Börn og menning - 2019, Blaðsíða 12

Börn og menning12
handritið vélritað á velkt og gulnuð blöð, leikmyndin
sú sama ár eftir ár (torfbær úr óstöðugum, linkulegum
pappa) og óskrifuð regla að sjötti bekkur skyldi setja
upp þennan sama leikþátt á ári hverju. Greinarhöf-
undur var erfitt barn og uppreisnargjarnt og dró í efa
skemmtilegheitastuðul verksins og listrænan metnað
þess að sýna síendurtekið efni, en allt kom fyrir ekki.
Ef til vill er lærdómurinn sá að hefðir ættu ekki að fá að
standa hefðarinnar vegna!
Galsafengin leikhúshefð Breta
Ef helgileikurinn stendur fyrir leikræna túlkun á helgi
jólanna þá er breska panto-formið sannarlega hinum
megin á rófinu. Sú sérstaka, rótgróna og afar vinsæla hefð
gengst upp í sprúðlandi fjörinu sem hátíðarnar kveikja
innra með okkur. Panto-sýningarnar sem Bretar flykkj-
ast á í dag koma utanaðkomandi gjarnan spánskt fyrir
sjónir en eiga sér þó rætur í hinum forna látbragðsleik
og gamanleikjum Ítala sem hverfðust um fastmótaðar
persónur á borð við hinn gráðuga Pantalone og elsk-
endurna Colombinu og Arlecchino. Englendingar tóku
gamanleikjum meginlandsins fagnandi og gerðu að sín-
um; orðalaus látbragðsleikur við tónlist vék smám saman
fyrir sýningum með töluðu máli, gömlu persónurnar
þróuðust og breyttust, og til viðbótar við hin klassísku
stef af meginlandinu fór leikhúsið að setja þekktar sög-
ur og ævintýri í panto mime-búning. Ærslafengin atriði
voru ætluð jafnt börn um sem fullorðnum og pantohefð
nútímans er sannkölluð fjölskylduskemmtun. Nútildags
eru panto-sýningar allajafna færðar á svið í kringum jól
og nýár þótt sjaldnast liggi jólasaga til grundvallar. Al-
gengast er að persónur panto-leikhússins séu settar inn
í þekkt ævintýri og snúið hressilega upp á þau. Öfugt
við forsendur helgileiksins er nánast ekkert heilagt þegar
þetta frásagnarform er annars vegar; hinar ólíklegustu
sögur eru fléttaðar saman, persónur fengnar að láni úr
dægurmenningu eða öðrum ævintýrum, sögunni er
breytt til að þjóna forminu betur og vinsæl lög sungin
með nýjum texta. Síðast en ekki síst byggist hefðin á
stöðugu samspili áhorfenda og leikara og kallast þannig
á við leikhús fyrri tíma þegar ekki þótti sjálfsagt að
sitja kyrr í sæti sínu og klappa kurteislega í sýningar-
lok. Fjórði veggurinn er aldrei fyrir hendi í panto og
beinlínis ætlast til þess að áhorfendur taki þátt. Breskir
áhorfendur þekkja stöðluð köll og svör („Hann er fyrir
aftan þig!“) og mega jafnvel eiga von á vatns-, froðu-
eða glimmergusum. Panto-sýningar eru jafn misjafnar
og þær eru margar – atvinnulausir leikarar í Bretlandi
lifa sína gósentíð þegar panto-tíminn gengur í garð – en
Víða er hefð fyrir því í skólastarfi að börn leiki í
helgileikjum.
Pantosýningar eiga rætur í fornum látbragðsleikjum Ítala.
Fjórði veggurinn er aldrei
fyrir hendi í panto og
beinlínis ætlast til þess að
áhorfendur taki þátt.