Börn og menning - 2019, Qupperneq 29

29Verk sem lifir
sagt að hann sé einfeldningslegur. Margréti tekst vel
upp að segja sögu Kjarvals með skýrum hætti í vel læsi-
legum texta sem ætti að henta bæði þeim yngri og þeim
eldri. Auk meginmáls eru í hverjum kafla myndatextar
og/eða rammatextar þar sem fjallað er um einstök verk,
atvik úr ævi Jóhannesar eða fólk sem honum tengist.
Myndirnar eru sjaldnast endurtekning á því sem segir
í meginmálinu heldur bæta þær við kaflana og bregða
nýju ljósi á viðfangsefnið.
Hér má sem dæmi nefna kaflann „Engilbörnin“. Þá
er Jóhannes 24 ára gamall og myndskreytir barnabókina
Engilbörnin (1910) eftir Sigurbjörn Sveinsson. Hann
tekur líka upp nafnið Kjarval, starfar sem sjómaður og
er félagi í Ungmennafélagi Reykjavíkur. Megintexti
kaflans er á hægri síðu, myndir á vinstri síðu. Þar má
sjá tvær teikningar úr Engilbörnunum, ljósmynd af
fimleikasýningu á íþróttamóti ungmennafélaganna í
Reykjavík árið 1911 og loks skipið Kútter Bergþóru
sem Jóhannes var sjómaður á. Þá er á opnunni dæmi
um undirskrift Kjarvals og ljósmynd af listamanninum
unga.
Í bókinni er fjöldi mynda af þekktustu málverkum
Kjarvals en einnig af minna þekktum verkum auk þess
sem við fáum að sjá skissur og annað krot sem varð-
veist hefur og sýnir okkur hvernig málarinn æfði sig og
undirbjó verk sín. Þannig leggja stór verk á borð við
Álfkonur við Vífilsfell undir sig heila opnu og njóta sín
þar vel en önnur verk, eins og tvær sjálfsmyndir Kjar-
vals frá um 1920, prýða eina blaðsíðu ásamt sýnishorn-
um af því hvernig Kjarval merkti verk sín. Stundum
má sjá ljósmyndir af fyrirmyndum málarans. Þetta á til
að mynda við um Landsbankamyndir Jóhannesar en
á fallegri opnu gefur að líta eina veggmyndina og svo
ljósmyndir, sem veittu Kjarval innblástur, og hans eigin
teikningar.
Stássbók með stíl
Kjarval er í frekar stóru stóri broti, kápan þykk og
myndarleg og pappírinn vandaður. Kápa og hönnun
bókarinnar er í höndum grafíska hönnuðarins Al-
exöndru Buhl, eins besta kápuhönnuðar landsins og
bætir hún sannarlega stórri fjöður í hattinn með þessari
bók. Bókinni er gott að fletta, hún fer vel á borði og er
sannkölluð stássbók (e. coffee table book). Það er efa-
18
Þetta er fyrsta ljósmyndin sem
til er af Jóhannesi en hann litaði
hana sjálfur. Hann er sennilega
fimmtán ára og bjó enn í Geitavík.
Þessa mynd af hryssunni Illu-Rauðku
með folaldi teiknaði Jóhannes í Geitavík.
Hún er ein af elstu myndunum sem
hafa varðveist eftir hann.
Í sjávarbyggðum um land allt voru stund-
aðar fiskveiðar. Þessar konur unnu við
saltfiskverkun á Seyðisfirði árið 1893,
þegar Jóhannes var átta ára.
Þegar Jóhannes var lítill bjuggu flestir
í sveitum og börn tóku þátt í að hugsa
um skepnur og vinna ýmis störf.
44
Jóhannes lék sér mikið með nöfn.
Kannski fannst honum hann geta
breytt því hver hann var með
því að breyta nafninu sínu. Þegar
hann merkti myndirnar sínar gat
merkingin verið alla vega; Kjarval,
Jóh. Kjarval, Jóhannes Sveinsson,
Jóhannes Sv. Kjarval eða Giovanni
Efrey eða Effrei og jafnvel nafnið
Albjartur Siklingsbur, sem var
konungssonur í ævintýrum og sögum.
Stundum setti hann líka bara stafina
sína sem hann raðaði upp með
myndrænum hætti, næstum eins
og skjaldarmerki.
Þegar listamenn gera mynd af
sjálfum sér kallast það sjálfs-
mynd. Hér eru tvær slíkar sem
Jóhannes gerði um 1920.
Bókin spannar megnið af tuttugustu öldinni. Í bókinni má sjá sjálfsmyndir Kjarvals og sýnishorn af því
hvernig hann merkti verk sín.