fjölskyld-
an litla í fjárhúsinu. Vissulega hefur
söfnuðurinn getað kallað sínar eigin
myndir fram í hugann þegar jóla-
guðspjallið var lesið og sálmarnir
sungnir, það var eflaust auðveldara
að ímynda sér þennan atburð en
flesta aðra sem presturinn greindi
frá. Fjárhús þekktu auðvitað allir,
jötur og reifuð ungbörn. En það
er ekki fjárhúsið í Betlehem sem
við berum okkar eigin jólaupplifun
saman við, heldur ímynd jólahaldsins. Fjölskyldan sem
situr saman við jólatréð, börn við kertaljós, jólasveinar
á ferð með poka um öxl. Hvenær byrjuðu þessar mynd-
ir að festa sig í sessi og skapa viðmið sem hafa jafnvel
ennþá áhrif?
Jólakort og julenisser
Fyrstu myndirnar sem við myndum kalla jólamyndir
bárust í hendur almennings hérlendis í lok nítjándu
aldar. Þá fóru að fást jólakort í íslenskum verslunum.
Þeir sem gátu nálgast dönsk blöð á borð við Illustreret
Tidende hafa þó séð myndir af jólahaldi danskra betri
borgara aðeins fyrr, til dæmis birtist í því blaði mynd af
fólki sem dansar kringum ljósum prýtt jólatré á jóladag
árið 1859, en þá var siðurinn að skreyta jólatré farinn
Fyrstu myndirnar
sem við myndum
kalla jólamyndir
bárust í hendur al-
mennings hérlendis
í lok nítjándu aldar.