Fiskifréttir - 30.05.1997, Blaðsíða 19

Innrásin
Færeyskir sjómenn um borð í netabátnum Sæfara í Vestmannaeyjahöfn á vertíðinni 1958.
FISKIFRÉTTIR föstudagur 30. maí 1997
19
frá Færeyjum
Færeyskir sjómenn á íslandi 1954-1959:
1400 færeyskir sjómenn voru
á íslenskum skipum árið 195 7
Tengsl íslendinga og Færeyinga á sviði sjávarútvegs hafa jafn-
an verið nokkur eins og gengur og gerist um grannþjóðir. Þessi
samskipti voru þó mun meiri fyrr á árum en þó aldrei jafn
mikil og um og upp úr miðja sjötta áratug aldarinnar. Á árinu
1957 er t.d. talið að um 1400 færeyskir sjómenn hafí verið á
íslenskum fískiskipum og að auki unnu hundruð færeyskra
karla og kvenna við ýmis störf í landi hjá íslenskum fyrirtækj-
um. Erlendur Patursson, rithöfundur og fyrrum formaður
Sjómannafélags Færeyja, kemst að þeirri niðurstöðu í einni af
bókum sínum um færeyskan sjávarútveg að á árunum 1954 til
1959 hafi færeyskir sjómenn haldið íslenskum fískveiðum
gangandi og á sama tíma hafí íslenskar fískveiðar orðið til þess
að framfleyta færeyskum sjómönnum og fjölskyldum þeirra.
Þótt ekki séu liðin nema rúm 40 ár frá þessu merkilega tímabili
í samskiptum frændþjóðanna þá virðist þessi tími að mörgu
leyti vera gleymdur og grafinn. Eldra fólkið, einkum í Færeyj-
um, man hann reyndar og minnist hans með þakklæti en yngra
fólkið kærir sig kollótt. Hér á eftir verður reynt að varpa ljósi á
hlut Færeyinga í íslenskum fiskveiðum á umræddu tímabili.
Fiskifréttir fóru til Færeyja og ræddu við þrjá Færeyinga sem
þátt tóku í íslandsævintýrinu og fara frásagnir þeirra hér á
eftir en fyrst nokkur orð um stöðu mála í Færeyjum og á
íslandi á sjötta áratug aldarinnar.
Þessa tímabils verður sennilega
minnst sem eins mesta uppgangs-
tíma íslensku þjóðarinnar. Fjár-
magn hafði streymt til landsins eft-
ir að heimsstyrjöldinni síðari lauk
og miklar breytingar höfðu orðið á
öllu þjóðlífi. Ein mesta byltingin
var fólgin í tilkomu nýrra og öfl-
ugra togara en bátum fjölgaði
einnig gríðarlega á þessum árum.
Fjöldi togara var byggður fyrir ís-
lendinga á sjötta áratugnum en erf-
itt reyndist að manna þessi miklu
fley og stafaði það hvort tveggja af
því hve mikið framboð var af ágæt-
lega launaðri vinnu í landi og að
bátamenn bjuggu á þessum árum
við betri kjör en togarasjómenn.
Það varð íslenskum sjávarútveg til
bjargar að kreppa ríkti í efnahags-
lífi Færeyinga. Færeyski flotinn
var orðinn gamall og úr sér geng-
inn og engir fjármunir voru til á
eyjunum til þess að byggja ný skip.
Ekki er hægt að kenna slökum
aflabrögðum við Færeyjar um
ástandið. Aflinn var þokkalegur
en lítið fékkst fyrir fiskinn. Fær-
eyska sjómannafélagið með for-
manninn, Erlend Patursson, í far-
arbroddi höfðu á þessum árum
milligöngu um að útvega færeysk-
um sjómönnum vinnu á erlendum
skipum. Nokkrir tugir færeyskra
sjómanna voru jafnan á dönskum
skipum og um 1950 fór að bera á
því að Færeyingar væru í áhöfnum
norskra línuskipa sem m.a. stund-
uðu veiðar á Islandsmiðum. Erl-
endur Patursson getur þess í bók
sinni að á árunum 1954 til 1961 hafi
á milli 120 og 200 Færeyingar verið
í áhöfnum norskra skipa á ári
hverju. Arin 1957-1958 voru vel á
annað hundrað færeyskir sjómenn
í áhöfnum þýskra togara og árið
1955 er vitað til þess að 260 Færey-
ingar hafi verið á enskum skipum.
Þótt þetta séu háar tölur fyrir fá-
mennt þjóðfélag þá voru þetta
hreinir smámunir miðað við þátt-
töku Færeyinga í íslenskum sjávar-
útvegi. Sem fyrr segir voru um
1400 færeyskir sjómenn á íslensk-
um skipum árið 1957. Þar af voru
1344 á sjó á vetrarvertíðinni en 330
Færeyingar voru skráðir á íslensk
skip á seinni hluta ársins. Á árinu
1958 eru 1090 færeyskir sjómenn á
íslenskum skipum á vertíðinni en
aðeins 30 á seinni hluta ársins.
Færeyingunum fækkar svo á árinu
1959 niður í 880 en þá vinna 115
manns út árið. Árið 1960 er tala
færeysku sjómannanna komin nið-
ur í 420 en þar af virðast 130 manns
halda áfram eftir vertíðarlokin.
Ótrúlega jákvæðir í
garð íslendinga
Það var Sjómannafélag Færeyja
sem sá um að semja um vinnu fyrir
færeysku sjómennina á íslensku
skipunum og viðsemjandi félagsins
var Landssamband íslenskra út-
vegsmanna. Islensk stjórnvöld
komu einnig að þessum samning-
um því semja þurfti um hvernig
skipta ætti skattgreiðslum á milli
landanna. Niðurstaðan varð sú að
færeysku sjómennirnir greiddu
hálfan skatt á íslandi og hálfan
skatt í Færeyjum. LIU tók að sér
að tryggja sjómennina og sjá þeim
fyrir fríum ferðum til og frá Fær-
eyjum og íslensk stjórnvöld
tryggðu sjómönnunum atvinnu-
leyfi frá ársbyrjun ár hvert og fram
yfir vetrarvertíðina sem lauk form-
lega 11. maí ár hvert. Þá var samið
um að sjómennirnir gætu flutt
hluta launa sinna í dönskum krón-
um til síns heima og sá Sjómanna-
félag Færeyja um að koma þessum
fjármunum til skila í Færeyjum.
Þetta atriði átti reyndar eftir að
verða að ásteytingarsteini á milli
þjóðanna. Ekki var til ótakmark-
aður gjaldeyrir á íslandi þrátt fyrir
tímabundna uppsveiflu í efnahags-
lífinu. Framan af gekk þó allt vel
en þann 1. júní árið 1958 voru sam-
þykkt lög sem gerðu það að verk-
um að á erlendan gjaldeyri var lagt
svokallað 55% yfirfærslugjald.
Sjómannafélag Færeyja tókst þó
að semja um að laun Færeyinga á
vetrarvertíðinni 1958 væru undan-
þegin þessu gjaldi en það lagðist
hins vegar á af fullum þunga seinni
hluta ársins og á árinu 1959. Fleira
varð til þess að draga úr áhuga
Færeyinga á Islandsvinnu eftir mitt
ár 1958, nefnilega gengisþróunin.
Frá 1954 til 1957 hafði gengi ís-
lensku krónunnar verið stöðugt
gagnvart þeirri dönsku og á þess-
um tíma voru 2,36 ísl. kr í hverri
danski krónu. Gengi krónunnar
tók að lækka hægt og bítandi árið
1958 og í febrúar 1960 þurfti 5,51
ísl. kr til að greiða fyrir eina
danska krónu. Framhaldið þekkja
flestir og í nóvember 1968 kostaði
danska krónanll,69 ísl. kr.
Færeyingunum var vel tekið á
Islandi. Þeir þóttu duglegir og
samviskusamir og þótt flestir hyrfu
aftur til síns heima eftir dvölina á
íslandi þá settust margir þeirra að
á Islandi. Færeyingarnir, sem
Fiskifréttir ræddu við, voru sam-
mála um að árin á íslandi hefðu
verið bestu ár ævi þeirra. Reyndar
voru þessir menn svo jákvæðir í
garð Islands og íslensku þjóðarinn-
ar að það hálfa hefði verið nóg.
Flestir Islandsfaranna eru nú á
sjötugsaldri og þaðan af eldri. Þar
eiga Islendingar Hauka í horni. Að
þeim gengnum er ekki víst að sam-
skipti þjóðanna verði söm og áður.
Frá höfninni í Nólsoy í Færeyjum. Frá þessari litlu eyju komu margir færeyskir sjómenn sem voru í áhöfnum
íslenskra skipa. Árið 1955 voru 657 Færeyingar á íslenskum skipum. Flestir komu frá Þórshöfn eða 58 manns en
frá Nólsoy komu níu manns Mynd/Fiskifréttir: Heiðar Marteinsson