Börn og menning - 2019, Blaðsíða 20

Út er komið nýtt og glæsilegt stafrófskver með texta
eftir Ævar Þór Benediktsson og myndum eftir Berg-
rúnu Írisi Sævarsdóttur. Bæði hafa þau látið til sín taka
á barnabókamarkaðnum á síðustu árum, okkur öllum
til heilla, því verk þeirra heilla yngri kynslóðina og hafa
notið mikilla vinsælda. Kverið ber titilinn Stórhættulega
stafrófið og segir sögu hinnar sjö ára gömlu Fjólu sem
er hrædd við að læra að lesa en tekst það þó, algerlega
ómeðvitað, þegar hún ákveður að halda tombólu og fer
að viða að sér dóti á hana. Og lesendur læra auðvitað
stafina með henni.
Djúpar rætur
Stafrófskver, bækur sem eru sérstaklega til þess ætlaðar
að kenna börnum stafina og taka fyrstu skrefin í lestri,
eiga sér langa sögu. Elsta bókin, sem gefin var út sér-
staklega fyrir íslensk börn, er slík bók og kallast hún
Lijted Stafrofs KVER. Fyrir Børn og Vngmenne. Hún er
frá árinu 1695. Þetta litla kver var með gotnesku letri
og auk stafrófsins er þar að finna ýmislegt efni trúarlegs
eðlis. Tæpri öld síðar kom svo öllu nútímalegra stafrófs-
kver, alls 63 síður, og ber hinn virðulega titil Lijtid wngt
Støfunar Barn: þó ei illa Stavtandi, frá Hiardarhollti i
Breidafiardar Daulum, audrum sijnum Jafningium sitt
Staufunar Kver synandi, sem eptir fylgir.
Nýmóðins stafrófskver
Helga Birgisdóttir
Bækur
Í Evrópu og Ameríku varð fyrst vart við stafrófskver,
eða vísi að þeim, á fimmtándu öld. Þá var blaðsíðu
komið fyrir á sérstöku viðarspjaldi með handfangi,
blaðið var svo verndað með þunnri himnu sem útbúin
var úr kýrhorni, enda voru þessar „bækur“ eða bóka-
spjöld kölluð „hornbooks“.
Snemma var farið að myndskreyta stafrófskver og
auðvelda börnum þannig að leggja stafina á minnið.
Einna áhrifamest slíkra bóka er Hinn þekkti heimur í
myndum eða Orbis Sensualium Pictus eftir tékkneska
biskupinn Johan Amor Comenius (1592–1670) sem
kallaður hefur verið „faðir myndabókarinnar“. Bókin
samanstendur af 150 köflum og var ætlað að kenna
nemendum latínu með stuttum setningum á máli
barnsins sjálfs.
Stafrófskver hafa ávallt verið vinsæl, og nauðsynleg,
og þau bestu sameina það tvennt sem flestum þyk-
ir mikilvægt þegar kemur að barnabókum: Listrænan
metnað og kennslufræðileg markmið. Í dag má segja
að sú trúarlega áhersla, sem á öldum áður einkenndi
Stórhættulega stafrófið
Höfundar: Bergrún Íris Sævarsdóttir
og Ævar Þór Benediktsson
Mál og menning, 2019