Börn og menning - 2019, Blaðsíða 11

Af ærslum og innileika
í leikhúsi jólanna
Salka Guðmundsdóttir
Aðventan og jólahátíðin eru tími
andstæðna. Hér á norðurhveli
jarðar kveikjum við ljós í alltum-
vefjandi vetrarmyrkri. Fólk reyn-
ir gjarnan að sinna dásemdum
hins smáa – eiga samverustundir
við bakstur, föndur og lestur – en
við erum einnig gjörn á að detta
ofan í pakkaflóðið og láta berast
með því niður neyslufossinn.
Við förum inn á við og út á við,
finnum fyrir spennu og djúpri
ró; þetta er árstími sem kallar fram ærsl og leik en líka
alveg sérstaka helgi og kyrrð. Þessir andstæðu kraftar
endurspeglast svo í þeim hefðum sem jólunum fylgja.
Leiklist og dans eru um víða veröld nátengd hátíðum
af ýmsum toga enda rennur tjáning í leik, dansi og tón-
list oft saman við helgisiði eða „ritúöl“, bæði trúarleg og
veraldleg. Uppruni leiklistarinnar liggur meðal annars í
ritúalinu og manneskjan fagnar bæði og syrgir með því
að ljá tilfinningu sinni leikrænt form. Við smíðum okk-
ur hefðir til að tengjast og eiga sameiginlega upplifun.
Á aðventunni hafa margir það fyrir sið að bjóða
börnum í leikhús – sem er jú hátíðlegt og skemmtilegt í
senn, þegar sem best tekst til. Jólaleikrit af ýmsum toga
eiga sér langa sögu. Strax á miðöldum komu kristnir
helgileikir til sögunnar á megin-
landi Evrópu og á Englandi;
frásögnin af fæðingu Krists var
þar sett í búning leiks og tóna
sem í stórum dráttum svipaði til
helgileikjaformsins eins og við
þekkjum það í dag. Jafnvel var
leikið í einhvers konar útfærslu á
fjárhúsi með jötu og dýrum, en
slíkar uppstillingar spruttu upp á
meginlandi Evrópu á 13. öld og
eru algengar enn í dag. Helgileik-
ir miðalda voru ekki sérstaklega ætlaðir börnum né voru
þeir leiknir af börnum, en nú sjá eflaust flestir fyrir sér
skólasýningar með krúttlegum vitringum og óstýrilátu
Jesúbarni. Börn fara nefnilega ekki bara í leikhús á að-
ventunni heldur er víða hefð fyrir því í skólastarfi að
þau stígi sjálf á svið og leiki fyrir samnemendur sína,
kennara og aðstandendur. Í íslenskum skólum eru
helgileikir enn leiknir en einnig frumsamin verk og
leikþættir upp úr sögum og bókum. Jólasveinakvæði
Jóhannesar úr Kötlum eru gjarnan sett í leikrænan bún-
ing á aðventunni. Undirrituð tók eftirminnilega þátt í
uppsetningu á leikþættinum Kerling vill hafa nokkuð
fyrir snúð sinn á jólaballi Laugarnesskóla árið 1991, en
þar var lítið verið að bregða út af handritinu – enda
Uppruni leiklistarinnar
liggur meðal annars
í ritúalinu og
manneskjan fagnar
bæði og syrgir með því
að ljá tilfinningu sinni
leikrænt form.